Sebze tarımında uygulanacak gübreleme programı topraktaki besin maddesi durumuna, yetiştirilecek bitki türü ve çeşidine, elde edilmesi öngörülen verim miktarına göre değişir. Gübrelemede esas, bitkilerin topraktan kaldıracağı besin maddesi miktarları ile toprakta mevcut besin maddesi miktarları arasındaki farkın toprağa veya bitkilere değişik biçimlerde verilmesidir Bunun yanında toprağın fiziksel ve biyolojik yapısını iyileştirmek amacıyla da gübreleme yapmak söz konusudur. Toprağın organik maddelerini arttırmak için ahır gübresi, kompost, yeşil gübreleme gibi madde ve yöntemlere de başvurulur.
Sebzelerin besin maddesi ihtiyaçları: İyi bir gübreleme için, topraktaki besin maddesi miktarları ile yetiştirme sırasında topraktan kaldırılacak bitki besin maddelerinin bilinmesi gereğine yukarıda değinmiştik. Topraktaki besin maddesi varlığı toprak analizi yapılarak veya yaptırılarak belirlenebilir. Kültür sırasında bitkilerin topraktan kaldıracağı besin maddeleri de türlere ve alınacak ürün miktarlarına göre değişir. Alınan besin maddelerinin bir bölümü hasat sırasında kaldırılan ürünün içinde bulunur. Diğer bir bölümü ise tarlada kalan bitki artıklarında tutulur. Değerlendirmede hem ürünle kaldınlan hem de bitki artıklarında kalan besin maddeleri gözönüne alınır. Çizelge 8.2'de değişik sebze türlerinin topraktan kaldırdıkları besin maddesi miktarları gösterilmiştir.
İşletmede organik gübreleme yapılıyorsa, organik madde ile toprağa verilen bitki besin maddeleri de değerlendirilmeli ve kalan miktar kimyasal gübre olarak uygulanmalıdır.
Gübre tipleri '
Sebze işletmelerinde kullanılan gübreleri organik gübreler, kimyasal gübreler ve sıvı gübreler olarak üçe ayırmak mümkündür. Buna bir de yeşil gübre eklenebilir. Organik gübreler içinde en çok kullanılanı ahır gübresidir. Ahır gübresinin toprağın su tutma kapasitesini yükseltmesi, su geçirgenliğini artırması, poroziteyi artırması, alkaliliği azaltması, toprak sıcaklığını yükseltmesi, toprağın mikroorganizma miktarım çoğaltması, toprakları daha çabuk tava getirmesi gibi çok önemli yararları vardır. Hiç kuşkusuz tüm bunlara ek olarak içindeki besin maddeleri açısından da değerlidir. Ahır gübresi sera tarımında son derece yüksek miktarlarda kullanılmaktadır. Gübrenin parçalanması sırasında açığa çıkan CO2, sera atmosferinde biriktiği için fotosentez oranım yükseltir. Bir bakıma karbondioksit gübrelemesi yerine de geçer.
Sebze bahçesinde ikinci derecede kullanılan organik gübre komposttur. Kompost, işletmede bulunan ve oluşan bitkisel ve hayvansal kökenli artıkların biriktirilmesi, belli bir yere yığılarak hafifçe sıkıştırılması, bekletilip fermantasyonu yoluyla elde edilir. Fermentasyonu hızlandırmak için yığın zaman zaman aktarılır ve ıslatılır, içine bir miktar sönmüş kireç karıştırılır. Kompostun değerini yükseltmek için içerisine bir miktar azotlu ve fosforlu gübre de eklenebilir. Gerek işletme artıklarının değerlendirilmesi, gerekse değeri açısından kompost yapımı ve kullanımı çok yararlıdır. Ancak kompost için bitki artıkları değerlendirilirken, artık bitkisel materyalin hastalık ve zararlı etmeni taşımamasına dikkat etmek yararlıdır.
Kimyasal gübreler, azotlu gübreler, fosforlu gübreler, potaslı gübreler ve kompoze gübreler biçiminde bulunur. Kullanılacak gübrenin tipi ve formu önemlidir. Kompoze gübreler içlerinde değişik oranlarda N-P-K veya yalnızca N ve P içerirler. Azotlu, fosforlu ve potaslı gübreler de değişik formlarda N, P veya K içerirler. Kullanılacak gübre formu, toprağın yapısına, bitki türüne, bitki gelişme dönemine, uygulama zamanına ve sulama şartlarına göre Hp erişir Sıvı veya süspansiyon biçimindeki gübreler çoğunlukla yapraktan püskürtme ile verilir. Bunların son yıllarda özellikle sera sebzeciliğinde kullanımı gelişmektedir. Sıvı gübreler makro elementlerin yanında Fe, Cu, Zn, Mo, B gibi mikro elementleri de içerirler.
Gübreleme zamanı
Sebzecilikte gübrelemenin de genel bir mevsimi yoktur. Yılda bir çok ürün alınması nedeniyle her kültürde ayrı bir gübreleme programı geçerli olur. Organik madde uygulaması genelde bir kez yapılır. Uygulamanın sonbaharda yapılması yararlıdır. Fosforlu gübreler her kültürün ekim ve dikim zamanında yapılır. Azotlu gübreler ise 2-4 bölüme ayrılarak verilmelidir. İlk uygulama ekim-dikim amnda fosforlu gübrelerle birlikte yapılır. Kalan azotlu gübre miktarı, vegetasyon süresi kısa olan fındık turbu, marul, salata, taze soğan, bezelye, yer fasulyesi, yazlık kabak gibi türlerde bir seferde; daha uzun vegetasyona sahip olan domates, biber, patlıcan,kavun, karpuz, lahana vb. türlerde ise 2-3 seferde verilir. Potasyumlu gübrelerde de uygulamalar azotlu gübrelere benzer biçimde gerçekleştirilir.
Yaprak gübresi ise ekimden hasada kadar geçen dönemde belirli aralıklarla periyodik olarak uygulanır. Herhangi bir besin maddesi noksanlığı görüldüğünde ekstra uygulamalar da yapılabilir.
Gübreleme şekli
Organik gübre uygulamaları, gübrenin toprak yüzeyine serpilmesi ve daha sonra sonbahar derin sürümü ile toprağa karıştırılması biçiminde yapılmalıdır. Böylece kış ayları boyunca geçen süre içinde ve ilkbahardaki toprak işlemelerinde gübre toprağa homojen bir biçimde karışır, parçalanır.
Kimyasal gübre uygulamaları değişik biçimlerde yapılabilir. Bunların içinde serpme veya sıra üzerine verip toprağa karıştırma, sulama suyuna karıştırarak verme ve yapraktan uygulama biçimleri en iyileridir. Serpme veya sıra üzerine uygulamadan sonra gübrenin,özellikle amonyum formundaki azotlu gübrelerin hemen toprağa karıştırılması gerekir. Aksi halde amonyumlu gübrelerden büyük miktarda amonyak halinde azot kaybı olur.
Yağmurlama sulama, damla sulama ve delikli boru sistemi ile sulama yapıldığı durumlarda gübrelerin suya karıştırılarak verilmesi son derece yararlı ve kolay olur. Sızdırma ve taşırma sulama biçimlerinde de aynı düzende olmasa bile gübreler suda eritilip uygulanabilir.
CO2 gübrelemesi
Karbondioksit gübrelemesi seracılıkta uygulanan bir işlemdir. Bilindiği gibi bitkiler karbonu havanın CO2'inden sağlarlar. CO2 ile su (H2O) birleşerek fotosentez olayı sonucunda karbonhidratları oluşturur. Sera atmosferindeki CO2 oranı normaldeki 300 ppm'den 900-1200 ppm'e kadar yükseltilmektedir. CO2 olarak saf CO2 tüpleri kullanılabildiği gibi, sera içinde değişik yakıtları yakarak CO2 çıkışı da uyarılmaktadır
Prof.Dr Atila GÜNAY
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!