Çelikle üretme tekniği, üretilecek  bitkiden alınan ve çelik adı verilen bir gövde, kök veya yaprak parçası ile yeni bir bitki oluşturma tekniğidir.

Çelikle üretme birçok  süs bitkilerinde açıkta veya sera gibi kapalı mekanlarda yapılan vejetatif üretmede  en basit, ucuz ve hızlı bir yöntemdir. Bu yöntemle üretme, çok çeşitli iğne yapraklı, daimi yeşil ve yaprağını döken süs bitkilerinde, seralara sahip büyük fidanlıklarda yıl boyu devam eder.

Özellikle daimi (herdem) yeşil ve yarı daimi yeşil yapraklı türlerin hemen hemen hepsinde tohumla üretme zaman aldığı ve buna rağmen istenilen nitelikler çoğunlukla sağlanamadığı için bu türler ekseriyetle çelikle üretilirler.

 

Bir dalın veya sürgünün çeşitli kısımlarından alınan çeliklerin köklenmeleri arasında farklılıkların  bulunduğu gözlenmiştir. Zira dallarda dipten uca kadar çeşitli kısımların kimyasal bileşimleri önemli farklılıklar gösterebilmektedir. Birçok hallerde en iyi köklenme, dalın ve sürgünün fazla kalın olmamak şartıyla bireyin dip kısımlarından alınan çeliklerde gözlenmiştir. Ayrıca anaç ne kadar gençse  ve ne kadar toprağa yakın dallardan çelik alınmış ise, çelikler o ölçüde çabuk ve iyi köklenirler.

 

Çeliklerin alındığı anacın gelişme durumu ile çeliklerin köklenmesi arasında ilişki olup olmadığı konusunda araştırıcılar arasında görüş birliği yoktur. Bir kısım araştırmacılar  anaçtaki kuvvetli gelişmenin çeliklerin köklenmesinde etkili olduğunu belirtirken bir kısmı da bu etkinin az olduğunu vurgulamaktadır. İlk görüşü ileri sürenler köklenmelerinde seneden seneye farklılık göstermesini bu yolla açıklamaktalar ve anacın o yıldaki sıcaklık ve yağış gibi değişkenlere göre farklı gelişmesinden, bu farklılığın kaynaklandığı ifade edilmektedir.

 

Bununla beraber çelik alınacak anaçlar her türlü hastalık, don, kuraklık zararlarından etkilenmemiş, sağlıklı ve iyi gelişmiş bitkiler olmalıdır. Bazı durumlarda aşırı derecede gelişmiş, kalın dallar oluşturmuş, anaçlarda özellikle gövde çelikleri alma bakımından arzulanmaz. Birçok fidanlıklar çelik almak üzere özel anaç parseller oluştururlar.  Bu parseller özel bakım, gübreleme ve hastalıklarla etkin bir mücadeleye tabi tutulduklarında bir çok yıl bu anaçlardan bol miktarda bir örnek çelik alınabilir. Zira daha önce de belirtildiği gibi anaç ne kadar gençse ve ne kadar toprağa yakın dallardan çelik alınmış ise çelikler o ölçüde çabuk ve iyi köklenirler.

 

Rutubet faktörü olarak gerek hava rutubeti ve gerekse çelik yataklarının rutubeti  köklenmeyi kuvvetle etkilemektedir. Çelik dikimlerinin ilk günlerinde çeliklerin çok yüksek transpirasyon yaptıkları ilk haftayı müteakip  transpirasyonda bir düşmenin görüldüğü, kallus teşekkülünde ise transprasyonun tekrar yükseldiği gözlenmektedir. Gün olarak da transprasyonun başlangıçta sabahları yüksek olduğu, sonraları bütün güne dağıldığı izlenmektedir. Bu durumda hava rutubetinin  başlangıçta çok yüksek olması (% 90)  istenmektedir. Özellikle üzerinde yaprak taşıyan çeliklerde yapraklardan transprasyon yoluyla kaybolan suyun miktarını, kökler kuvvetlenip su ihtiyacını topraktan alabilecek duruma gelene kadar azaltma yoluna gidilmelidir. Bu bakımdan  sera ve camekanlar avantaj sağlar. Ancak bu tesisler içinde dahi sisleme (mist) altında köklendirme çok etkin olmaktadır. Bunlar da su gereksinimi, sis  gibi  ince zerrecikler halinde otomatik olarak ve havanın nispi nemine göre ayarlanabilen cihazlarca sağlanabilmektedir. Bu suretle havanın nispi rutubetini yüksek tutmada temin edilmiş olmaktadır. Böylece transprasyonla su kaybı düşer, sıcaklık ta bir ölçüde yüksek kalmaz, bunun sonucu solunum ile madde kaybı da kısıtlanmış olarak yapraklı çeliğin azami fotosentez  yapabilmesi daha doğrusu fotosentezden azami şekilde faydalanması sağlanır. Ancak fotosentezi yüksek tutabilmek için ışığın da yeterli olması gerekir. Eğer yeşil çelikleri hem gölgelerken hem de çelik yataklarındaki sıcaklığı artırırsak bir tarafta ışık azlığı dolayısıyla fotosentezi azaltmış buna mukabil yükselen sıcaklık dolayısıyla solunumu da artırmış ve dolayısıyla madde sarfını da kamçılamış oluruz. Bunun sonucu çelikler bünyelerindeki depo maddelerini tüketebilirler. Gölgeleme ancak yüksek sıcaklığı önleme zarureti olması halinde etkili ve faydalı olur. 

 

Sisleme sisteminde kullanılan suyun sıcaklığı genellikle kökleme ortamındaki sudan soğuk olduğundan köklenme yatağındaki sıcaklığı düşürür. Bunun yağmurlama şeklinde olması aynı zamanda yapraklardan mineral besi maddelerinin yıkanıp götürülmesine de yol açtığı saptanmıştır. Bu nedenle sistemin devamlı kullanılması da sakınca yaratır. Bu sakınca çeliklerdeki yapraklarda çürüme eğilimi görülmesi şeklinde ortaya çıkabilmektedir.

 

Işık faktörü de fotosentezin istenen seviyede olması için önemli bir faktördür. Bu konuda ışığın süresi ve parlaklığı önemlidir. Ancak direkt güneş ışınlarından da mümkün olduğu kadar kaçınılmalıdır. Gün  ışığı da aranmaktadır. Genel olarak çeliklerin köklendirilmesinde, köklendirme  ortamı da özellikle güç köklenen türlerin çeliklerinde büyük önem taşır. Köklenme ortamı bu türlerde yalnız köklenen çeliklerin yüzde miktarına değil, aynı zamanda oluşan kök sisteminin tipine de etki  yapar. Ancak çelikleri çok kolay köklenebilen türlerde ortamın cinsi fazla önemli değildir.

 

Köklendirme ortamları olarak toprak, kum,yosun, perlit, pomza, turba ve su kullanılmaktadır. Son yıllarda nemle doyurulmuş (nem oranı yüzde yüz ) havada da köklendirme bazı türlerin çeliklerinde başarılı sonuçlar vermiştir. Fidanlık Müdürlüğümüzde bu konuda  sürekli çalışma ve denemeler yapılmakta her tür için en uygun köklendirme ortamı bulunulmaya çalışılmaktadır.

 

Fidanlığımızda 1998 yılında köklendirme ortamlarıyla ilgili bir çalışma yapılmış ve bu çalışmada 10 ayrı ortam denenmiştir. Bu ortamların görülmesi ve bir ölçüde sonuçlar hakkında bilgi vermesi açısından  tablo aşağıda çizilmiştir.

---------------------

 

Yukarıdaki tablodaki sonuca göre alacalı zakkum, alacalı ligustrum, yaprağını dökmeyen kartopu  ve elwoodi de en fazla köklenme sadece mil olan 3. ortamda sağlanmıştır. Benjaminde ise  1 çine kum + 1 mil + 1 perlit karışımından oluşan 6. Ortamda en yüksek köklenme elde edilmiştir. Limon servi ve leylandi de en fazla kallus oluşumu ve köklenme sadece çine  kumu olan 2. Ortamda sağlanmıştır. Fidanlık Müdürlüğümüzün ağırlıklı çelik programı ibreli türlerden oluştuğundan limon servi ve leylandi de bu  çalışma tekrarlanmış ve limon servide en başarılı ortam çine kumunda, leylandi de 3 ölçü çine kumu + 1 birim perlitten oluşan ortam başarılı olmuştur. Bu yıl turba köklendirme ortamı olarak kullanılmaya başlanmış, olup, leylandilerde ve sert çeliklerde başarılı sonuçlar alınmıştır. Hem su ve hava tutma kapasitesinin yüksek olması hem de köklenen çeliklerin ortamdan kök zedelenmeden çıkarılabilmenin kolaylığı ve köke yapışan turbalar sayesinde fidanın diğer ortama taşındığında tutmadaki  başarısı açısından turbanın özellikle ibreli sert çeliklerde başarılı bir şekilde kullanılabileceği düşünülmektedir. Ortam denemeleri köklendirmedeki başarının en önemli kısımlarından birini oluşturduğundan önemli bir unsurdur ve bu konuda sürekli araştırılan ve yenilik aranan çalışmalar yapılmalıdır.

 

Su da devamlı oksijence zenginleştirilmesi halinde iyi bir köklenme ortamı olabilmektedir. Eğer kökleme alt uçta değil de çeliğin su yüzeyinde yakın kısmında olursa bu suda oksijen yetersizliği olduğuna işarettir, böyle bir köklenme arzulanmaz. Ancak suyu sık değiştirilmelidir. Bu yöntem Cezayir menekşesi, karanfil ve Cyperus'larda çok kullanılır.

 

Çeliklerin köklenmelerinin çabuklaştırmak ve köklenenlerin miktarını artırmak için bazı hormonlarda etkili şekilde kullanılmalıdır. Özellikle güç köklenen türler için geniş bir kullanma yeri oluşturmaktadırlar. Bunların içinde indolebutyric asit, neftalen asetikasit ve indolasetik  asitler en etkin olanlarıdır. Bunlardan ilki en iyisi olarak tanınmaktadır. Zira geniş sınırlar içinde zehir etkisi olmamakta ve birçok türlerde etkin olabilmektedir. Bu hormonlar ya toz veya pudra halinde veya çözelti halinde kullanılır.

 

 Toz veya pudra halinde kullanımda ekseri talk pudrası ile karışık olarak hazırlanır. Her kullanım için stoktan ayrı bir parti hazırlanmalı ve arta kalan toz, çeliklerin alt uçlarına batırıldığı için nemlenmiş olacağı nedeniyle tekrar kullanılmayıp atılmalıdır.

 

Çözelti halinde hazırlanan tertip ise zayıf veya yoğun çözelti halinde olabilir. Zayıf çözelti köklenme güçlüğüne göre 20-200 ppm. arasında değişen konsantrasyonda olur. Çeliklerin dipleri bu çözeltiye daldırılıp oda sıcaklığında gölge bir yerde 24 saat tutulur.

 

Yoğun çözelti ise 500-1000 ppm. Konsantrasyondadır. Çeliklerin uçları bu eriyiğe ancak 5 sn. süre ile daldırılıp sonra hemen dikilir. Bu değerlerin üzerindeki konsantrasyonlar zararlıdır. Tomurcuk gelişmelerini engeller veya yaprakların sararıp dökülmesine, çelik odununun kararmasına neden olur.

 

Fidanlık Müdürlüğümüzde talk pudrası ile hazırlanan toz ormanlar tüm türlerde başarı ile kullanılmaktadır. Hangi türde, hangi hormonun ne oranda kullanılacağına belirten "Rhizopon" adlı kitaptan yararlanılmaktadır. Aşağıdaki çizelgede hormonların pudra ile karışımında aldığı isimler çıkarılmıştır. Ayrıca en çok üretilen türlerin hangi hormonla muamele edileceği aşağıdadır.

 

 

P R O D U C T R A N G E

 

Prudutct Name                                                        Active ıngredient                  Packing  

 

RHIZOPON              A 0.5 % powder                     3-Indole acetic acid               100 g

RHIZOPON              A 0.7 % powder                     3-Indole acetic acid               100 g

RHIZOPON              A 1 % powder                        3-Indole acetic acid               100/500 g

RHIZOPON              A 50 mg. Tablet                     3-Indole acetic acid               20/200 pes

RHIZOPON              A 0.1 % powder                     1-Naphthyl acetic acid           100/500 g

RHIZOPON              A 0.2 % powder                     1-Naphthyl acetic acid           100/500 g

RHIZOPON              A 25 mg. Powder                   1-Naphthyl acetic acid           20/200 stak

RHIZOPON              A 0.5 % powder                     1-Indole butyric acid             100/500 g

RHIZOPON              A 1 % powder                        1-Indole butyric acid             100/500 g

RHIZOPON              A 2 % powder                        1-Indole butyric acid             100/500 g

RHIZOPON              A 4 % powder                        1-Indole butyric acid             100 g

RHIZOPON              A 8 % powder                        1-Indole butyric acid             100 g

RHIZOPON              A 50 mg. Tablet                     1-Indole butyric acid             20/200 pes

CHRYZOPON          0.1 % powder                         3-Indole butyric acid             500 g/10 kg.

CHRYZOPON          0.25 % powder                       3-Indole butyric acid             500 g/10 kg.

CHRYZOTEK           0.4 % powder                         3-Indole butyric acid             500 g/10 kg.

CHRYZOSAN          0.6 % powder                         3-Indole butyric acid             500 g/10 kg

CHRYZOPLUS0      8 % powder                            3-Indole butyric acid             500 g/10 kg

 

 

Zakkum                      Rhizopon        AA % 1

Şeflera                        Rhizopon        B % 0.1

Sekoya                        Rhizopon        AA % 5

Altuni mazı                 Rhizopon        AA % 1- % 0.5

Kartopu                      Rhizopon        AA % 1

Sedir                                       Rhizopon        AA % 1

Mavi atlas sediri         Rhizopon        AA % 1

Oya                             Rhizopon        AA % 1

Begonvil                     Rhizopon        AA % 1

Ardıç                          Rhizopon        AA % 1

Yalancı servi               Rhizopon        AA % 1

Yalancı servi elwoodi Rhizopon        AA % 1

Kaşmir servi               Rhizopon        AA % 1

Leylandi altuni           Rhizopon        AA % 1

Leylandi altuni           Rhizopon        AA % 1

Pitosporum                 Rhizopon        AA % 1

Abelya                        Rhizopon        AA % 1

Aralya                         Rhizopon        AA % 1

Kocayemiş                  Chryzotop      % 0.25

Acuba                                     Rhizopon        AA % 1

Berberis                      Rhizopon        AA % 1 

Acem borusu              Rhizopon        AA % 1

Taflan                         Rhizopon        AA %1

Benjamin                    Rhizopon        B % 0.1

Alacalı hedera            Rhizopon        AA % 2

Amerikan sarmaşığı    Rhizopon        AA %2

Japon gülü                  Rhizopon        AA % 2

Ağaç hatmi                 Rhizopon        AA % 2

Sabin ardıcı                Rhizopon        AA % 1

Sarı salkım                  Rhizopon        AA % 1

Dut erkek                   Rhizopon        AA % 2

Alacalı ligustrum        Rhizopon        AA % 1

 

 

Sera ve soğuk camekanlarda köklendirmeler yastıklarda veya tezgahlarda mevcut köklenme ortamında yapıldığı gibi hareketli bir ortam oluşturan tahta kasalarda da  yapılabilir. Fidanlık Müdürlüğümüzde alttan ısıtmalı köklendirme masaları ve köklendirme ortamları bulunmaktadır. Alttan ısıtma köklendirmeyi çok hızlandıran bir ortam yaratmaktadır. Seralarda yıl boyu köklendirme çalışmaları yapılabilmektedir.

 

Kasalar 15-20 cm. derinlikte ve kolay taşınabilir ebatlarda olmalı, altlarında drenaj deliği bulunmalıdır. Bu kasalara çelikler getirilmeden birkaç gün evvel tür ve yönteme uygun köklendirme ortamları kasalara konur ve bir ölçüde nemlendirilerek hazırlanmış düzgün bir tahta ile tesviye edilir. Hafif bastırılır. Çeliklerin takriben yarısı köklendirme ortamına sokulur. Çeliklerin alt uçları kasa tabanlarına en az 2,5-5 cm. mesafe kalacak şekilde dikim yapılır. Çelikler hazırlanmalarını takiben hemen dikilmelidir. Ancak dikilinceye kadar da nemli çuvallar ve yosunlar arasında üstü örtülü bir tahta kutuda saklanabilir işçi de buradan çelikleri tek tek veya yosun içinde üçü beşi bir arada alarak diker. Çeliklerin düzgün dikimi için arada bir tahta cetvel kullanılır. Dikim sıraları çizilerek dikimler bu çizgiler üzerinde yapılırsa sıralar muntazam olur. Çeliklerin arasında yapraklar hemen hemen birbirine değecek şekilde bir aralık  ve mesafenin bırakılması yeterlidir. Dikimden sonra sıralar arsı dikim tahtası ile hafifçe bastırılarak çeliklerin köklenme ortamı ile iyi teması sağlanır. Ancak perlitin fazlaca olduğu ortamlarda bu sıkıştırma hafif yapılmalıdır. Dikimi takiben ortam hemen iyice sulanır. Böylece ortamın çeliklerle daha iyi teması sağlanır.

 

Çelikler dikildikten kısa bir müddet sonra başlamak üzere, köklenme süresi boyunca çelik yastıklarının birkaç kere bir fungusitle ilaçlanması mantar hastalıkları bakımından isabetli olur. Zira yüksek rutubet ile sıcaklık çelik yastıklarında mantar zararlıları için oldukça müsait bir ortam oluşturur.

 

Odun  çelikleri köklenme ortamından çıkarılırken kırılmamaları, kopmamaları için çok ihtimama ister. Çeliklerin kökleri 2,5-5 cm. ye ulaşınca 2. Derecedeki kökler ile ana köklerin oluşumundan hemen sonra sökülürler. Erken sökmek kadar geç sökmek de sakıncalıdır. Söküm de köklenme ortamının köke bağlı kalan kısımlarında birlikte kökün çıkartılması arzu edilir. Bu iş perlit karışımlı ortamlarda daha kolay olur. Söküm, küçük el küreği vs. ile köklenme ortamı hafif kaldırılarak yapılmalıdır. Köklenmiş çelikler saksılara dikildikten sonra hemen sulanmalıdır. Bir süre gölge altında eski koşullarında bekletildikten sonra gölge çardaklarına alınarak açık sahaya tedricen alışmaları sağlanmalıdır.

 

Çelikle  üretme yöntemleri çok çeşitlidir.

 

Genel olarak bunlar :

 

2.1.2.1.1. Gövde çelikleri ile üretme

2.1.2.1.1.1. Yumuşak çelikle üretme

2.1.2.1.1.2. Yan odunlaşmış (odunsu ) çeliklerle üretme

2.1.2.1.1.3. Sert (odun) çelikleri ile üretme

2.1.2.1.2. Kök çelikleri ile üretme

2.1.2.1.3. Yaprak çelikleri ile üretme

2.1.2.1.4. Yaprak tomurcuk çelikleri ile üretme

 

şeklinde gururlandırılabilirler.

 

Bu kadar çeşitli çelikle üretme yönteminin hangi tipinin bitki türlerinde , hangi koşullarda başarılı ve kolay olduğunu iyi bilmek, başarının temel koşuludur. Bu bilgi zamanla deneyim ve yetenekle bütünleştirilmelidir. Burada bizi en çok ilgilendiren gövde çelikleri ile üretme konusu anlatılacaktır.

 

 

2.1.2.1.1. GÖVDE ÇELİKLERİ İLE ÜRETME

 

Gövde çelikleriyle üretme yöntemleri;

 

Yumuşak (yeşil) çelikle, yarı odunlaşmış (odunsu) çelikle ve sert (odun) çelikleri ile  olmak üzere 3 grupta toplanmaktadır.

 

2.1.2.1.1.1 YUMUŞAK (YEŞİL) ÇELİKLE ÜRETME

 

Odunsu bitkilerin henüz odunlaşmamış olan taze ilkbahar sürgünlerinden hazırlanan yumuşak  çelikler birçok süs bitkilerinin üretilmesinde kullanılır.

 

Bunların en önemlileri ;

 

Açalya, şeker akça ağacı , çivit, amerikan sarmaşığı, aralya, kısmet ağacı, berberis, kelebek çalısı, şimşir, callicarpa, süpürge çalısı , acem borusu, yalancı servi, kızılcık, cotoneaster, alıç, havlu püskülü,Trabzon hurması, iğde, taflan, (herdem yeşil olanlar) altın çanak,adi orman sarmaşığı  (her zaman yumuşak çelik alınabilir) hatmi, (ortanca ) yasemin  (serada), kerria, sarı salkım, ligustrum, lale ağacı,hanımeli, manolya, dut, fil bahri, erik,kiraz akasya, gül (serada her zaman) mürver,keçi sakalı inci, leylak,ılgın, kartopu, mor salkım .Yumuşak  çelikler genel olarak İlkbahar ve Yaz başı daha ziyade Haziran ayında alınırlar.

 

Yumuşak çelik alma zamanının türlere ve iklim koşullarına göre isabetli seçimi çeliklerin köklenmesinde çok etkindir. Özellikle bazı süs bitkilerinde tam büyüme esnasında bir veya iki haftalık bir zaman dilimini yakalamak başarının en kritik koşulu olmaktadır. Bu zamanın dışında çelikler bekleneni vermemektedir.

 

Bu önemli konuda yumuşak çelik alınacak zamanın geldiğinin göz deneyimi yanında el muayenesi yardımı ile de  kestirebiliriz. Uygun çelik alma zamanı konusunda  eğer sürgünlerin ucu henüz çok taze ise bunlardan alınacak çelik kolaylıkla çürüyeceği dikkate alınmalıdır. Bu itibarla özellikle hızlı büyüyen yumuşak gevrek sürgünler çelik için arzu edilemez. Bu konuda zayıf,ince ve bitkinin az ışık alan iç kısımlarındaki sürgünler de iyi çelik vermez. Zira bu sürgünler henüz yeterli ölçüde  besin maddeleri depolama olanağı sağlayamamıştır. Diğer taraftan sürgün ucu sert olan, dalları itibariyle biraz odunlaşmış, kuvvetli ve aşırı kalınlıkta ve ağır olan sürgünlerin ise köklenmesi zor olur veya hiç köklenemezler. En iyi köklenmeyi bir ölçüde kırılmadan bükülebilen fakat birden dire büküldüğü zaman da kırılacak olgunlukta olan ve bitkinin tam güneş gören kısımlarından ve orta büyüme gösteren dallarından alınan çelikler yapar. Bazı bitkilerde en iyi çelik materyalini, anacın yan ve dış dalları verir. Bu itibarla anacın tepelerinin kuvvetli budanması bunları yan dallar vermeye zorlayarak iyi çelik ürünü alınması sağlanabilir. Ancak sütun ve piramit formlu süs bitkilerinde örneğin sütunvari porsuk formlarında,çeliğin en üst uçlarından alınması gerekir.

 

Yumuşak çelikler daima yapraklı olarak,türlere göre değişmekle beraber 5-12 cm. boyunda genellikle 2-3 boğumlu olarak hazırlanır ve kesim son boğumun hemen altından yapılır. Ancak çeliğin dip kısmındaki yapraklar çok büyü

Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!