Insanoğlu varoluşundan günümüze kadar, tabiatın içinde onun bir parçası olarak yaşamını sürdürmektedir.İnsan ve onun meydana getirdiği sosyal topluluk, yaşamının her döneminde çevresiyle ilgi kurmuştur. Toplumsal, iktisadi , bilimsel ve kültürel alandaki gelişme sürecine bağlı yaşadığı doğal çevre ile ilişkisi sürekli olarak değişim göstermiştir.
Düzenlemelerin gerçekleştirildiği çevre, tümüyle doğal çevreyi içerdiği gibi; insanoğlunun doğal çevreye etkileri göz önünde bulundurulduğunda; insan ve onun meydana getirdiği sosyal çevreyi de içine almaktadır. Her iki çevre birbiriyle sürekli etkileşimde olduğu için çoğu zaman bir bütün olarak değerlendirilmektedir. Görüş çerçevesi içine giren tüm doğal ve kültürel varlıkların meydana getirdiği kompozisyona peyzaj denilmektedir.
Tarih boyunca farklı kültürler birbirlerinden etkilenerek kendi bahçe sanatlarına yeni yaklaşımlar getirmişlerdir. Bu zaman zaman başka yerlerde gördüklerinden etkilenmeleri ve kendi yaşam ortamlarına aynı düzeni kurmak istemeleriyle gerçekleştirilmiştir. Kendi kültürlerinin yanı sıra bahçe sanatların da etkileşim halinde oldukları farklı kültürlerin de etkileri görülmektedir. Yeni tasarım stilinin bir yolu olarak karşımıza çıkan, bahçe noktaları arasındaki oyunu-ahengi gösteren, geniş tasarım rolleri barındıran bahçelere bir bakış atmak gerekirse; bu bahçeler tasarımcıları düşünceyi ifade etmede yeni yollar göstererek cesaretlendirir, ziyaretçilerin her birinin kendilerini bahçe tasarımcısı gibi hissetmelerine neden olur.
Bazı kır bahçeleri uzak bakış noktalarına sahip değildir. Bu durumda ne oranda işe karışmalı ve sorumluluk yüklenmelidir sorusu önem kazanmaktadır. Peyzaj içinde, çeşitli aylarda park ve bahçeyi ziyaret edenler, doğadaki renklenmeyi, renk değişmelerini ve bunlar arasındaki kompozisyonu müşahede ettiği sürede içerisinde doğaya saygı duyarlar. Çeşitli renk ahenginden zevk alır ve duygulanırlar. Estetik bir eserin amacı bu olmalıdır. San Francisco'da bulunan Bank of America'nın çalışanları için tasarlanan çatı bahçesinin tasarımcısı Topher Delaney, tasarıma başlamadan önce yeni ve heyecanlandırıcı-canlandırıcı bir bahçe tasarlamayı amaçlamış. Her gün ofis içinde zamanını geçiren çalışanlar için özgür ve canlandırıcı alan oluşturarak personelin zihnini arındırıcı verimini artırmayı düşünerek amacına ulaşmıştır. Bazen bitkiler, mekânları onların birbiri içinde kapanmasına gerek duymadan birbirinden ayrı parçalara böler.
Bazen de farklı büyüklükleri ve çapları mekânların yansıttıkları anlatımları vurgular. Örneğin çöldeymiş hissi vermesi amacıyla tasarlanmış bir bahçede alan sanat galerisi gibi görünür. Öyle ki bitkiler sanat galerisindeki birer heykel parçasıymış izlenimini verirler. Çöl bahçesinde heykel gibi duran Opuntia ficusindica ve kullanılan kaktüsler kendi şekillerini ve büyüme formlarını dramatik bir şekilde galeride sergilerler.
Bazen bitkiler saygılı bir biçimde ele alınır, soliter kullanılan bitkiler bir sanat galerisinde sergilenen obje gibi algılanıp yansıtılır. Bu yaklaşım, bitkilere mevcut durumlarından farklı yaklaşımlarda bulunma fırsatı verir. Fark edilmeyen karakterleri ve strüktürü daha anlaşılır, fark edilir kılar. Soliter kullanılan ağaçlar mimarideki kolonlar görevini görürler, gövdeleri zemine doğru açık bir biçimde uzanır. Bu biçimde gölgeler daha dramatik bir hale dönüşür. Burada ağaçların kombinasyonundan esinlenen ve tüm konsepti yükselten aynı zamanda anlaşılır bir ifade şekliyle geçmişi canlandırır.
Bitkiler ölçü yönünden son derece çeşitlilik gösteren ve zaman boyutu içinde sürekli değişen peyzaj öğeleridir. Zira mekan içinde bir tarafta statik özellikte hiç değişmeyen yapısal mekan öğeleri, diğer taraftan mevsimlerle, yıllarla sürekli ölçü yönünden değişen canlı mekan öğeleridir. Tasarımcının bitkileri projesine yerleştirirken, onların renk, tekstür, form özellikleri yönünden tasarıma yapacakları etki kadar ve mekansal yönden daha da fazla olarak, ölçüleriyle ilgili bütün özelliklerini bilmesi zorunludur. İnsan ölçüsü "human scale" ile bitkiler arasında da ölçü yönünden farklı bir ilişki vardır.
Göz düzeyinin üzerine ulaşan bir ölçüye sahip bitkiler bahçe mekanında, daha kısa boylulara göre daha fazla önem taşırlar. Zira bunlar görsel olduğu kadar fiziksel yönden de hareketi engeller biçimde mekanı daraltıcı, küçültücü, kuşatıcı özellikleri, tasarımda olacak bir avantaj olarak istendiğinde kullanılmaları bir avantaj olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine kent mekanında bitki kompozisyonunda, bitkilerin tek tek ve küçük gruplar içinde ölçü özelliklerinin yanı sıra, bundan da ayrıntılı olarak renk, form, tekstür özellikleri ön planda algılanırken, kırsal mekanda ölçü önemli bir faktör olarak kompozisyonu etkilemektedir. O halde genel olarak mekanının ölçüsü, kullanış biçimi, kişilerin algılama olanakları kompozisyonu dengelemektedir.
Bitki formlarının insanların optiğine yaptıkları çeşitli etkiler onların "vizüel özellik" lerini ortaya koyar. Nitekim yuvarlak formlardaki bitkilerde bakışı dairevi silueti aralıksız takip ettiği halde; piramit formlu bitkilerde göz yukarıya doğru yakınlaşıp birleşen çizgileri takip eder. Salkım formlu ağaçlarda optiğimize aşağı doğru olan çizgiler etki yapar. Yatay(horizantal) olanlarda göz forma ait çizgiyi sağdan sola, soldan sağa doğru izler. Manzara formlu bir bitkide zikzaklar yapar. Bitki formları insan psikolojisi üzerinde de etkilidir. Nitekim genellikle mimari formlu bitkiler, özellikle de sütun ve piramit biçiminde olanlar tasarımda tek veya aynı türden kitle halinde kullanıldıklarında vurgu etkisi yaratmaktadır. Bu etkinin statik bir karakteri vardır.
Özellikle koyu yeşil renk faktörü ile bu formların birleşmesi (Cupressus Pyramidalis, C. Govenniana, Taxus Baccata v. b. ) bu aksam etkisini çok güçlendirir. Tasarımda dikkati belli bir yöne çekmede veya uyarıcı etki yaratmada bu form özelliklerinden yararlanılır. Piramit formlu büyük ağaçlar, kullanış biçimlerine bağlı olmak üzere yalnızlık ve hüzün etkisi yaratırlar. Vertikal çizgilerin izlenmesi ise insanda mağrur, ciddi duygulara neden olur.
Piramit ve sütun formlu bitkiler yuvarlak taçlı bitkilerle "kontrast" ifadelerin yaratılmasına da aracı olurlar. Bu ikili zıt etki piramit-salkım form-lar arasında da yaratılabilir. Ancak bu tür kontrastların belli bir tasarım içinde sık sık tekrarlanmaları etkilerini azaltacağı gibi tasarımın estetik kalitesini de önemli şekilde azaltır. İçinde piramit formlu bitkilerin(özellikle piramit servi ile) perspektifler yaratmak için nasıl kullanıldıklarını İtalya'nın Rönesans bahçelerinde görmekteyiz. Bu bahçelerde ayrıca yuvarlak taçlı yeşil ağaçlarla form kontrasları yaratmak için kullanıldığını görmek mümkündür.
İran bahçelerinde pramidal servilerle çiçekli ağaçlarla oluşturulmak istenen basit kontrasın ötesinde bir felsefeye dayanmaktadır. Piramit sütun formlu ağaçlar yatay çizgilerin dominat olduğu peyzajda canlandırıcı, heyecan verici etkiler yaratır. Bunun yanında kent mekânı içinde de kilise kulelerinin veya minarelerin yaptıkları etkiye benzer bir heyecan uyandırırlar. Özellikle alçak boylu çalı bitkilerinden oluşan kitleler içinde kullanıldıklarında onların tekdüze çizgi özelliği taşıyan formlarına canlılık ve tazelik katarlar.
Osmanlılarda cami kubbeleri ile çok güzel bir form benzerliği yuvarlak taçlı manzara formlu iri ağaçları; minarelerle piramit formlu koyu renkli servileri kullanmışlardır. Salkım formlu ağaçlar doğada çok yaygın bulunmayan ağaçlardır. Aslında salkım formlu ağaçlarda; form ve tekstür ile vurgulanır. Koyu renkli yapraklı bitkilerin salkım formlularda, form etkisi daha güçlüdür. Buna karşın açık yeşil hafif tekstürlü bitkilerde salkım form etkisi daha hafif ve hüzünlü etki için daha güçlü bir anlatım özellikleri vardır. Ayrıca ilginç formları kadar, güzel çizgi özellikleri yani ‘kaligrafik' etkilerle ayrıcalık taşırlar (Salkım söğüt ve Salkım huş‘ta olduğu gibi).
Salkım formlu ağaçların kullanışlarında; bu formlarla belli bir anlatımı ortaya koyar. Bu gibi bitkiler büyük kitleler halinde kullanıldıklarında etkilerini yitirirler. Fakat su vb. yerlerde iyi bir etki sağlarlar. Salkım formlu ağaçlarda dallar yerlere kadar sarktığı zaman gizliliği, kendi kendine olmayı sağlar. Bazende formal düzenli mekanlarda ritmik biçimde noktalama etkisi verir.
Manzara formlu ağaçların ise sere serpe büyümelerinde insanda coşkunluk, özgürlük duygularının canlanmasına etki eder. Japon bahçelerinde, özellikle ‘ÇAM'lardan bu etki için yararlanılmıştır. Osmanlılarda saray bahçelerinde, büyük çayırlıklarda, anıt çevrelerinde bu ağaçlara geniş ölçüde yer verilmiştir. Fakat Avrupa'nın Barok etkisinden dolayı bu tür uygulamalardan uzaklaşmışlardır. 3. Ahmet döneminde SA'DABAD çevresi için İzmit ve çevresinden getirtilen Çınar-Karaağaç-Ihlamur-Çitlenbik-İdris-Dışbudak-Defne gibi informal taçlı ağaçlar kullanılmıştır.
Peyzajda uygulanan Asimetrik denge tertibi güç , informal bir balans türüdür. Fakat seyirci üzerinde çok etkilidir; ince ve zariftir. Bu tip uygulamada mahirane bir eser duygusu verir ve doğal düzenleme ile sonuca gidilir.
Hastaneler hasta ve hastalarla uğraşan insanların olduğu bir mekândır. Bu mekanlara ait bahçelerin fonksiyonel ve estetik olması gerekir. Hastane bahçelerinde; özellikle temiz hava şartlarıyla sükûnetin sağlanmasına ve bu suretle, gerek hastaların moral ve psikolojik takviyesine ve gerekse hastalara bakanların güçlerini yitirmemelerine ve yeniden güç kazanmalarına neden olur.
Kent kabristanlarının düzenlenmesinde özelikle sükûnete, sessizliğe, intizama ve uhrevi hisler yaratmaya neden olabilecek türlerin tercih edilmesi ana düşüncedir.
Arazide yol geçirmek süretiyle peyzajı yaralanan veya bozulan doğanın yeni baştan ihya edilmesi ve karayolları boyunun ve çevresinin bu maksatla estetik-dekoratif düzenlemeye ihtiyacı bulunmaktadır. Bu düzenlemelerde seyahat edenlere ve vasıta kullananlara zevkli ve hızlı bir mekan değişikliği tattırmak; bunların gözü önüne yerinde düzenlenmiş peyzaj tablolarını sermek onlara rahat ve huzur ortamı sağlar. Polonyalı peyzaj mimarı KAKOWSKİ ise bitki kompozisyonlarının; insanların ruhsal ve fiziksel yapıları üzerinde(özellikle hasta ve nekahat durumdakilerin) etkili olduklarını gösteren bir seri gözlem ve ilkeleri ortaya koymaktadır.
KAKOWSKİ peyzajları iki ana gruba ayırmaktadır. Bunlar;
1:Major Key Landscape -Tahrik edici (uyarıcı)
2:Minor * ** -Teskin edici(yatıştırıcı)
Birinci gruptakiler içinde ‘ilham verici' ‘neşelendirici' ‘rüya alemine götürücü ‘ ‘koruyucu' gibi etki yaratanlar vardır. İkinci gruptakiler ‘rahatlatıcı' ‘düşünceye daldırıcı' ‘melankoli' olanlar bulunmaktadır.
Birinci gruba dahil olan iham verici tipteki kompozisyonlarda, neşe, heyecan, sevinç duygusu ile azami canlılık fikrini yaratır. Neşelendirici-Cesaret verici tipteki peyzajlar artistik bir birlik, denge içinde olmak üzere çeşitli renk, form ve çizgi kontrastlarını içerirler. Çiçeklerle kuşatılmış ve bol ışıklı bir bahçe mekanı bu olumlu etkiye neden olur. Kompozisyonda açık yeşillerin dominansı yanı sıra; insanda mutluluk ve sevinç yaratan sıcak renklilerde etkili olmaktadır.
Farklı peyzaj stilleri için ortaya konulan görsel tercihler, araştırmacıların sürekli olarak ilgisini çekmiştir. Başka bir araştırmada da batılı ve batılı olmayan gruplar arasındaki kültürel karşılaştırma ve peyzaj sitili ile tercih arasındaki doğrudan ilişki incelenmiştir. İlk olarak Kore, Japon ve batılı peyzaj türleri için tercihlerin karakteristikleri sunulmuş. İkinci olarak ta üç peyzaj öğesi (su , bitki ve taş ) için tercihlerin karakteristikleri analiz edilmiş; Değerlendirme Estetik Duygusal tepki Anlamlılık Risk yada Güvenlik Bir mekan hakkındaki bu beş tip izlenim, bazı durumlarda kısmen çakışabilmektedir. Ör. Eğer bir mekanın güzel olduğunu düşünüyorsak; o mekan bize iyi duygular hissettiriyordur ve bizim için bir anlamı vardır.
Fakat bunun tersi de söz konusu olabilir. Ör. birey için bir anlamı olan mekan, o mekanda yaşanan hoşnutluk verici bir tecrübe yerine, bireye korku verici tecrübe ile bu anlamı kazanmış olabilir. Genele baktığımızda peyzaj tasarımında kullanılan öğeler(bitki- su -taş) mimarlık, şehircilik, sağlık, sanatsal, doğal, pisikolojik ve biyolojik bilim dallarıyla direkt bazen de endirekt olarak ilgilidir.
Burada bitkiler Mimar ve Sanatçılar için estetik değer taşımasına rağmen; Şehir plancısı için yaşam koşullarını iyileştiren malzeme olarak görülebilmektedir. Bir üretici için ekonomik değer taşımaktadır.
Bitkileri ister fiziksel amaçlı ister üretim amaçlı hatta yaşamın bir parçası olarak görsekte; mekânının tasarımında insanoğlunun doğumundan ölümüne kadar olumlu veya olumsuz etkisi devam etmektedir. Asıl görev peyzaj mimarının yerinde ve amacına uygun tasarımı oluşturmaktır. Kompozisyonu tamamlaması bütünlüğü sağlaması gerekmektedir.
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!