Bitkisel üretimin diğer dallarında olduğu gibi sebzecilikte de toprak işleme son derece önemli bir kültürel işlemdir. Yetiştirici, toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısını iyileştirmek, en iyi düzeyde tutabilmek için toprağı değişik biçimlerde, değişik zamanlarda ve değişik derinliklerde işlemek durumundadır. Çok yıllık bahçe bitkileri bölümünün toprak işleme kısmında, toprak işlemenin sağladığı genel yararlar anlatıldığı için burada aynı bilgilerin tekrarlanmasından kaçınılmıştır. Ancak sebze tarımı, diğer bahçe bitkilerinden biraz farklı olduğu için, sebzecilikteki toprak işleme biçimlerini kısa da olsa incelemek yararlı olacaktır. Sebzecilikte toprak işlemesi, işleme derinliğine göre dörde ayrılarak incelenmektedir:
- Derin toprak işleme
- Orta derin toprak işleme
- Yüzeysel toprak işleme
- Ekim-dikim yerlerinin hazırlanması
Derin toprak işleme: Toprağın 40-60 cm derinlikte işlenmesidir. Krizma ve pulluk çizi tabanı kırılması biçimlerinde yapılır. Her yıl yapılan bir işleme değildir. Bu nedenle derin toprak işleme biçimleri bahçe tesisi konusunda işlenmiştir.
Orta derin toprak işleme: Toprağın pullukla veya bellenerek işlenmesidir. Pullukla yapılan işleme sürüm adı verilir. Orta derin toprak işlemesinde toprağın 10-35 cm'lik kısmı aktarılır, yumuşatılır ve kabartılır. Böylece bir ürün yetiştirilip kaldırıldıktan sonra toprak ikinci bir ürüne hazırlanır. Orta derin toprak işlemesi, yılda en az bir kez yapılır. Ancak aynı yerden birden çok ürün almıyorsa daha fazla da yapılır. Sürüm derinliği, yetiştirilecek bitki türüne, toprağın yapısına ve işleme mevsimine bağlı olarak değişir. Genelde sürüm derinliği 12-20 cm'dir. Ancak derin köklü türlerin yetiştiriciliği söz konusu olduğunda sürümde 20-30 cm'ye kadar inilebilir. Buna derin sürüm denir. İşleme derinliğinin 10-12 cm arasında olmasında ise yüzeysel sürümden söz edilir. Derin sürüm yılda bir kez ve sonbahar aylarında yapılır. Diğer mevsimlerdeki sürümler normal veya yüzeysel olarak uygulanır.
Yüzeysel toprak işleme: Toprağın 8-10 cm derinlikte işlenmesidir. Yüzeysel toprak işlemesi esas olarak ekim ve dikim için iyi bir tohum yatağı hazırlanması, toprak yüzeyinin düzeltilmesi, kaymak kırma, yabancı otları yok etme ve boğaz doldurma amaçlarıyla yapılır. Bu amaçlara ulaşmak için diskaro, kazayağı, freze, rotavatör, çapa makinası, tırmık vb. gibi traktörlerle çekilen aletlerden ve çapa, çepin, tırmık vb. el aletlerinden yararlanılır.
a) Ekim yatağının hazırlanması
Orta derin toprak işlemesinden sonra toprak yüzeyi ekim ve dikim yapılacak nitelikte değildir. Sürümün oluşturduğu tümsek ve çukurlar, değişik irilikte kesekler vardır. Toprak yüzeyim düzeltmek, kesekleri ufalayıp parçalamak, ekim sırasında tohumların veya dikimde fide köklerinin toprakla daha iyi temasını sağlamak için toprağı biraz sıkıştırmak gerekmektedir. Bu nedenle sürümden sonra toprağın diskaro, kazayağı, freze, rotavatör gibi aletlerle bir kez daha işlenmesi yararlıdır. Toprakta bir önceki kültürden kalan bitki artıkları, yabancı ot artıkları gibi maddeler bulunduğu takdirde bunları ayıklamak açısından bir de tırmık geçirmek söz konusu olabilir. Toprak yüzeyinin bastırılıp sıkıştırılması, keseklerin kırılıp ufalanması için tapan veya merdaneler kullanılabilir. Bu işlem tohum ve köklerin toprakla temasını kolaylaştırmanın yanında topraktaki kapilariteyi de arttırır. Böylece toprak suyu yüzeye doğru yaklaşır ve ekimden sonra tohumların çevresinde sürekli olarak nemli bir ortam korunur.
b) Kaymak kırma ve ot çapası
Parsellerde bitki bulunduğu zaman yapılır. İşleme derinliği 3-8 cm'dir. Kültür bitkileri ile rekabet eden otları kesmek ve uzaklaştırmak amacıyla ot çapası uygulanır. Ot çapası, küçük parsellerde el çapaları ile yapılır. Büyük parsellerde ise sıra araları traktörle çekilen kazayağı, çapa makinası veya yüzeysel sürüm ile işlenerek; sıra üzerleri ise, yine el çapaları ile işlenerek gerçekleştirilir. Çapalamanm bir diğer yararı da kaymak kırmadır. Kuvvetli yağmurlardan ve sulamalardan sonra toprak yüzeyinde oluşan sert tabaka parçalanır. Kapilarite bozularak yüzeyden meydana gelen su kaybı önlenir.
c) Boğaz doldurma
Toprakaltı organları yenen patates, tatlı patates, kuşkonmaz gibi bazı türler ile kolayca adventif kök veren domateste uygulanan bir işlemdir. Bitkilerin gelişmeleri belirli bir düzeye ulaştıktan sonra, sıra aralarındaki toprak, sıra üzerlerine doğru çekilerek bitki gövdelerinin etrafına yığılır. Böylece kök, yumru ve sürgünlerin daha iyi gelişmesi sağlanır. Boğaz doldurma işlemi çoğunlukla çapalamalar sırasında tedricen yapılır. Fakat büyük işletmelerde bu işlemin yapılmasına
imkan veren, traktörle çekilen özel pulluklardan veya aletlerden de yararlanılabilir.
Ekim-dikim yerlerinin hazırlanması
Toprak işlemenin değişik bir biçimidir. Orta derin ve yüzeysel işlemeyle ekim ve dikime hazırlanan toprağa bazı durumlarda doğrudan ekim-dikim yapılabilir. Diğer bazı durumlarda ise bundan sonra toprak bir kez daha işlenerek özel ekim-dikim yerleri hazırlanır. Sebzecilikte ekim ve dikim beş değişik biçimde uygulanır: Düze, karığa, tavalara, tahtalara ve masuralara. Düze ekim-dikim yapılacak ise toprağı yeniden işlemeye gerek yoktur. Ancak diğerlerinde toprak yüzeyine belirli bir şekil vermek söz konusudur.
Karıklar: Toprak yüzeyinde belirli aralıklarla karıklar açılır. Bunun için pulluktan yararlanılabilir. Karıkların derinliği 15-20 cm kadardır. Karıklar arasındaki mesafeler ise yetiştirilecek sebze türüne göre değişir. Genellikle fide dikimi için elverişlidir ve tarla sebzeciliği biçimindeki domates yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılır. Karıkların içinde dikilen fideler daha nemli bir toprakta daha kolay gelişir. Bitkiler belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra karıklar doldurulmaya başlanır ve düzeltilir. Daha ileri aşamada ise boğaz doldurma yoluyla sıra üzerleri yükseltilir (Şekil 8.16).
Tavalar: Tavalar birbirlerinden 15-20 cm yükseklik, 30-40 cm genişlikte küçük toprak sırtlarıyla ayrılmış olan, 1.5-5.0 m genişlik ve 5.0-15.0 m uzunlukta dikdörtgen biçiminde yetiştirme yerleridir (Şekil 8.17A). Tere, nane, maydanoz, lahana, turp, karmbahar ve ıspanak gibi suyu çok seven sebzeler için elverişlidir. Hazırlanmaları elle veya makine ile yapılabilir. Makina olarak karşılıklı iki soku veya diski toprağı toplayan özel pulluklar kullanılabilir veya pullukla birbirine yakm olarak bir gidiş geliş yapılır ve aktarılan toprak aynı yere yağılır. Daha sonra benzer işlemler 90°'lik açı ile diğer yönde de yapılır ve kesişme yerleri çapalarla düzeltilir.
Tahtalar: Tavalardaki durumun tam tersi söz konusudur. Burada bitkilerin yetiştirildiği kısımlar hafifçe yükseltilmiştir ve birbirlerinden
Şekil 8.17. Tava (A), tahta (B) ve masura (C) biçimindeki yetiştirme yerlerinin kesitlerinin görünümü ve bitkilerin yerleri.
30-40 cm genişlik ve 20-25 cm derinlikteki su arklarıyla ayrılmıştır (Şekil 8.17-B). Tahtaların genişliği tavalara göre daha azdır. Genelde 120x180 cm arasında değişir. Sulama sızdırma yöntemiyle yapıldığı için daha geniş tahtalarda sorunlar çıkabilir. Tahta biçimindeki yetiştirme yerleri soğan, sarmısak gibi fazla sudan hoşlanmayan sebzeler için çok uygundur. Ayrıca ilkbahar döneminde ve kışın fazla sulamaya gerek görülmeyen mevsimlerde veya yağmurlama sulama uygulandığında, salata, marul, turp, vb. türlerin yetiştiriciliğinde de kullanılır.
Masuralar: Toprağın belirli aralıklarla yükseltilmesiyle hazırlanır. Aralarında su arkları bulunur (Şekil 8.17.C). Genişlikleri 60-80 cm arasındadır. Masuraların arasındaki su arkları da 30-40 cm genişliğindedir. Uzunlukları arazinin eğimine bağlı olarak değişir ve 6-10 m arasındadır. Bitkiler masuraların üzerine tek sıralı veya çift sıralı olarak dikilir. Domates, biber, hıyar, kabak başta olmak üzere birçok sebzenin yetiştiriciliği için idealdir. Ürünler sulama suyu ve çamurla temas etmez. Dolayısıyla çürüme ve kirlenme söz konusu olmaz. Masuraların hazırlanmasında el aletleri ve insan gücü kullanılabilir. Ancak bu çok masraflıdır. Büyük işletmelerde masura hazırlanmasında yine çift soklu veya çift diskli özel pulluklardan yararlanılmaktadır
Prof.Dr Atila GÜNAY
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!