THUJA (MAZILAR) (CUPRESSACEAE)

Kuzey Yarımkürede; Kuzey Amerika ve Doğu Asya'da (Çin,Japonya ve Formosa) boylu ağaç veya çalı halinde yetişen 6 türle temsil edilmektir.

Mazılar pul yapraklı, herdemyeşil bitkilerdir. Gövde kabukları genç fertlerde ince ve düz, yaşlılarda ise asma gövdelerinde görüldüğü gibi ince uzunlamasına dar şeritler halinde çatlaklıdır, dalları yatay ve yukarı yöneliktir. Kuvvetli kokuya sahip olan pul yaprakları,sürgünlere karşılıklı dizilmiştir; sürgünlerin alt yüzeyleri koyu yeşil, alt yüzleri açık yeşildir. Sürgünün geniş yüzeyinde yer alan yapraklar düzdür ve bu yaprakların sırtında yağ bezeleri görülür; sürgünün yanlarında yer alan karşılıklı yapraklar da kayık gibi katlanmış, sürgünü kavramıştır. Yapraklarla örtülü sürgün üstten basık, yassıdır; orta sürgünden yanlara çıkan yan sürgünler aynı düzlem üzerinde ve birbirine bir dereceye kadar paraleldir. Kozalakları, oval biçimli, olgunken pulları sert ve odunsudur, bir yılda odunlaşır ancak pulların 2-3 ü tohum tutar.

Üretimi genellikle tohum ve-çelikle bazı kere de aşı ile yapılır. Ilıman iklimlerde, derin ve gevşek balçık topraklarda iyi gelişirler; nemli yada kuru topraklarda da yetişir,gölgeye dayanır, bazı kere donlara da direnç gösterirler. Açık alanlarda, paark ve bahçelerde, mezarlık ve taş bahçelerinde soliter yada grup veya sıralar (çit/perde) kullanılır.

I.THUJA OCCİDENTALİS- BATI MAZISI (CUPRESSACEAE)

Yetiştiği Yer: Kuzey Amerika 'nın doğusunda büyük kısmı

Güney Kanada'da olmak üzere, Hudson Körfezi kuzeyde, Göller Bölgesi ortada ve güneyde, Atlas Okyanusu kalacak şekilde çok geniş bir coğrafi yayılışı vardır. Ülkemizde de çok yetiştirilir.

Soy ve Çap: 10-15 (20)m boy, konik bir tepe (3-4m çap) yapar. Gençlikte piramidal, dar ve sık dallı bir ağaçtır, ileri yaşlarda tepe bozulur, dallar aşağıya doğru sarkar ancak dal uçları yukarıya doğru dönüktür.

Genel Özellikleri: Gövde kabukları ince, boyuna çatlaklıdır, kırmızımtrak-gri kahverengidir. Genç sürgünlerinin üst yüzü mat, koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil kışın kahverengi yeşil (yada bronz) bir renklenme gösterir. Pul yapraklarının (ana sürgünde 4mm uzun, yan sürgünde 2.5 mm uzun) ucu sivri, sırtlarında yuvarlak çıkıntılı yağ bezeleri vardır. 1 yılda olgunlaşan kozalakları oval biçimli ve 1 cm büyüklüğündedir; kiremitvari dizilmiş 4-5 çift puldan oluşur.

İklim ve Toprak İstekleri: Ilıman iklimlerde; bol güneşli -yarı gölge yerlerde ve kuru nemli topraklarda yetişir. Batağımsı ve soğuk yerlerde, derin ve gevşek balçık toprakları üzerinde iyi gelişir. Dumanlı ve kirli havalı yerler için pek önerilmez. Sığ yaygın bir kök sistemine sahiptir, bu nedenle gövdenin dip kısımları düzensiz bir biçimde genişlemiştir.

Çit ve yeşil perde tesisi için uygundur. Park ve bahçelerde küçük gruplar halinde yada soliter kullanılır, siper altında da kullanılır ama o zaman gevşek bir doku kazanır. Birçok kültür formu vardır ve çevre düzenlemelerinde kullanılır.

Budama Durumu: Budamaya yatkındır. Üretim tekniği: Üretimi tohum ve çelikle yapılır. Kültivarları:

T.o. ev. 'Alba' - Sürgün uçları beyaz renktedir.

T.o. ev. 'Aurea' - Yaprakları altın sarısı renktedir.

T.o. ev. 'Filiformis' - 1-1,5m. boylu,gri yeşil yapraklıdır.

T.o. ev. 'Globosa' -1,5-2m. boylu, yarı küre şeklinde geniş tepeli bir çalıdır; yan sürgünler açık yeşil renktedir.

T.o. ev. 'Fastigiata' - 10-15m. boylu, geniş sütun formlu, çok sayıda kısa dallı bir ağaçtır.

T.o. ev. 'Pendula' - Yan sürgünler ince ve aşağı sarkıktır.

T.o. ev. 'Recurve Nana' - Kubbe şeklinde bodur bir çalıdır. Sürgün uçları kıvrıktır. Yeşil renkli yaprakları kışın kahve renklenme yapar.

T.o. ev. 'Rheingold' - Geniş konik bir çalı, yaprakları yaz ayında sarı renkli, fakat kış aylarında parlak kahverengiye dönüşür.

II.THUJA ORİENTALİS- BİOTA ORİENTALİS - DOĞU MAZISI (CUPRESSACEAE) Yetiştiği Yer: Asya'da (Çin ve Türkistan) yetişir. Ülkemizde de çok yetiştirilir.

Boy ve Çap: Vatanında 20-25m. boya ulaşan bu tür, Avrupa iklim koşullarında ve ülkemizde boylu bir çalı veya ancak 5-1 Om. ye kadar boylanabilen küçük bir ağaçtır.

Genel Özellikleri: Oval veya geniş piramidal gelişme ve bol dallanma gösterir. Ana dal ve birinci derecedeki sürgünler düşey düzlemde yer alırlar. (Yapraklı dal ve dalcıklar kitap sayfası gibi birbirine dik yönde paralel dururlar.) Sürgünlerin her iki yüzü de yeşil veya sarımsı yeşildir, üst yüzündeki pul yaprakların sırtlarında çizgi halinde bir girinti ve bu girintinin içerisinde yağ bezesi vardır. Genç sürgünler parmaklar arasında oğuşturulunca hafif reçine kokar. Kozalakları diğer mazı türlerininkinden daha büyüktür, 1-2 cm. uzunluğundadır; olgunlaşmadan önce mavi yeşil dumanlı, buğulu, etli; olgun halde kahverengi, odunsu ve serttir. Kozalak pullarının sert kısmında, uçta uzunca ve geriye dönük (çengel gibi) mahmuza sahiptir.

İklim ve Toprak İstekleri: Vatanında kayalık, kurak yamaçlarda.kireçli topraklarda yetişir. Hafif kumlu balçık topraklarda çok iyi gelişir. Dona ve gölgeye dayanır, saçak kök yapar.

Budama Durumu: Budanabilir, biçimlendirebilir. Çit, perde tesislerine uygundur.

Üretim tekniği: Üretimi tohum ve çelikle yapılır.

Park ve bahçelerde gruplar halinde yada soliter kullanılır.

Kültivarları:

T.o.ev. 'Aurea' - Dar sütun formlu, yaprakları kışın altın sarısı

T.o.ev. 'Argentea' - Genç sürgünlerinin uçları krem beyaz renkli, yaprakları gümüşi veya gümüşi beyaz lekeli

T.o.ev. 'Aurea Nana' - Yaprakları altın sarısı, bodur bir çalı

T.o.ev. 'Compacta Nana' - Bodur formlu,yavaş gelişimli, dipten dallı

T.o.ev. 'Globosa' - Sık dallı yarı küre şeklinde bodur çalı

T.o.ev. 'Filiformis stricta' - Dik büyümeli, ince uzun sürgünlü

III.THUJA PLİCATA- BOYLU MAZI (CUPRESSACEAE)

Yetiştiği Yer: Kuzey Amerika'da (Kuzey Kalifornia'dan Alaska'ya kadar),yetişir.

Boy ve Çap: 30-60m boy (Avrupa'da ancak 20-25m) ve sivri piramidal tepe (8-1 Om çap)yapar.

Genel Özellikleri: Yaygın ve sığ kök sistemi nedeniyle gövdenin dip kısımları,çok kalınlaşmış,oluklu bir duruma gelmiştir. Tepe düzensiz,çok sayıda horizontal ve aşağı sarkan dallardan oluşur.Aşağı sarkan dalların uçları yukarıya doğru yönelir. Serbest büyüyen ağaçlarda dallar yerden itibaren gövdeyi saklar,gençlikte dar uzun piramidal görünümdedir. Sürgünleri çok uzun ve birbirine paralel, alt yüzleri açık-gri, pul yaprakların sırtlarındaki yağ bezeleri yoktur ya da belirgin değildir. 1 yılda olgunlaşan kozalakları 12.5mm uzunluğundadır, 5-8 çift puldan meydana gelmiştir. Batı mazısından ayırtedebileceğimiz özellikleri; ana sürgünden oldukça geniş açıyla ayrılan yan sürgünlerinin uzun oluşu ve pul yapraklarında yağ bezelerinin olmayışı ya da belirgin olmayışıdır.

İklim ve toprak İstekleri: Serin deniz ikliminde yetişir; derin ve serin humüslu topraklarda, yüksek hava nemi olan yerlerde iyi gelişir. Toprak bakımından biraz da kanaatkardır; hızlı büyür.gençlikte donlara ve kuraklığa oldukça duyarlıdır.

Budama Durumu: Budanabilir.

Üretim tekniği: Üretimi tohum çelik ve aşı ile yapılır.

Kültivarlan:

Dekoratif bir türdür, park ve bahçelerde soliter kullanılır. Kültür çeşitleri de vardır.

T.p.cv. 'Aurea' -Yaprakları altın sarısı renktedir.

T.p.cv. 'Aurea-variegata' -Yaprakları yeşil ve sarı alacalı.

T.p.cv. 'Fastigiata' -Th. Pyramidaiis dik ve dar görünüşlü, koyu yeşil yapraklı.

T.p.cv. 'Pendula' -Dallar gevşek bir şekilde aşağıya sarkıktır.