Tarım ürünlerini zararlı, hastalık ve yabancı otlarlardan korumak ve kaliteli ürün elde etmek için bütün dünyada pestisitler kullanılmakta, bu kullanım sonucunda insan, hayvan ve çevre sağlığı bakımından bazı problemler ortaya çıkmaktadır.
İlaçlar, toz, ıslanabilir toz, emülsiyon, granüler vs. halinde imal edilmektedir. İlacın atılan yerde tutulması değişik oranlarda olmaktadır. Ekseriyetle emülsiyonlar, süspansiyon ve tozlara nazaran bitki yüzeyine daha iyi tutunmaktadırlar. Islanabilir tozlara ilave edilen deterjan türü maddeler, bunların ürün üzerinde yayılmasını sağlarsa da ilacı daha kolay yıkanabilir hale sokmaktadırlar. Yapıştırıcı maddeler ise bunun aksine etki gösterirler. İlaçlama aletlerinin tipleri, ilaçtaki aktif maddelerin buharlaşma baskıları, seyreltici maddenin cinsi, bitki yüzeyinde bulunan kutikulada çözünme derecesi, bitki yüzeyinin tüylü, düz, girintili, çıkıntılı ve kaygan oluşu, bitkinin yaşı, sıcaklık, hava nemi, yağmur, çiğ ve rüzgâr gibi meteorolojik şartlarda ilacın bitki yüzeyinde kalıcılığını etkileyen önemli faktörler arasındadır.
Yağlarda veya uygun çözücülerde çözünen kimyasal maddeler kutikulanın mum tabakasından içeriye girer ve burada uzun süre havadaki oksijenin etkisi ile okside veya hidrolize olarak veya fermentlerle karşılaşarak bozulmaya uğrarlar. Klorlandırılmış hidrokarbon bileşimli ilaçlar kutikular kalıntılar bırakırlar. Kutikuladan giren ve bitkinin içerisine ulaşan aktif maddeler vardır. Bunlar, yarı sistemik insektisitler olup subkutikularda kalıntı bırakırlar. Sistemik insektisitler ise suda çözünebilir yapıdadırlar. Dal ve yapraklar vasıtasıyla bitki içine girerek taşınırlar. Burada bitki salgılarıyla karşılaşarak bozulmaya uğramaktadırlar.
İlaçlar bitki üzerinden, ilacın yaprak ve meyveden sızması, yaprak ve meyvelerin üzerinden rüzgârla veya birbirine sürtünme ile uzaklaşması, yağmurla yıkanması, güneş ışığında oksitlenerek bozulması, yüksek rutubette hidrolize olarak bozulması şeklinde kaybolmaya ve azalmaya uğramaktadırlar. İlacın uygulanma zamanı da önemlidir. Gelişmenin çabuk olduğu dönemde ilaç atılmışsa, yüzey ve hacim artması sebebiyle ilaç kalıntı miktarları azalmaktadır.
Bitki bünyesine giren ilaç ise bitki özsularının etkisi ile değişime uğrar, bu değişmeler ilacın oksitlenmesi, hidrolize olması ve moleküler bölünmesi suretiyle olmaktadır. Örneğin, Aldrin havuçta Dieldrin’e, Ethylendibromid buğdayda Ethylenglycole dönüşmektedir.
Pestisit kalıntıları gıda maddelerinde insan, hayvan ve çevre sağlığına zarar vermeyecek miktarlarda bulunmalıdır. Bunun içinde her ilaç piyasaya çıkmadan önce toksikolojik ve farmakolojik denemelere tabi tutulmalıdır.
Bazı ilaçların, çok az miktarları bile vücutta zararlı etkiler yaparlar, yağ dokularında birikerek vücuttan uzaklaşmazlar, kanser yapıcı, karaciğeri dejenere edici veya böbrek fonksiyonlarını bozucu etkilere sahiptirler. Bu tip ilaçlar için çok düşük toleranslar konmuş veya üründe o ilacın hiç bulunmaması şartı koşulmuştur. Klorlandırılmış hidrokarbonlar yağ dokularında birikirler. Herhangi bir organizmanın yağ dokusu eridikçe tutulmuş olan ilaç organizmaya verilir ve kronik zehirlenmenin ortaya çıkmasına sebep olur.
Ürünlerimizin sağlığımıza zararlı olmaması ve ihraç ettiğimiz ürünlerin ilaç kalıntıları yüzünden geri çevrilmemesi için bu ürünlerde kalan ilaç miktarının iyi kontrol edilmesi yüksek kalıntı bırakan ilaçlar yerine daha düşük kalıntı bırakan ilaçların kullanılması yolunda detaylı çalışmaların yapılması gerekmektedir. Böylece, ilaçların bitkiye atılmasından sonra kayboluş sürelerinin incelenmesi de zorunludur. Örneğin, % 0.05’lik Malathion’la ilaçlanan çilekte, ilaçlama günü 5 ppm, 7 gün sonra ise 0.45 ppm Malathion bulunmuştur.
Evcil hayvanlara verilecek yemlerde de ilaç kalıntıları belirli tolerans sınırları altında tutulmalıdır. Kalıcı etkili ve yağ dokusunda biriken ilaçlar o anda hayvana tehlikeli olmasa bile bunların etini, sütünü ve yumurtasını yiyen insanlara geçerek onların bünyelerinde birikim yapmaktadırlar. Bu sebepten, Aldrin, Dieldrin, Endrin, Heptachlor ve Chlordane gibi bileşiklerin, bitkiye doğrudan doğruya atılmaları yasaklanmıştır. Çünkü bu ilaçlar topraktan ve sudan bitkilere geçmektedir. Örneğin, Aldrin’in toprağa uygulandıktan sonra dokuz yıl süreyle toprakta kaldığı saptanmıştır. DDT’nin sekiz yıl sonra bile toprakta % 40’ı bulunmuştur. DDT’nin yemlerde bulunan kalıntısının ineklere zararlı olmadığı, fakat sütten geçerek buzağılara zararlı olduğu tespit edilmiştir.
Bitkiler üzerindeki insektisit kalıntıları arılara ve faydalı böceklere de etkili olmaktadır. Bilhassa, arıların faaliyette olduğu çiçekli dönemde arılara zarar verecek ilaçlar kullanılmamalıdır. Örneğin, Parathion için ağızdan LD50 değeri, arı başına, 0.05 µg, Toxaphen için ise 30 µg’dır.
Son ilaçlama ile hasat arasında geçmesi gereken sürenin tespit edilip ilaçların tolerans sınırlarının altına düşme zamanları saptanmalı ve bu sürelerden önce ürünler yenmemelidir. Bazı pestisitler de sebze ve meyvelerde koku veya kalite değişimine de sebep olmaktadırlar.
Deterjanlı su ile yıkama işlemi ıspanaktan Parathionu % 24 oranında, normal yıkama işlemi % 10 oranında uzaklaştırmıştır. Yine, ıspanağın 6-7 dakika suda kaynatılması veya pişirilmesi esnasında, Malathion kalıntılarının tamamen uzaklaştığı tespit edilmiştir.
Ham sütün çeşitli ürünler elde etmek üzere işlemlere tabi tutulması, pastörizasyon, krema elde etme, tereyağı ve peynir yapma gibi işlemlerin süt yağında bulunan DDT miktarını azaltmadığı saptanmıştır.
Pof. Dr. Erol YILDIRIM
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!