S: Baharda neden lale ekemeyiz?
C: Baharda çiçek açan Lale ve Nergis soğanları çiçek açmaları için uzun ve serin bir döneme ihtiyaçları duyarlar. Bu yüzden sonbahar ya da kış başlarında ekilmeleri gerekir. Sonbaharda, toprak donmadan ekilmeleri gerekir. Çünkü güçlü kökler geliştirmeleri için zamana ihtiyaçları vardır.
S: Şubat ayındayım ve ekmeyi unuttuğum bir torba soğan buldum;gelecek seneye kadar beklemesi mümkün mü?
C: Hayır! Eğer hala canlı ve şişkinlerse şimdi ekin, Soğanlar yaşayan bitkilerdir, onlar tohum değildir ve bekleyemezler kururlar.Buzdolabında saklayın yada bahçenize dikin. Çünkü soğanlar güçlüdür ve çok miktarda enerji depolamışlardır. Soğanlarınız sezon ne kadar geçmiş olursa olsun açmaya çalışacaklardır. Kaybedeceğiniz bir şey yoktur, geç ekseniz bile sonuç alma ihtimaliniz vardır
S: Bahar havası genelde kararsızdır. Ya ılık bir havadan sonra birden don olursa ve çoktan soğanlar açmışsa?
C: Yapılacak bir şey yok. Lale ve diğer bahar çiçek soğanları güçlüdür. Genelde doğa ananın verdikleriyle yetinirler. Hava soğuduğu zaman erken açan soğanları ekstra koruyucularla örtmeye kalkmayın. Kısa bir don olayı açan çiçek soğanlarında kalıcı etki yapmaz fakat açan çiçekleri çürütebilir. Çiğdem ve kardelen gibi çiçekler çok erken açabilirler, karın içinden bile çıkabilirler. Doğa ana onlara gereken gücü vermiştir. Sezon dışı hava ılıması soğanların zamansız açmasına sebep olabilir, fakat bu bir hasara genelde sebep olmaz.
S: Ilıman iklimlerde baharda açan çiçek soğanlarını nasıl yetiştirebilirim?
C: Ilıman iklimlerde ve bölgelerde çiçek soğanları yetiştirmek mümkündür, fakat bu bölgelerde çiçek açma mevsimi soğuk bölgelere oranla daha erkendir.Bazı soğanlar bu bölgelere ekilmeden önceden soğutulmaya tabii tutulmalıdır bazılarında ise buna gerek yoktur.
* Soğutulmaya gerek olmayanlar: Amaryilis,Allium neopolitanum,Allium Rosenbachioum cannes Anemonu, St. Brigid Anemonu. Kar Çiğdemi, Hollanda süseni, Frezya, zambaklar, nergisler, Omithogalum umbeltatum, Ranunaulus, Scilla Campomulata sparaxis, Triteleia uniflora ve Tritoni
* Soğutulmaya gerek olanlar: Laleler, Sümbüller, Çiğdemler ve diğer baharda açan çiçek soğanı çeşitleri.
-Ilıman kış bahçeciliği ipuçları: İlk önce ılıman iklimlerde kendini kanıtlamış bitkiler seçin. Soğuya dayanıklı ve ılık kış şartlarında önceden soğutmaya ihtiyaç olan soğanlar yıllık olarak ekilmelidir ve gelecek sonbahar yeni soğanlar ekilmelidir.Soğuğa ihtiyaç duyan soğanlar minimum 6 ila 8 hafta arası 4-7 derece de buzdolabında tutulmalıdır (Çoğu ev buzdolabı bu derecede çalışır). Eğer buzdolabını kullanırsanız çiçek soğanlarının yanına elma yada benzeri meyveler koymayın. Olgun meyvelerin salgıladığı etilen gazı soğanların içindeki çiçeği öldürür. Eğer soğanları sezon öncesi aldıysanız ve ekmeden önce birkaç ay beklemeniz gerekiyorsa merak etmeyin. Ekme zamanı gelene kadar 16 hafta boyunca buzdolabında tutabilirsiniz.Genelde soğanlar Aralık yada Ocak ayının başında ekilmelidir. 15-20 santim derine ekin,iyice sulayın ve nemi sağlaması sıcaklığı koruması için koruyucu bir tabakayla örtün. Soğanlar haftalar boyunca soğukla temas etmezlerse kısa zamanda yere çok yakın biçimde açarlar
S: Laleler baharda soldukları zaman ne yapabilirim? Ve Nergisler için ne yapabilirim?
C: Lalenin çiçeği solduğu zaman tohuma kaçmaması için çiçek kısmını kesin. Nergislerde bu uygulamaya gerek yoktur. Öylece bırakabilirsiniz. Soğan çiçekleri için tavsiye edilen uygulama yaprakları bırakmaktır böylece bitki gelecek bahar için enerji toparlar. Bu enerji toplama fotosentezle gerçekleşir. Bitki güneşten gelen oksijen, nitrojen, fosfor ve potosyum gibi elementleri besine dönüştürür. Bu besin soğanın içinde beyaz etki kısmında bir sonraki bahar için depo edilir. Çiçek açtıktan sonra yeşil yaprağı güneşte bırakmak gerekir bu kahverengi olmasına yol açar ve açtığından beri 6 hafta geçtiğini gösterir. Açtıktan sonraki solma döneminde yaprakları budayın. Destelemeyin, bağlamayın veya soğanın yapraklarını bu dönemde kesmeyin. Solan yapraklar temel olarak bahar soğanları sevenlerin uğraşmaları gereken bir sorundur. Tek poşetleme yöntemi kamuflajdır.
Soğanlarla yıllık yada mevsimlik çiçeklerle yan yana dikmeyi deneyin bu da solan yaprakları kamufle etmenizde yardımcı olur. Ekme stratejisinde soğanları tek sıra ekmektense gurup olarak ekin. Baharda güzel görünürler ve kamuflaj için diğer bitkilere yer sağlarlar. Soğanlarla aynı yere dikilmiş yıllık bitkileri soğanlar ölene kadar gübrelemekten kaçının. Eğer hepsi gübrelenmiş ise çiçek açmadan altı hafta önce sadece çabuk etki eden bir doz nitrojene ihtiyaç vardır. Normalde soğanlar düşük nitrojen karışımına ihtiyaç vardır. Soğanlar besini absorbe edemeyecekleri için, çiçek açma zamanına yakın gübrelemek önerilmez.
S: Benim Lalelerim ikinci çiçek açma sezonunda pek iyi görünmüyorlar. Benim duyduğum soğanları yaz için topraktan çıkarıp yaz boyunca saklamak ve sonbaharda daha iyi sonuç vermeleri için tekrar ekmek. Bu doğru bir yöntemidir?
C: Bu eski yöntem zordur orta dereceli sonuçlar verir ve çok uğraştırır. En iyisi doğal olarak laleleri terar açmaları için bırakmaktır. Botaniksel yada değişik türler ve melez türleri mükemmel performans çıkarırlar ve bazen doğal yollardan bile gelişirler.
Melez türler arasına:Kırmızı Charles, pembe kırmızı yılbaşı mucizesi ve kırmızı kardinali deneyin zafer laleleri; Pembe don kişot, zambak çiçekli aladdin ve ballade bir sezondan fazlası için uygundur.Diğerleri Darwinin uzun merkezleri de uygundur. Sarı altın cennet, Kırmızı oxford ve turuncu-kırmızı Hollanda zaferidir. Bahçenize iyi su alan bir yere 18 santim derine ekin.
S: Soğanları sonbaharın başlarında mı yoksa sonlarında mı ekmeliyiz?
C: Ekme zamanları değişkendir bu sizin iklim bölgenize göre değişir fakat genel kural erken ekmektir. Soğanların güçlü kökler yaratmaları gerekir. Kışın soğuğu ve dondan önce baharda açmaları için hazırlık ve güç toplamaları gerekir. Soğanları iyi sulanan yerlere ekin ve yeni ekilmiş soğan köklerinin besin alması için bolca sulayın.
S: Bana denilen; lale soğanı ne kadar büyük olursa çiçek o kadar iyi olur. Bu doğru mudur?
C: Genel olarak lale soğanı ne kadar büyük olursa çiçek de o kadar büyük olur. Fakat büyük olması demek iyi olması demek değildir. Örnek olarak, Tulipa Tarda türü Darwinin Melezi olan Apeldoornun yanında küçük ve narin kalır. Fakat bu küçük türler yetiştirilmesi en zevkli olanlarındandır. Dayanıklıdırlar. Lale soğanları çap yada büyüklük olarak ölçülür ve satılırlar. Lale soğanları arasında büyük olanlar küçük olanlara göre daha pahalıdır. Büyük oldukları için geniş çaplı soğanlar daha pahalıdır.Büyük çaplı soğanlar genellikle kesme çiçek için kullanılmaktadır.Park ve bahçeler için en uygun soğan 10-11 kalibreli soğanlardır.
S: Laleler bahçede güneşli mi yoksa gölgelik bir yerde mi durmalıdır?
C: Laleler güneşi de gölgeyi de severler. Fakat bu sonbaharda lalelerinizi ekerken sonbahar bahçesindeki güneş ve gölgelerin yerlerine kanmayın. Unutmayın ki bahar gelip laleler açtığında bahçenizdeki ağaçlarda yeşerecek ve bahçedeki gölge güneş dengesi değişecek.
S: Çiçek soğanlarının kümeler halinde ekilmesi gerektiğini duydum Bu neden önemlidir?
C: Grup halindeki soğanlar tek ekilenlere göre daha şık görünürler. Bahçenize renk uyumu ve etkisi yaratmak için aynı renkteki soğanları kümeler ve demetler halinde ekin.Güzel bir görüntü için soğanları üçgen şeklinde ekin (baklava şeklinde)sonuç olarak ektiğinizden daha fazla çiçek varmış gibi görünür.Genelde büyük soğanlar 2-3 cm küçükleri 1cm aralıklarla ekin.
S: Soğanları gübrelemeli miyim?
C: Eğer soğanları tek bir sezon için ekiyorsanız gübreye gerek yoktur.Çiçek soğanları tek bir sezon için gerekli enerjiyi kendi içlerinde zaten bulundururlar. Natüralize etmek istediğiniz soğanlar için şunları uygulayın: Sonbahar ekme zamanında:
* İlk sezon için gübreye gerek yoktur.
* Naturalize edilmiş soğanlar için üç farklı opsiyon vardır. İyi bekletilmiş inek gübresi ve katkısı soğan ekilirken uygulanır. Yavaş etki eden soğan besini 9-9-6 NPK uygulanabilir. 8-8-8 veya 10-10-10(NPK) hızlı etki eden çözülebilen gübre uygulanabilir (her 90cm kare için bir kaşık).Yine ilk yıl için gübreye gerek yoktur.
Naturalize edilmiş soğanlar için, eğer geçen sezon inek gübresi uyguladıysanız daha fazla bir şey yapmaya gerek yoktur.
Eğer çabuk etki eden gübre kullandıysanız baharda çiçeklerin açmasına 6 hafta kala soğanlar ilk filizleri vermeye başladığı zaman nitrojenli çabuk etki den NPK gübresi kullanmalısınız.
S: Soğanları aldıktan ne zaman sonra ekmeliyim?
C: Bazen soğanları ekmeye hazır olmadığınız zamanlarda almanız gerekebilir. Fakat en iyisi soğanları aldıktan hemen sonra ekmenizdir. Eğer beklemeniz gerekirse güneş ışığı olmayan serin ve kuru bir yerde saklayın.Bazıları soğanları buzdolabında olgun meyvelerden ayrı saklar.Eğer doğru yerde saklanırsa haftalar hatta aylar boyunca bu işe yarayabilir.Fakat fazla bekletmeyin.En ideali sonbahardaki kök gelişiminden 6 hafta önce ekmektir.
En uygunu toprak sıcaklığı 16 derecenin altındayken soğanları ekmektir.Eğer 6 haftalık süreyi geçirirseniz toprak donmuşken kazmanız zor olabilir(sulamayı unutmayın).Baharda sonuç almak için sonbaharda ekmelisiniz,Geç ekilse bile soğanlar baharda açmak için proglanmış olduklarından ellerinden geleni yapıp açmaya çalışırlar.
LALENİN SİSTEMEATİKTEKİ YERİ, ANAVATANI
Monokotiledonlar sınıfından, Liliiflorae (liliales) takımından, Liliaceae familyasından Tulipa gesneriana Latince adlı lale, sert kahverengi bir kabukla örtülü armudi formlu bir çiçek soğanıdır.
Anadolunun dağlık bölgeleri, Kafkasya, himalayaların 4000 m ye kadar olan yüksekliklerinde, yani yazın kuru ve sıcak, kışın soğuk ve nemli geçen iklime sahip bölgelerde doğal olarak yetişir.
Doğal laleler arasında yapılan melezlemeler sonucu bir çok yeni çeşitler elde edilmiştir.Elde edilmiş 5000 in üzerinde lale varyetesi mevcuttur.Kültür varyetelerinin sınıflandırması, çoğunun orjinlerinin belli olmaması nedeniyle yapılamamaktadır.Kültür varyeteleri çoğunlukla diploid (2n=24) olup arada triploid ve tetraploidlerede rastlanmaktadır.
SOĞAN ÜRETİMİ
TOPRAK
Lale soğanı üretiminde taşsız,kumlu-tınlı, kireçsiz ve pH ı ortalama 7 olan topraklar tercih edilir.Toprağın, dikim öncesi iyi bir şekilde hazırlanması, tezeksiz ve düz olması istenmektedir.Diğer önemli bir noktada lalenin her yıl değişik bir alanda üretime alınması yani toprak değiştirme gerekliliğidir.Bu özellikle lale ateş hastalığına karşı alınan bir önlemdir ayrıca renk karışımı söz konusu değildir. Literatürlerde lale dikilmiş bir alana tekrar lale dikmek için ortalama 5 yıl geçmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
İKLİM
Üretimde rakımın yüksek, kışın soğuk ve karlı yerler önerilmektedir.
GÜBRELEME
Gerekli toprak analizleri yapıldıktan ve bitkinin gereksinim duyduğu besin madde miktarları saptandıktan sonra bir gübreleme yapmak önerilmekle beraber genelde dikimden 2-3 hafta evvel 40 kg.kompoze gübre hesabıyla Amonyum sülfat ile gübreleme yapılır.
DİKİM
Ekim-Kasım aylarında, sıra usulü dikim uygulanır. Homojen havalanmayı sağlamak için sıraların hakim rüzgarların estiği yönde olması istenir. Keseksiz toprak yapısı ve su birikintileri hastalıklara yataklık yapacağından tesviyesi düzgün bir arazi istenir.Lale soğanlarında büyüklükleri değişiklik göstermekle birlikte ortalama 10-13 cm derinlikte olabilir.Ağır topraklarda soğanın 6-7 cm derine dikimi kafidir.Profesyonel bir yetiştiricilik için mutlaka soğan ilaçlaması yapılmalıdır.(Fungisit) Dikim derinliği, dikim makinesi ile ayarlanabilir. Sıra arası mesafe 75 cm idealdir.Dikim yapılırken büyüklükleri ve renkleri aynı olan soğanların dikim yapılmasına dikkat edilmelidir.Bir metrekare alana ortalama 150-250 adet soğan düşecek şekilde ayarlama yapılmalıdır.
HASTALIK Ve ZARARLILARLA MÜCADELE
Yeşil aksam oluşumundan çiçekler görülene dek her 15 günde bir Maneb, Zineb, Benlate gb. Fungusitlerle münavebeli olarak ilaçlama yapılır.Toprak altı yada üstü zararları için de herhangi bir insektisit ( Tiodan, Heptaklor, Morocide vs. gibi zararlıların çeşidine göre herhangi biri kullanılabilir.
Üretim alanında hastalıklı bitkiler tespit edilirse bunların soğanı ile birlikte sökülerek imha edilirler.
SELEKSİYON Ve BAŞ KIRMA
Seleksiyonun amacı ana türler içine karışmış diğer yabancı türlerin populasyondan uzaklaştırılmasıdır.Goncalar renk göstermeye başlayınca devamlı kontroller ile yabancı tür ve çeşitler saptanıp soğanıyla beraber yerinden sökülür ve tarla dışında bir yerde toplanıp imha edilirler.
Soğanın besin maddelerini çiçek ve çiçekte tohum oluşumu için harcamasını önlemek amacıyla goncalar renk göstermeye başlayınca goncanın hemen altından koparılır ve toplanan bu goncalar tarlanın dışında bir yere gömülerek imha edilir.
HASAT
Soğanın söküm zamanının geldiği; bitki yapraklarının sararıp kahverengileşmeye başlamasıyla, soğan dış yüzünün kahverengileşip kayganlaşmasıyla anlaşılır.Söküm zamanı gelmiş olan soğanları makine ile , çeşitlerin birbirine karışımını engellemek amacıyla ayrı ayrı ve özenle sökülürler, sandıklara koyulup etiketlenirler ve depoya sevk edilirler.
DEPO İŞLEMLERİ
Söküm sonrası depoya gelen soğanlar tekrar üretimde kullanılması ya da kesme çiçekçilikte
Kullanılmasına göre farklı işlemlere tabi tutulurlar.Doğal yollarla oluşan ve ana soğana bitişik bulunan soğanlar(yavrular).Depo koşullarında, ana soğandan ayrılan yavru soğanlarla birlikte kökleri temizlenir ve numaralandırma makinesinden geçirilerek, iriliklerine göre sınıflandırılır ve kasalar da etiketli bir şekilde uygun depo şartlarında muhafaza edilir.Amaca uygun olarak 2 farklı şekilde işleme tabi tutulur.
1)Soğanlar tekrar üretimde kullanılması
Sıcaklık artışıyla lale soğanı parçalanması (yavru yapma )sağlanır, depo sıcaklığı düşürüldükçe yavru yapma, parçalanma azalır.Lemmers'e göre şöyle bir sıcaklık rejimi de uygulanabilir:
Söküm sonrası 2 hafta 28 derece
Temmuz ayında 25 "
Ağustos ayında 20 "
Eylül ayında 20 "
Ekim ayında 17 "
Kasım ayında 15 " (dikim mümkünse kasıma kadar kalmamalıdır)
2)Soğanların sera koşullarında kesme çiçek üretimi
Soğan hasadından sonra soğanın vejetatif aksamı durmasına karşın soğan iç gelişimine devam eder.Soğandaki bu gelişme 7 basamaktan oluşur.
Lalenin preparasyona alınması işlemi basamak 7 yani A2 durumunu tamamladıktan hemen sonra yapılır.Diğer bir ifadeyle lale "G" durumuna gelir gelmez.Preparasyonun ana amacı turfanda lale açımını sağlamak,pazarın tam çiçek darlığı çektiği zamanda piyasaya çiçek çıkartmayı sağlamaktadır.
Preparasyonda uygulanan düşük ısı işlemine (5 derece veye 9 derece) ÜŞÜTME denir.G devresinde uygulanan özel üşütme ile soğanın tüm soğuklanma ihtiyacı dikimden önce sağlanmış olur.
1.durum:Yaprak taslakları oluşumu
2.durum:çiçek taslak oluşumu başlangıcı
3.durum: 3 dış çiçek yaprağı oluşumu (P1)
4.durum: 3 iç çiçek yaprağı oluşumu :(P2)
5.durum: 3 dış erkek organ taslak oluşumu(A1)
6.durum: 3 iç erkek organ taslağı oluşumu :(A2)
7.durum: 3 dişi organ taslağı oluşumu(G)
Bu sıcaklık rejimlerinde özellikle soğutma döneminde, sistemlerdeki bozukluk nedeniyle herhangi bir kesinti yada aksama olursa, bu durum çiçeklenme üzerinde olumsuz bir etki yapacaktır.Örneğin kör çiçekler yada çiçek bozuklukları görülecektir.Buna benzer sonuçlar G dönemi öncesi başlatılan üşütme işlemi nedeniyle ve hatta aynı depoda bulunan sebze ve meyve gibi ürünlerin çıkardığı etilen gazı nedeniyle de oluşabilir.
Lale çiçek üretiminde diğer klimatolojik faktörlerin etkisi fazla değildir.lale fotoperyodik değişimlere tepki göstermemekle beraber ışık intensitesinin yaprak formlarını etkilediği saptanmıştır.İntensite fazlalığı sapın çap ve uzunluğunu, soğanın büyümesini artırır.
Lalenin optimal nem isteği %70-80 civarında olup özellikle botrytis salgınını önlemek için iyi bir havalanma gerekmektedir.
TOPRAK
Süzek, hafif, tuzluluk derecesi düşük ve su tutma kapasitesi yüksek olan topraklarda lale kültürü yapılabilir.Toprak pH sı 6-7 olmalıdır.Sera kültürlerinde dikilecek soğan ebatı 12 cm ve üzeri olmalıdır.dikim sonrası soğanın üzerine 1 cm kadar toprak yada ince kum bulunması yeterlidir.Dikim sonrası toprak sıcaklığı 16-19 derece de tutulmalıdır.Sıcaklığın alçalıp yükselmesi bitki yönünden ters etkileri mevcuttur.5 derece lalesinin dikiminden çiçek açımına dek geçen süre ortalama 5-haftadır.
HASAT-MUHAFAZA
Çiçek kesimi gonca renk göstermeye başladığında yapılır.Çiçek kesiminden sonra birkaç günlük muhafaza için çiçekler soğandan ayrılır,ambalajlanır ve dikey halde 1.7 derecede,muhafaza uzatılacaksa çiçekler , piyasaya sevk edilene dek, soğanları ile birlikte 0.6 derecede saklanırlar.
HASTALIK Ve ZARARLILAR Ve BUNLARLA MÜCADELE
Soğanların dikim öncesi topraktaki çeşitli hastalık etmenlerine karşı ilaçlanması gerekir.Öncelikle toprak dezenfeksiyonu şarttır.Hazırlanan ilaç içerisine soğanlar daldırılır ve belirli bir süre ilaç içerisinde bekletilir.15 dk. Bekmemiş soğanlar daha sonra kasalara yada hazırlanmış yerlere dikilirler.
Kültür sırasında karşılaşılabilecek mantari hastalık etmenleri şunlardır:
Kök kararması yada yumuşak çürüklüğe neden olan PYTHIUM adlı mantar, genellikle dikimden sonraki 2 hafta içinde zararlarını oluşturabilirler. Etmen 16 derece ve daha yüksek ısıda daha da hızlı gelişir.10 derece veya daha düşük ısıda zararı söz konusu değildir.Etmenin topraktan gelmesi nedeniyle dikim öncesi toprak dezenfeksiyonunu önerilmektedir.
Yapraklarda genellikle filizlenme sırasında kahverengi leke yada çizgiler şeklinde bir zararla varlığını belli eden RHIZOCTONIA adlı mantar da yine topraktan gelen bir hastalık etmenidir.Derine soğan dikimi yapılmamalı ve kimyasal savaşım da PCNB nin %20 oranıyla metrekareye 20-30 gr ilaç atılmalıdır.
Topraktan gelen diğer bir mantari hastalık ta BOTRYTIS CINERIA dır.Daha çok biber, domates, kasımpatı gb. Bitkilerin dikildiği topraklarda görülmektedir.Bitkinin sararması ve soğanların çürümesine neden olur.Savaşımı Rhizoctonia gibidir.
Lale soğanı kurşini çürüklüğü etmeni SCLEROTIUM TULIPARUM da diğer bir mantar türü olup,savaşımı diğer mantari hastalıklardaki gibidir.
Zararlılarla mücadele de, soğan üretimi bahsinde de belirtildiği gibi gerek görüldüğünde uygun dozlarda çeşitli insektisitler kullanılarak yapılmaktadır.
http://www.asyalale.com/Turkey/default.html
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!