HEM KÂRLI HEM DE YARARLI BİR MEYVE

Üzümsü meyveler grubunda incelenen ve Doğu Karadeniz Bölgesinde likapa olarak tanınan maviyemiş, ılıman iklim kuşağına adapte olmuş bir meyve türüdür. Botanik olarak gerçek üzümler gurubunda yer almaktadır. Dünya üzerinde kültürü yapılmakta olan üç farklı maviyemiş (likapa) türü bulunmaktadır. Amerika başta olmak üzere bazı Avrupa ülkelerinde binlerce hektarlık alanlarda tarımı yapılmaktadır. Günümüzde ticari olarak yetiştirilen maviyemiş çeşitleri yılından itibaren Amerika Birleşik Devletlerinde başlatılan seleksiyon çalışmaları ile elde edilmiştir. Çok hızlı bir şekilde üretilerek satışa sunulan likapa, dünyada en popüler meyvelerden biridir ve üzümsü meyvelerin kralı (king of the berries) olarak tanınır. Ayrıca, sürgünleri, kökleri, yaprakları ve meyvesi çok değerlidir ve MAVİ ALTIN (Blue gold) olarak bilinmektedir. Yüzyıllardır Anadolu topraklarında yabani olarak yetişmekte olan maviyemiş likapanın kültür çeşitleri Osman Nuri YILDIZın katkıları ile Rize ili İkizdere ilçesine getirilerek ilk kapama maviyemiş bahçesi kurulmuş ve Doç. Dr. Hüseyin ÇELİK tarafından adaptasyon denemelerine başlanmıştır. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü öğretim üyesi olan Doç. Dr. Hüseyin ÇELİK 1996 yılından buyana yoğun olarak maviyemiş (likapa) konusunda çalışmaktadır.

İklim isteği bakımından Artvin, Ardahan, Gümüşhane, Bayburt, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Kastamonu, Zonguldak, Sakarya, Bolu, Düzce, Kocaeli, İstanbul (kısmen), Bursa, Balıkesir ve Kırklareli’nin genelde rakımı yüksek dağ ve yaylalarında yabanı formları bulunmakta ve yöre halkı tarafından taze olarak, reçel veya pekmez yapılarak tüketilmektedir. Belirtilen alanlarda yabani yüksek boylu veya alçak boylu (bodur) maviyemiş (likapa) türleri organik maddece zengin, süzek, verimli veya verimsiz, pH değeri 4.5 ile 5.2 arasında olan asitli topraklarda yetişebilmektedir. Likapa yetişme alanları yabani likapa, ormangülü (komar) ve kayın (gürgen) ağaçlarının yaygın olduğu alanlar olup bu alanlarda kızılağaç, çam ve defne de bulunabilir. Dolayısıyla ilk kez likapa dikilecek olan alanlarda toprak tahlili yapılmalı ve bu bitkiler aranmalıdır.

Yabani formları Rize'de LİKAPA, KASKANAKA, ÇERA (MÇELA), Trabzon'da LİGARBA, LİFOS, Artvin'de MORSİVİT veya MAHABAK (MERHAUK), Ordu-Giresun'da ÇALI ÇİLEĞİ, Kars-Ardahan'da GÖĞEN olarak isimlendirilmekte ve yöre insanı tarafından beğenilerek tüketilmektedir. ÇAY ÜZÜMÜ, ÇOBAN ÜZÜMÜ veya AYI ÜZÜMÜ de denilen bu meyve dünyada BLUEBERRY, HUCKLEBERRY, WHORTLEBERRY, BLACK WHORTLEBERRY, BILBERRY, BURREN MYRTLE, MRYTILLE, DYEBERRY, HURTLEBERRY, WHINBERRY, WINEBERRY adlarıyla tanınmaktadır. Mavi renginden dolayı bundan sonra MAVİYEMİŞ olarak isimlendirilecektir. Kanada başta olmak üzere Amerika, Avustralya, Yeni Zelanda, Japonya, İspanya, Hollanda, Almanya, Finlandiya, Norveç, Romanya, Yugoslavya, Bulgaristan, Polonya ve Şili'de yaygın olarak kültürü yapılmaktadır. Sofralık olarak tüketilmesinin yanında meyve suyu sanayisinde, pasta, dondurma, çikolata ve baharat sanayisinde, kuru meyve sanayisinde, reçel, marmelat, jel, konserve, meyveli ekmek sanayisinde ve en önemlisi ilaç sanayisinde hammadde olarak kullanılmaktadır. Meyvesi, yaprakları, çiçekleri, kökleri ve bitkisi çok farklı amaçlar için kullanılabilen bir bitkidir.

MAVİYEMİŞİN KULLANIM ALANLARI 

Maviyemiş (likapa) çok az üretilebilen bir meyve türü olmasına rağmen bitkisi, çiçekleri, meyvesi, kökleri ve yaprakları çok farklı amaçlar için kullanılabilmektedir. 

-Meyvesi taze meyve (sofralık) olarak değerlendirilmekte veya dondurularak uzun yıllar şoklanmış ürün olarak birçok alanda kullanılabilmektedir.
-Meyvesinden elde edilen su genellikle diğer meyve sularına katılarak mistik özellik vermektedir. Çünkü direkt olarak maviyemiş (likapa) suyu çok pahalıdır. Konsantre haline getirilen maviyemiş suyu meyve suyu sanayisinde (tek başına veya diğer meyve suları ile kokteyl yapılarak)kullanılmaktadır.
-Kuru meyvesi, çiçekleri, kökleri ve yaprakları ilaç sanayisinin hammaddesidir.
-Süt ve süt ürünleri teknolojisinde kullanılmakta, dondurma, likapalı süt veya yoğurt olarak tüketime sunulmaktadır.
-Kuru meyve teknolojisinde (toz haline getirilen kuru likapa şeker hastaları için tatlandırıcı olarak kullanılmaktadır),
-Meyveli ekmek sanayisinde yaygın kullanımı vardır.
-Pasta sanayisinde, çöreklerde, keklerde (mufin)ve puding yapımında kullanılmaktadır.
-Baharat sanayisinde de değerli bir üründür,
-Meyve salatalarında kullanılır,
-Reçel, marmelat ve jel yapımında kullanılır
-Konserve sanayisinde kullanılmaktadır,
-Çay yapımında (kuru yaprağı ve kuru meyvesi)
-Diyet mönülerinde,
-Şarap yapımında ve
-Dayanıklı ve çok sağlam olan dalları kulp (sap) yapımında kullanılmaktadır.