Meyvecilikte gübreleme, Meyvede gübre miktarları, Gübre çeşitleri, Türleri, Bitki besin maddeleri

GÜBRELEMENİN ÖNEMİ

A. Gübreleme nin Önemi Bitkiler toprağa bağlı canlılardır. Hayatlarını sürdürmeleri bulundukları ortamda yeteri kadar besin elementi olmasına bağlıdır. Toprak tabi olarak çok sayıda mineral maddeyi yapısında bulundurur. Ancak bunların miktarları her zaman yeterli seviyede değildir. Özellikle üzerinde bitki yetiştirilen topraklar zamanla besin elementleri yönünden fakirleşir. İşte üretimini yaptığımız bitkilerden yeterli miktar ve kalitede ürün alabilmemiz toprakta eksilen mineral besin elementlerinin takviye edilmesine bağlıdır. Bitki beslemenin önemi burada başlar.

Meyve ağaçları topraktan yıllık önemli miktarlarda besin elementi kaldırırlar. Bu kaldırılan besin elementleri ikame edilemez ise ağaçlarda bir takım beslenme bozuklukları ve verim düşüşleri görülür. Bu durumun önlenebilmesi için gerekli besin elementlerinden yeteri kadar takviye yapılmalıdır.

B. Bitki Besin Elementlerinin Alımı Ve Taşınması

Bitkilerin besin elementlerini alım organları birinci derecede kökleridir. Sınırlı da olsa toprak üstü aksamlarından da besin elementi girişi olabilmektedir. Ancak bu toprak üstü organlardan besin alımı bitkinin ihtiyacını karşılamaktan uzaktır (özellikle makro besin elementlerinde ve bitkinin çok ihtiyaç duyduğu besinlerde).

Bitkinin kökten besin elementi alımı için öncelikle iyi bir kök sisteminin olması gerekir. Bitkiler su ve besin elementlerini kılcal kökleri vasıtasıyla alırlar. Bu yüzdem iyi saçak kök oluşturmuş bir bitkinin besin alımı daha kolay olur. Ayrıca toprak yapısı ve ortamdaki su miktarı da besin elementi alımında etkilidir. Öte yandan besin elementlerinin kökler aracılığı ile alınabilmesi elementlerin elverişli formda olmasına bağlıdır.

Bitki kökleri besinleri diffüzyon-geçişme, osmos, kontak değişim gibi bazı kimyasal ve fiziksel olaylar sonucu alırlar. Besin elementlerinin bitkide taşınması floem ve xylem denilen iletim demetleri aracılığı ile olur. Bunlardan xylem dokusunda su ve suda çözünmüş mineral maddeler; floemde ise özellikle organik maddeler taşınır. Bitkilerde bu iletim dokuları aracılığı ile aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya bir taşınma gerçekleşir. Mesela kökten alınan besin maddeleri yukarı meyve yapraklara taşınırken, fotosentez ürünleri ve bazı besin elementleri de yapraklardan köke veya diğer yapraklara doğru taşınabilmektedir.

. Meyve Ağaçlarının Gübre İhtiyaçlarının Belirlenmesi Meyve ağaçlarının gübre ihtiyaçlarının belirlenmesinde şu yöntemler kullanılabilir Tarla denemesi metodu

Toprak analiz metodu Bitki analiz metodu

Bitkilerde görülen eksiklik belirtilerini teşhis metodu Radyoizotop metodu 1. Tarla Denemeleri Metodu

Bilinen en eski yöntemdir. Gübre ihtiyacının belirlenmesinde en doğru sonucu verir. Ancak özellikle meyve ağaçlarında, çok yıllık oluşları ve uzun sürede verime yatmaları bu yöntemin uygulamasını zorlaştırmaktadır. Öte yandan yöntemin uzun zaman alması da bir başka dezavantajdır.

Tarla denemelerinin esası belli parsellerdeki ağaçlara farklı gübrelerin değişik dozlarının uygulanması ve en uygun olanının bulunmasıdır. Günümüzde verimlilik belirlemede en sık kullanılan yöntemdir. Toprak analiz yönteminde amaç toprağın bitkilerce alınabilir besin elementi miktarı hakkında fikir sahibi olabilmektir. Başlıca 4 aşaması vardır Toprak örneklerinin alınması Toprak örneklerindeki alınabilir besin elementlerinin tayini Analiz sonuçlarının değerlendirilmesi Gübre önerilerinin geliştirilmesi Toprak örneği alımında önce arazinin farklılıkları belirlenmelidir. Eğim, toprak rengi, toprak tipi, yükseklik, taban suyunun durumu gibi arazideki farklılıklar dikkate alınarak, her farklı bölgeden ayrı örnek alınmalıdır. Eğer arazi homojen ise 20 da araziden 1 örnek alınması yeterli olabilir. Bunun için rasgele zig zaglar çizerek veya bir plan dahilinde 5-6 nokta işaretlenir ve buralardan burgu veya bel yardımı ile 0-30 ve 30-60 cm derinliklerden toprak örnekleri alınır. Her bir derinlikten alınan örnekler kendi aralarında iyice karıştırılarak içinden 1-2 kg toprak alınır ve laboratuvara gönderilir. Eğer bel ile toprak örneği alınacaksa işaretlenen noktalarda toprak 60 cm derinliğe kadar V şeklinde açılır ve V'nin yüzeyinden 2-3 cm kalınlığındaki bir tabaka 0-30 ve 30-60 cm derinliklerden ayrı ayrı alınır. Laboratuvar sonuçlarının değerlendirilmesi ve gübre önerileri Tablo 1'de verilmiştir.

Tablo 1. Farklı bölgelerde laboratuvar sonuçlarına göre meyve ağaçlarına verilmesi gereken N miktarları (kgN/da).

Bölge	Topraktaki Organik Madde Miktarları (%)
Bölge	0 - 1,0	1,1 - 2,0	2,1 - 3,0	3 +
Trakya	12	10	8	7
Marmara Bölgesi	12	10	8	7
Karadeniz Bölgesi	11	10	8	6
Orta Anadolu Bölgesi	10	9	7	6
Güneydoğu Anadolu Böl.	12	11	9	8
Doğu Anadolu Bölgesi	12	10	8	7
Ege Bölgesi	12	10	8	7
Göller Bölgesi	12	11	9	7
Akdeniz Bölgesi	12	11	10	8

Tablo 2. Farklı bölgelerde laboratuvar sonuçlarına göre meyve ağaçlarına verilmesi gereken P₂O₅ miktarları (kg P₂O₅/da)

Bölge	Olsen metodu ile bulunan fosfor miktarı (kg P₂O₅/da)
Bölge	0 - 1,0	1,1 - 2,0	2,1 - 3,0	3,1-4,0	4,1-5,0	5,1-6,0	6,1-7,0	7,1-8,0	8,1-9,0	9 +
Trakya	11	10	9	8	7	6	5	4	3	-
Marmara Bölgesi	11	10	9	8	7	6	5	4	3	-
Karadeniz Bölgesi	12	10	8	7	6	5	4	3	-	-
Orta Anadolu Bölgesi	10	9	8	7	6	5	4	3	-	-
Güneydoğu Anadolu Böl.	12	10	8	7	6	5	4	3	-	-
Doğu Anadolu Bölgesi	11	10	8	7	6	5	4	3	-	-
Ege Bölgesi	12	10	9	8	7	5	4	3	-	-
Göller Bölgesi	12	10	9	7	5	4	3	-	-	-
Akdeniz Bölgesi	12	10	9	8	7	6	5	4	-	-

Tablo 3. Farklı bölgelerde laboratuvar sonuçlarına göre meyve ağaçlarına verilmesi gereken K₂O miktarları (kgK₂O/da).

Bölge	Topraktaki Yarayışlı Potasyum Miktarları (Kg K₂O/da)
Bölge	0 - 10,0	10,1 - 20,0	20,1 - 25,0	25,1-30,0	30 +
Trakya	10	8	6	4	-
Marmara Bölgesi	10	8	6	4	-
Karadeniz Bölgesi	9	7	5	3	-
Orta Anadolu Bölgesi	10	8	6	4	-
Güneydoğu Anadolu Böl.	10	8	6	4	-
Doğu Anadolu Bölgesi	10	8	5	3	-
Ege Bölgesi	8	6	5	-	-
Göller Bölgesi	10	8	6	4	-
Akdeniz Bölgesi	10	8	5	-	-

Bu tablolara bakılarak verilmesi gereken gübre miktarları gübrelerin N, P, K içeriklerine bakılarak hesaplanır.

3. Bitki Analiz Yöntemi

Yaprak ve diğer bitki organlarının analizleri de son yıllarda yaygınlaşan bir verimlilik belirleme yöntemidir. Ancak tek başına yaprak analizleri ile gübre önerilerinde bulunulamaz. Mutlaka toprak analizleri ile desteklenmesi gerekir. Yaprak örneklerinin alımı: yaprak örneği alınırken bitki türü, yaşı, yaprağın alındığı sürgünün ait olduğu dönem, meyveli olup olmaması, ağacın meyve tutumu, yaprağın durumu vs. gibi faktörler dikkate alınmalıdır. Her 20 dekardan 1 örnek alınabilir. Örnekler sağlıklı ağaçlardan alınmalı, semptomlu ağaçlardan ayrıca örnek alınmalıdır. Bahçedeki ağaçların en az % 20'sinden örnek alınmalı ve örnek alınacak ağaçlar bahçede zig zag çizerek belirlenmelidir. En uygun örnek alma zamanı tam çiçeklenmeden 8-12 hafta sonradır. Bu da yaklaşık temmuz sonu ile ağustos ortasına denk gelir. Örnekler omuz hizasında güneş gören dalların orta yaprakları sapları ile birlikte koparılarak alınmalıdır. Alınan örnekler delikle plastik torbalara konularak en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılmalıdır.

Yaprak analiz sonuçları aşağıda tabloda verilen değerler arasındaysa eksiklik ya da fazlalık yoktur. Aksi halde toprak analizleri ile desteklenerek eksiklik giderilmelidir.

Tablo 4. Değişik meyvelerde yapraklardaki besin elementlerinin alt ve üst sınırları.

Besin Elementi	Yapraktaki besin elementi düzeyleri
Besin Elementi	Elma	Armut	Şeftali	Kiraz
N (%)	1,5-3,0	1,8-2,6	2,5-3,5	1,7-3,5
P (%)	0,12-0,25	0,12-0,25	0,15-0,4	0,16-0,4
K (%)	1,2-2,0	1,0-2,0	1,5-2,5	1,0-3,0
Ca (%)	1,5-2,0	1,0-3,7	1,5-2,0	0,7-3,0
MG (%)	0,2-3,5	0,25-0,9	0,25-0,6	0,4-1,0
Mn (ppm)	25-150	20,170	20-300	20-300
Fe (ppm)	40-400	100-800	100-200	20-250
B (ppm)	20-50	20-60	20-80	20-60
Zn (ppm)	15-200	20-60	12-50	15-75
Cu (ppm)	5-20	6-25	6-15	5-25

4. Bitkilerde Eksiklik Belirtilerinin Teşhisi

Bitkilerde eksiklik belirtilerinin teşhisi son derece dikkat isteyen bir yöntemdir. Bitkilerde eksiklik belirtilerinin görülmesi besin elementi düzeyinin kritik seviyenin altına düşmesi anlamına gelir ve acil müdahale edilmezse bitkiler ölebilir. Bu konu "Bitki Besin Elementleri" bölümünde ayrıntılı olarak anlatılacaktır.

5. Radyoizotop Metodu

Son yıllarda kullanılan ve bitkilerin topraktan kaldırdıkları besin elementi miktarını dolaysız olarak veren bir yöntemdir. Yöntemde önce toprağa verilecek besin maddesi spesifik aktivitesi bilinen radyoizotopu ile etkilenmekte ve sonradan bitkide radyoaktivite ölçümleri yapılmaktadır. Meyve ağaçları için uygulanabilir bir yöntemdir. İleri teknoloji gerektirir.< Verimlilik belirlenmesinde birtakım saksı denemeleri de kullanılmakla birlikte fazla yaygın değildir. Bu yöntemlerde kısa sürede yetişen bitkiler veya mantarların saksılardan kaldırdıkları besin elementi düzeyinden yola çıkılarak yüksek bitkilerin besin elementi ihtiyaçları belirlenmeye çalışılmaktadır.

D. Meyve Ağaçlarına Verilecek Gübre Miktarının Belirlenmesinde Göz Önünde Tutulacak Hususlar

1. İklim Faktörleri

a. a. Isı Faktörleri

Mevcut bilgiler ışığında diğer gelişim faktörlerinin uygun olması durumunda ısının gündüz yüksek, gece düşük olduğu yerlerde daha fazla gübre kullanılması gerekmektedir.

b. b. Işık Faktörleri

Işık gübreleme ilişkisi özellikle gölgede yetiştirilen bitkiler için önemlidir. Böyle bitkilerde birim alana düşen karbonhidrat miktarı azalacağından daha az gübre verilmesi gerekir. Işık yoğunluğu arttıkça verilmesi gereken gübre miktarı artırılmalıdır.

c. c. Yağış Faktörü

Su faktörü ile gübreleme arasında çok önemli bir ilişki vardır. Verilen besin elementlerinin çözünüp bitkiye yararlı hale gelebilmesi, bitki tarafından alınabilmesi ve bitki bünyesinde taşınabilmesi suya bağlıdır. Bu yüzden suyun yetersiz olduğu yerlerde verilecek gübre miktarının da ona göre ayarlanması gerekir. Aksi halde ekonomik kayıplar söz konusu olur.

2. Toprak Faktörleri

a. Toprağın verimlilik derecesi

Gübreleme yapılmadan önce toprakların verimlilik durumlarının belirlenmesi ve bitki ihtiyaçları da dikkate alınarak verilecek gübrenin belirlenmesi gerekir.

b. Toprak reaksiyonu

Besin elementlerinin bitkiler tarafından alınabilmesi için toprak pH'sı çok önemlidir. Besin elementlerinin en rahat alınabileceği toprak pH'sı 6-7 arasındadır. Şekil 1'de besin elementlerinin alınabilirliği ile toprak pH'sı arasındaki ilişki görülmektedir.