Şehir içindeki bütün park ve bahçe ağaçları, yol ağaçları (alleler), özel ve devlete ait mülklerdeki ağaç veya ağaç toplulukları, eski doğal ormanların kalıntısı olan korular, tarihi mekânlarda yer alan ve bir kısmı anıtsal nitelik taşıyan ağaçlar ile şehrin değişik kentsel ekosistemlerine sonradan getirilen bütün ağaçlar; “kent ormanı” veya “kent ağacı” kavramı içinde yer alır ve bizim budama sorunu bulunan objelerimizi teşkil ederler. Kentiçi ağaçların budanması sırasında gözönünde bulundurulması gereken esaslar ve budama tekniği aşağıda maddeler halinde açıklanmıştır.

         a-Doğal ormanlarda meşcerenin (ağaçların) tümünü ele alan toplumsal bir yaklaşımla hareket edildiği halde, kent ağaçlarında daha ziyade bireysel yaklaşım esastır. Kentlerde budamaya konu olan herbir ağaç ayrı ayrı ele alınır ve duruma göre farklı budama işlemine tabi tutulur  

       b- Tekniğine uygun ve başarılı bir budama için;  önceden eğitilmiş ve iyi yetiştirilmiş ekiplere ve her yönden yeterli aletlere (ekipmana) ihtiyaç vardır.  Park ve Bahçeler Müdürlüklerinin bu yönden bugün oldukça iyi ve yeterli durumda bulunduklarını söyleyebiliriz. Özellikle her yüksekliğe ulaşabilen sepetli araçlar ile her büyüklükteki motorlu testereler işleri büyük ölçüde kolaylaştırmaktadır. Teknik eleman ve işçilerin eğitimi bakımından bu seminerler, periyodik olarak tekrarlanmalıdır . 

        c- Kentlerde ilk yapılacak iş; kent içindeki tamamen kurumuş (ayakta kuru) ağaçların dipten kesilerek uzaklaştırılması ve tepesi çökmüş veya kurumuş bulunanların tepelerindeki kuru kısımların dipten düzgün budanarak uzaklaştırılmasıdır. Kuru dal ve tepeleri vejetasyon periyodu içinde kolayca görmek mümkün olur . 

 

  d- Budama gereken durumlarda fazla gecikilmemeli, dallar fazla kalınlaşmadan müdahale gerçekleştirilmelidir. Aksi halde büyük (geniş) yara (kesim) satıhları meydana gelir ve yaraların “callus” oluşumu ile kapanması güçleşir. 4-5 cm ye kadar dip kalınlığına sahip dalların budanmasından sonra, yaraların genellikle birkaç yıl içinde kapandığı görülür.  Bu durumda yara yüzeylerine herhangi bir koruyucu madde sürmeye de gerek kalmaz. Büyük yaralara koruyucu maddeler sürülmesi zorunluluğu bulunmaktadır.  Aksi halde kısa zamanda kapanamayan yaralardan mantar ve böcek enfeksiyonu gerçekleşerek, ağaçların gövdelerini çürütür ve kovuklaştırır .

 

         e- Budamalarda keskin ve uygun aletler kullanılmalı, kesim yüzeyi parlak ve pürüzsüz olmalı, saçak veya sakal oluşumu meydana getirilmemeli, gövde üzerinde koltuk (mahmuz, dirsek) bırakılmamalıdır. Fakat budama yapılırken derin bir kesimle kabuk veya gövde de yaralanmamalıdır. Durumu pratik bir ifade ile belirtmek gerekirse, gövde üzerindeki dal budandıktan sonra şapka asılamayacak şekilde bir kesim uygulanmış olmalıdır . 

         f- İğne yapraklı ağaçların özellikle alt dalları ışık açlığı nedeniyle kurur ve bu durum sağlıksız ve estetikten uzak bir görünüm oluşturur. Bu dallar,  “kuru budama” ile alttan yukarı doğru, dipten ve düzgün bir kesimle uzaklaştırılmalıdır. Tepenin alt kısmındaki ölmek üzere olan (Yarı canlı) dallar da aynı işleme tabi tutulur.  Bu esnada eski budama veya kurumalardan arta kalan mahmuz (dirsek, koltuk) lar da dipten ve düzgün bir şekilde kesilerek uzaklaştırılır.  Kuru budamalar hemen her mevsim yapılabilir.  

          g- Kalınlığı 4-5 cm yi geçmeyen ince yaş dallar, dipten ve bir defada kesilip uzaklaştırılabilir. Bunların bıraktığı yara yüzeylerine herhangi bir koruyucu madde sürmeye de gerek yoktur. Bu yaralar,  callus oluşumu  ile 1-2 yıl içinde kapanabilir. Kalın dalları bir defada kesmek doğru değildir. Önce dalın 1/3 lük uç kısmı (yapraklı kısmı) kesilerek uzaklaştırılmalı, gerekirse gövde üzerinde kalan kalın sap ortasından bir kez daha kesilmeli ve iyice hafiflemiş bulunan dalın gövdeye bitişik son kısmı dipten düzgün şekilde kesilmelidir. Böylece kalın dallarda “kademeli budama” uygulanmış olur.  Kalın dallar budanırken, dipten kesmeden evvel dalın gövdeye yakın tarafında ve alttan kısmi bir kesim uygulanmalı, daha sonra bundan 4-5 cm kadar öteden ve üstten bir kesimle dalın ağır kısmı uzaklaştırılmalıdır.  Daha sonra gövde üzerinde kalan mahmuz (dirsek, koltuk) da dipten ve düzgün olarak kesilmelidir. Böylece çok kalın ve ağır dalların hızla düşerken gövde üzerindeki kabuğu ve kambiyumu soyması (sıyırması) önlenmiş olur . Bazen çok kalın ve ağır dalları, sağlam iplerle askıya aldıktan sonra budamak gerekebilir. Böylece hem birçok tehlike önlenmiş olur ve hem de budanan dalların hızla düşmesi esnasında, kalması gereken sağlıklı dallar zarar görmez.           h- Kalın dalları budamak zorunda kaldığımız zaman ortaya oldukça büyük yara yüzeyleri çıkar. Büyük yaralar, callus tarafından uzun yıllar kapatılamaz ve buralardan mantar ekfeksiyonu olur. Böylece ağacın gövdesi hızla çürümeye başlar. 20-25 yıl içinde gövde tamamen kovuk hale gelebilir. Bu tip gövdeler üzerinde ağaca arız olan mantarların üreme organları olan “mantar konsolları” nı görürüz. Bunu önlemek için sözkonusu büyük yara yüzeylerine mutlaka çeşitli terkiplerdeki korucu maddeler sürmek gerekir. Bunlar “koruyucu ağaç macunları”, “çam katranı”,  “karbolineum”, krezot, gomalak veya Şellâk (Schellac) dır. Bu maddeler budamadan (kesimden) hemen sonra uygulanırsa başarılı sonuç alınır. Bazen koruyucu madde sürme işini birkaç kez tekrarlamak gerekebilir. Koruyucu maddeler içinde “Çam katranı”, kambiyum faaliyetini arttırıcı, canlı dokulara zarar vermeyen ve sürülmesi çok kolay bir koruyucudur .

 

ı- Kısa boylu ağaçları yerden veya merdiven kullanmak suretiyle budamak mümkündür.  Ancak boyu 8-10 m ye ulaşmış veya daha boylu ağaçlar budanırken mutlaka “sepetli araç” lardan yararlanılmalıdır. Sepetli araçlar; hem çalışma emniyeti hem de tekniğine uygun budama yapabilmek bakımından büyük önem taşır.

 

i-Aniden yapılan kuvvetli veya aşırı şiddetteki budamalar;  ağaçların fizyolojik dengesini bozarak, sağlıklarına zarar verir. Bu nedenle halk arasında “kabak budama” da denilen kuvvetli budamalara yönelmemek gerekir.  Aksi halde gövdede su sürgünleri veya tepede çökmeler meydana gelir .

Bazı zorunlu hallerde ağaçların tepelerini belli ölçüde küçültmek gerekebilir. Bu durumda dallar, ortalarından kesim yüzeyleri aşağıya doğru meyilli ve birbirlerine paralel olacak şekilde budanabilir .

 

         k-Kent ağaçlarında, “kuru budama” lar her mevsim yapılabilir.  Ancak geniş yapraklı türlerde vejetasyon periyodu içinde (İstanbul için 15 mart –15 Kasım arası) kuru dallar kolayca tespit edilip uzaklaştırılabilir.     İğne yapraklılarda,  “yaş budamalar” her mevsim yapılabilir. Buna karşılık geniş yapraklılarda bu işi donlu günler haricinde ve vejetasyon periyodu dışında yapmak gerekir.   Ancak yaraları kanayan Huş, Akçaağaç, Kızılağaç ve Ceviz gibi geniş yapaklı türlerde (ağlayan türler); öz suyu basıncının nispeten düşük olduğu yaz sonu veya sonbahar mevsiminde budama yapmak daha uygun olur.  

       l- Budamaları, gövdede “su sürgünleri” ne, tepede “çökmeler” e ve kökte  “kök sürgünleri” ne sebep olmayacak şekilde ılımlı (mutedil) uygulamak gerekir.  Hatalı şekilde veya zorunlu hallerde ani ve kuvvetli uygulanan budamalar yüzünden oluşan su sürgünlerini ve kök sürgünlerini yaz sonunda (Ağustos) uzaklaştırmak gerekir. Aksi halde giderek ağaçların görünümü çirkinleşir, beslenmeleri güçleşir ve ağaçlarda zamanla “Tepe çökmeleri” meydana gelir.   

         m- Çiçek açan ağaçlarda (Atkestanesi, Ihlamur, Oya, Çiçek Eriği, Çiçek Elması, Akasya, İğde v.s), çiçeklenme özellikleri dikkate alınmalıdır. Çiçekleri son yılın sürgünleri üzerinde oluşan ağaçları (Oya), kışın veya erken ilkbaharda budamak gerekir.  Buna karşılık çiçekleri, geçen yılın sürgünleri üzerinde oluşan ağaçları (Çiçek Eriği, Çiçek Elması, Akasya, İğde v.b), çiçeklenmeden sonra budamak gerekir.   

         n- Kuru budamaları aşağıdan yukarıya doğru, yaş (yeşil) budamaları ise üst dallardan başlayıp aşağıya doğru yapmak daha uygun olur.   

         o- Ağaçların gelişmesini iyileştirmek ve hızlandırmak için yapılan budamalarda; birbirlerine yakın (sıkışık) ve birbirine zarar veren yaş (yeşil, canlı) dallardan daha zayıf ve genç olanlarını uzaklaştırmak gerekir. Böylece kalan dallar daha iyi ve sağlıklı bir gelişme yaparlar . 

 

       ö- Budamalarda en uygun kesim aletinin seçilerek kullanılması büyük önem taşır.  

    -         Küçük ve ince dallar,  keskin bıçak veya budama makaslarıyla,

    -         2.5 cm ye kadar olan daha kalınca dallar, saplı budama makasıyla,

    -         yüksek dallar, sırıklı  ve çekmeli makaslarla,

    -         daha kalınca dallar testereyle,

    -         kalın ve yüksek dallar, emniyet kemeri ve budama merdiveni de kullanılarak motorlu testereyle,

    -         boylu ağaçlar, sepetli veya merdivenli araçlar kullanılarak motorlu testereyle budanmalıdır. 

       p- Mantarlı ve hastalıklı ağaçlar budandıktan sonra, budama aletleri dikkatli bir şekilde dezenfekte edilmeden tekrar kullanılmamalıdır.  Aksi halde mantar ve hastalıklar sağlıklı ağaçlara da bulaştırılmış olur.   

      r- Araç ve insan trafiği ile tarihi mekânlar için tehlike oluşturan ağaçların budama ile tehlikeleri ortadan kaldırılamıyorsa, Orman Fakültelerinden rapor alınarak dipten kesilip uzaklaştırılmaları sağlanmalıdır. 

      s- Budama çalışmaları yürütülürken, hem çalışan işçiler, hem şehir halkı ve hem de tarihi mekânların korunmasına yönelik emniyet tedbirlerinin alınmış olması lazımdır.  

     -   Herşeyden önce bilgili, becerikli ve deneyimli işçiler çalıştırılmalıdır.

    -    Aletler yeterli ve amaca uygun olmalıdır.

    -    Çalışmalar tecrübeli teknik elaman veya çavuşlar nezaretinde yürütülmelidir.

    -    İşlek caddeler veya çalışanların bulunduğu mekânlarda ya tatil günlerinde budama yapılmalı veya gerekiyorsa yol ve caddeler araç ve insan trafiğine kapatılmalıdır.

    -    Budama ekiplerinde donanımı tam ilk yardım çantası bulundurulmalıdır.  

        ş- “Anıtsal” veya çevrenin yeşil dokusu itibariyle “korumaya değer” nitelik taşıyan ağaçların bakım ve budaması çok özel ilgi ve ihtimam ister. Bu ağaçlara uygulanması gereken her türlü bakım ve budama işlemlerinde mutlaka Orman Fakültelerinin hazırlayacağı “Bakım Raporları” na göre hareket edilmelidir. Ayrıca bu nitelikteki ağaçların önceden resimleri çekilmeli, budamalar bundan sonra uygulanmalıdır. Böylece kamuoyu önünde zor durumda kalınmamış olur .

        t-İstanbul’un sahip bulunduğu çok sayıdaki tarihi mekanlarda ve hazirelerde genellikle kendiliğinden biten Çitlenbik, Aylantus, Akasya, İncir vb. ağaçlar önemli bir sorun oluşturmaktadır. İnsan hayatı için de tehlikeli olan bu ağaçların, “Orman Fakültelerinden” rapor alınarak zararsız hale getirilmeleri gerekir.  

       u- Son yıllarda birçok park, bahçe ve koruda yaralanma veya ölümle sonuçlanan ağaç devrilmeleri veya dal kırılmaları söz konusudur. Bu riskli ağaçların da budanarak veya dipten kesilerek zararsız hale getirilmeleri gerekir .

 

       ü- Kentsel ekosistemlere; Kavak, Söğüt, Akasya, Çitlenbik, Aylantus gibi kaba ve hızlı büyüyen, arsız ve istalacı türler mümkün mertebe sokulmamalıdır. Mevcutlarla zararlı oldukları ölçüde mücadele edilmelidir. 

       Son olarak, bilinçsiz ve tekniğinden uzak uygulanan budamaların ağaçları sağlıksız ve çirkin hale sokacağını; uygun budamaların ise ağaçların çehresiyle birlikte kentin çehresini de güzelleştireceğini ifade etmek gerekir.

Prof.Dr.H.Ferhat BOZKUŞ,  Araş. Gör. Süleyman ÇOBAN "KENT AĞAÇLARINDA BAŞLICA BAKIM SORUNLARI VE BUDAMA ESASLARI,2006"

Kaynak:"Kent ağaçları ve Süs Bitkilerinde Bakım ve Budama Esasları,ibb matbaası, 2006"      

 

 

 

 

 

 
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!