Ülkemizde halk arasında 'katran' adı ile anılan sedir cinsinin günümüzde, Kuzey Afrika (C.atlantica), Güney Anadolu ve Lübnan (C.libani), Kıbrıs (C.brevifolia), ile Himalayalar ve Nepal'de (C.deodora) birbirine az çok benzerlik gösteren 4 türü ve park ve bahçelerde süs bitkisi olarak aranan, yetiştirilen pek çok doğal veya kültür formları ile varyeteleri vardır.
Adını 'Kozalaklı Ağaç' anlamına gelen 'Kedros' sözcüğünden alan sedirler, kışın yaprağını dökmeyen, boylu orman ağaçlarındandır. Genç yaşlarda piramidal formlu, yaşlanınca geniş-yayvan tepelidir. Dolgun ve düzgün gövde yaparlar. Orman içinde değil de serbest halde büyürlerse toprağa yakın kısımlara kadar dallanabilirler. Gençlerde kabuk ince, pürüzsüz ve grimsi renkli olup, yaşlılarda kalın, derin çatlaklı ve ufak levhalar halinde pulludur. Uzun ve kısa sürgünleri belirgindir, kısa sürgünler çamların aksine her sene uzarlar. Erkek çiçekler silindirik yapıda, 3-5cm boyunda, dik duran kozalakçık şeklindedirler ve kısa sürgünler üzerinde yer alırlar. Temmuz ayında gözükürler, Eylül, Ekim aylarında tamamen olgunlaşırlar. Dişi çiçekleri küçük nohut büyüklüğünde, yeşil; kozalak biçimlidir. Döllenmeden sonra kozalak 26 ay içinde olgunlaşır, fıçı biçimini alır ve sürgünler üzerinde dikine durur. Kozalak pulları yelpaze şeklindedir. Kozalak olgunlaşınca ve özellikle yağmurlarla ıslanınca pullar dağılır.
Sedirler, serin Akdeniz ikliminin ağacıdır. Hızlı büyürler. Güneşli yamaçları ve sıcağı seven ışık ağaçlarıdır. Sıcak istekleri fazla, buna karşılık nem istekleri nisbeten azdır. Donlara duyarlıdır, kireçli topraklarda yetişebilir ve kuraklığa dayanırlar. Gençlikte ve orta yaşlarda derine giden kazık kök yapan sedirlerin, yaşlandıkça kökleri 'yürek kök' sistemine dönüşür. Gençlikte ve hatta orta yaşlarda hızlı büyümeleri sebebiyle daimi rüzgarlardan etkilenir ve 'bayrak teşekkülü' diye bilinen bir şekil bozukluğu gösterirler. Üretimi tohumla çelikle ya da aşıyla yapılır.
I. CEDRUS LİBANİ - LÜBNAN SEDİRİ - TOROS SEDİRİ (PINACEAE)
II. CEDRUS ATLANTİCA - ATLAS SEDİRİ PINACEAE)
III. CEDRUS BREVİFOLİA - KIBRIS SEDİRİ (PINACEAE)
IV.CEDRUS DEODORA - HİMALAYA SEDİRİ (PINACEAE)
I. CEDRUS LİBANİ - LÜBNAN SEDİRİ - TOROS SEDİRİ (PINACEAE)
Yetiştiği Yer: Geniş yayılışını ülkemizde Burdur'dan K.Maraş'a kadar uzanan Toros dağları üzerinde yapar ve Hatay Amanos dağları üzerinden Lübnan'a uzanır. Yerel bir yayılışı da Kelkit/Yeşilırmak vadisinde (Erbaa-Niksar) görülür.
Boy ve Çap: 40m boy, 2m gövde çapı, önce piramit sonra yayvan bir tepe (çapı 10-20m) yapar ve 1000 yıl kadar yaşar; ülkemizin anıt ağaçlarındandır.
Genel Özellikleri: Gövde ile hemen hemen 90 derecelik bir açı yaparak çıkan yan dallar, gençlikte yukarı doğru yönelmiş ise de yaşlılarda tam yatay olarak uzanmıştır, iğne yaprakları koyu yeşil, sert, sivri ve batıcı; 1.5-3.5cm uzunluğunda, 10-15 adeti bir rozet yaprak oluşturur. C.atlantica'da 19-28, C.deodora'da 15-20 adettir. Kozalakları 8-1 Ocm uzunluğunda 4crm çaplı, fıçımsı silindiriktir. C.deodora'nın kozalaklarından biraz daha küçüktür, iyi bir park ve bahçe ağacıdır. Büyük alanlarda gruplar halinde ya da soliter kullanılır. Kültür çeşitleri vardır.
İklim ve Toprak İstekleri: Akdeniz ikliminin serin kesimlerinde; sığ-taşlı-kalker topraklan üzerinde yetişir, derin topraklarda iyi gelişme gösterir. Işık ağacıdır, tepesi rüzgara duyarlıdır. Alçaklarda ve sıcak yerlerde hızla gelişirse de erkenden hastalanır(Akar hastalığı), ve kurur.
Budama Durumu: Budamaya gerek yoktur.
Üretim tekniği:. Üretimi tohum, çelik ve aşı ile yapılır.
Kültivarları:
C.l.cv. 'Aurea' -İğne yapraklı altın sarısı renklidir.
C.l.cv. 'Deciolua' -Yapraklarını kışın döker, kısa dallı çalı formludur.
C.l.cv. 'Glauca' -Yapraklarını kışın döker, kısa dallı çalı formlu, mavi-yeşil yapraklıdır.
C.l.cv. 'Nana' -Bodur ve kompakt formlu.
C.l.cv. 'Pendula' -Sarkık dallı
C.l.cv. 'Aurea Prostrata' -Altın sarısı iğne yapraklı olup dalları yerde sürünür formludur.
C.l.cv. 'Stricta' -Yaprakları parlak gri-yeşil, gümüşi, dar piramit tepelidir.
II. CEDRUS ATLANTİCA - ATLAS SEDİRİ PINACEAE)
Yetiştiği Yer: Kuzey Afrika'da, Cezayir ve Fas'ın Atlas dağlarında, daha çok 1000m'nin üzerindeki yerlerde orman kurar.
Boy ve Çap: 30-40m boy ve gençken piramit bir tepe, dik bir tepe sürgünü yapar, dallan dar bir açı ile gövdeye bağlanır ve yukarı bakar. Tepesi (6-8m çaplı) seyrek dallıdır.
Genel Özellikleri: Genç sürgünleri tüylüdür, iğne yaprakları mavi ya da mavi-yeşil renkli ve kısa sürgünler üzerinde çevrel dizili ve 19-28 adettir. Kozalakları 5-7cm uzunluğunda, fıçımsı, parlak, açık kahve renklidir. Park ve bahçelerde soliter kullanılır.
İklim ve Toprak İstekleri: Sıcak Akdeniz ikliminden hoşlanır. Kalkerli ve gevşek topraklarda iyi gelişir, şiddetli soğuklara karşı duyarlıdır. Soğuk dönemde iğne yapraklardökülür ama ilkbaharda yeniden yeşerebilir.
Budama Durumu: Budamaya gerek yoktur.
Üretim tekniği:. Üretimi tohum, çelik ve aşı ile yapılır.
Kültivarları:
C.a.cv. 'Argentea' -Yaprakları gümüşi renktedir.
C.a.cv. 'Argentea Fastigiata' -Gümüşi-mavi yapraklı ve sütun formludur.
C.a.cv. 'Aurea' -Yaprakları daha kısa ve altın sarısı renklidir.
C.a.cv. 'Fastigiata' -Sürgünleri kısa ve yukarıya doğru yönelmiştir,sütun görünümlüdür.
C.a.cv. 'Columnaris' -Yeşil yapraklı ve sütun formludur.
C.a.cv. 'Glauca' -(Mavi atlas sediri) Yaprakları mavi-gri renkli geniş konik forma sahiptir. Kent iklimine dayanır, şiddetli donlardan zarar görebilir.
C.a.cv. 'Glauca Pendula' -Tepesi asimetrik, dar ve sürgünleri hatta daha sonra tepe ucu sarkıktır. C.a.cv. 'Glauca Pyramidalis' -Dar, simetrik ve tamamen sütun formludur. C.a.cv. 'Nana' -Bodur formlu gri-yeşil yapraklıdır.
III. CEDRUS BREVİFOLİA - KIBRIS SEDİRİ (PINACEAE)
Yetiştiği Yer: Vatanı Kıbrıs adaşıdır. Burada Baf ormanlarında, Toros veya Karlıdağ'da 900-1400m yükseltiler arasında bulunur.
Boy ve Çap: 15m boy, dar bir tepe (çapı 4m) yapar.C. libani'yi andıran bir yapıdadır; ama daha dar habitüslüdür.
Genel Özellikleri: Dalları yatay; iğne yaprakları 5-8mm. Uzunluğunda ve mavi yeşildir. Kozalakları da küçük (7-8cm.) uç kısmı basıktır. C. libani ve C. atlantica'dan yaprak ve kozalak boyunun küçük olması ile ayrılır. Zarif görünümü ile park ve bahçelerde soliter kullanılır.
İklim ve Toprak İstekleri: Sıcak Akdeniz ikliminde ve derin topraklarda iyi gelişir; donlara duyarlıdır. Kireçli topraklarda da yetişir.
Budama Durumu: Budamaya gerek yoktur. Üretim tekniği: Üretimi tohumla yapılır.
IV.CEDRUS DEODORA - HİMALAYA SEDİRİ (PINACEAE)
Yetiştiği Yer: Coğrafi yayılışı Kuzeybatı Himalaya, Afganistan ve Bulucistan dağlarıdır. Boy ve Çap: Vatanında 40-50m (Avrupa'da 15-20m.) boy,3m. gövde çapı yapar; gençken tepesi piramit, yatay dallar ve sarkık sürgünler yaşlanınca yaygın bir tepe formu gösterir.
Genel Özellikleri: Genç sürgünleri tüylü; iğne yaprakları 3-5 cm. uzunluğunda ,ince, 15-20 adedi bir arada, açık mavi gri yeşil renklidir.Kozalakları 7-1 Ocm. uzunluğunda 5-6 cm. çaplı ve fıçı biçimlidir, kozalak rengi önceleri mavimsi, sonra kırmızımsı kahve renklidir. Sedir türleri içerisinde yaprağı en uzun , kozalakları en büyük olanıdır. Park ve bahçelerde, çoğunlukla soliter yada grup halinde kullanılır.
İklim ve Toprak İstekleri: Sıcak deniz iklimlerinde, güneşli ve yarı gölgelerde, kuru asidik topraklarda yetişir; ışık ağacı olup donlara duyarlıdır; nem sever, kuru ve kireçli topraklardan kaçar, hızlı gelişme gösterir.
Budama Durumu: Budamaya gerek yoktur. Üretim tekniği: Üretimi tohum, çelik ve aşı ile yapılır. Kültivarlan:
C.d. ev. 'Argentea' - Gümüşi gri mavi yapraklı C.d. ev. 'Aurea' - Altın sarısı alacalı yapraklı C.d. ev. 'Fastigiata' - Sütun biçimli C.d. ev. 'Pendula' - Dalları sarkık
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!