Son aylarlarda (Temmuz-Ağustos 2007) Türkiye' nin çeşitli bölgelerinde denetimler yaptım, üreticilerle uzun uzun bilgi alış verinde bulundum.

Her sene denetimlerde "Eğer yılın en kurak zamanında, bahçenizi sulamanız gerekirse ve su kaynaklarınız kurumuşsa ne yaparsınız? Bunun için önlem aldınız mı?" diye sorardım.  Üreticiler de genel olarak: "öyle bir şey olmaz" ya da "o zaman şuradan su getiririz" diye alternatif bir su kaynağından taşıma yapacaklarından bahsederlerdi.

"Orası da kurursa ya da tarımsal sulama için izin verilmeyecek kadar suyu azalırsa ne yaparsınız" diye sorduğumda ise artık biraz da kızarak "olmaz öyle şey" derlerdi.

Ben de daha fazla üstelemez ancak böyle bir şeyin olabileceğini, sürdürülebilir tarım yapabilmek için riskleri tanımlayıp gerçekleşme ihtimalinin kuvvetine göre önlemler almamız gerektiğini, mesela bir su deposu bulundurmamızın faydalı olacağını anlatırdım.

Üreticiler ise içlerinden "buranın suyu biter mi bu ne saçmalıyor yahu?" diye geçirirler ve beni pek ciddiye almazlardı.

Aynı soruları bu sene de sordum.

Gelin görün ki üreticiler bu sene aynı aymazlıkla cevap vermiyorlar. Hepsi kuraklık ile ilgili çok dertliler ve korkuyorlar. Alternatif su kaynakları arıyorlar, eskiden su biterse kullanmayı düşündükleri su kaynakları da tükenmiş ve çaresizler. Aralarında toplanıp "neler yapabiliriz?" diye düşünüp tartışıyorlar. Çoğu bölgelerde köy köy birleşerek gölet yapma, damlama sulama projeleri uygulama faaliyetleri başlamış.

İşte sürdürülebilirlik kavramını böyle zamanlarda anlıyoruz.

Pekiyi sürdürülebilirlik nedir? Sürdürülebilir tarım neyi ifade eder?

Sürdürülebilir tarım; adı üzerinde tarımın sürdürülebilir olması, yani zaman içerisinde tarım yapılan arazi, tarımı yapan kişiler ve diğer girdilerin biteviye tarım yapabilmelerini sağlayan tarımsal üretim yöntemlerinin bütünüdür.

Organik ve iyi tarım da sürdürülebilir tarım yöntemlerini içerir. İstenirse konvansiyonel tarım da sürdürülebilir tarım kuralları içerisinde yapılabilir. Zaten de yapılmak zorundadır.

- Eğer bahçenizi yanlış sürüyorsanız, erozyona karşı önlem almıyorsanız zamanla toprak bozulur ya da kaybolur.

- Eğer bahçenizdeki su kaynaklarını doğru ölçmemiş, zaman içerisinde çıkabilecek sorunlara karşı neler yapabileceğinizi planlamamışsanız, sulama suyunuz tükenebilir ve üretim yapamayabilirsiniz.

- Hayvansal üretim yaparken ahırınızı yanlış planlamışsanız hayvan refahı ve karlılık konularında sıkıntı yaşarsınız. Zamanla işe devam edemezsiniz.

- Balık çiftliğinizde alabalık üretirken zaman içerisinde su kaynağınızın ısısı 25 derece olur ise üretim yapmanız çok zorlaşır hatta imkânsızlaşabilir.

İşte tüm bunlar önceden tahmin edilmeli, ciddiyet derecesi planlanmalı ve gerçekleşmiş olanlara düzeltici, gerçekleşme ihtimali olan risklere karşı önleyici faaliyetler planlamak zorundayız. Bunun için "Risk analizi" yapmamız gerekiyor.

Risk Analizi, risk değerlendirme nedir? Nasıl yapılır?

Aslında bu konuyu, HACCP kuralları ile açıklamak çok kolay olacak sanırım. HACCP her ne kadar gıda üretimine dair bir kontrol sistemi olarak görünse de, tarımda hayvancılıkta ve hatta yaşamın her alanında kullanılabilecek bir kontrol yöntemi içerir. Buna göre HACCP kuralları çerçevesinde tarımımızı şöyle sürdürülebilir hale getiririz:

1- Bir kâğıt alıp, tarımsal üretiminizde başınıza gelebilecek bütün riskleri, tehlikeleri yazınız. Bu aşamada hiçbir sınırlama düşünmeden aklınıza gelen her türlü tehlikeyi yazmalısınız.

2- Daha sonra bu yazdıklarınızı tasnif etmelisiniz. Örneğin "ekonomik riskler", "su ve sulama ile ilgili riskler", "erozyon ve toprak riskleri", "bitki sağlığı riskleri", hayvan sağlığı riskleri" gibi. Tasnif ettiğiniz risk gruplarınız altına daha önce bulmuş olduğunuz tüm riskleri yerleştiriniz.

3- Daha sonraki adım kritik limitlerin belirlenmesidir. Kritik limit, olası risklerin kontrol altında olduğu ve limit aşıldığında risklerin gerçekleşme ihtimalinin yüksek olduğu noktadır.

4- Bu limitler sayısal verilere dönüştürülüp, toleransları ile birlikte değerlendirilmelidir. Bunu yapmak için şöyle bir tablo oluşturabiliriz:

A- Önce risk seviyeleri için sayısal seviyeler belirleyelim:

Risk seviyesi

4= Çok riskli
3= Orta riskli
2= Az riskli
1= Risksiz

B- Şimdi de bu risklerin frekansını (ortaya çıkma olasılığı) belirleyelim:

Frekans

4= Yılda birden çok defa gerçekleşebilir
3= Yılda bir defa gerçekleşebilir
2= 5-10 yılda bir defa gerçekleşebilir
1= 40 yılda bir defa gerçekleşebilir

C- Buna göre tablomuzu oluştururuz. Risk seviyesi ile frekansı çarpacağız.

Tablonun değer kısmı risk çarpı frekanstır. Önlem alınıp alınmayacağına ise şöyle karar verebiliriz. Örneğin en yüksek değer (4 x 4 = 16) 16 olduğuna göre % 50 risk 8 demektir. Buna göre değerimiz 8' in üzerinde olursa önlem alırız diyebiliriz. Örnek birkaç madde:

 

Riskin Adı	Risk seviyesi	Frekans	Değer	Önlem alınacak mı?
Su ve Sulama ile İlgili Riskler
Su bitmesi	4	3	12	EVET
Suyun kirlenmesi veya kullanılamaz hale gelmesi	4	2	8	EVET
Sulama sisteminin bozulması	3	4	12	EVET
Erozyon ve Toprak Riskleri
Rüzgâr erozyonu sonucu toprağın verimli kısmının kaybedilmesi	2	3	6	HAYIR
Su erozyonu sonucu toprağın verimli kısmının kaybedilmesi	3	4	12	EVET
Toprağın tuzlanıp bitkisel üretim yapılamaması	4	2	8	EVET

D- Son olarak yapacağımız husus, "önlem alınacak mı?" Sorusuna "EVET" cevabı aldığımız kontrol noktaları için faaliyet başlatmamız. Bunu başlatmak için her konu için ayrı bir sayfa alıp başlık olarak ilgili konuyu yazalım ve 5 N 1 K sorularını bu olaya uygulayıp cevaplandıralım.

Örneğin:

Su bitmesi

1- Ne:

Bizim üretimimiz için su bitmesi nedir?

Örnek: Biz bahçemizde erik üretiyoruz. Her yıl bize xxx miktar su gerekiyor. Bu amaçla metrekareye yılda xxx kg yağış düşmesi, en fazla buharlaşmanın yılda xxx kg olması gerekiyor. Eğer ağaçlara su yetmez ise (ki genelde xx ve xx aylarında sulama gerekiyor) asgari xxx ton ve azami xxx ton sulama suyu ihtiyacımız olur. Bu suyu normalde xx kaynağımızdan karşılıyoruz. Bizim için su bitmesi, bu kaynağın kurumasıdır.

2- Neden:

Bizim üretimimiz için su neden biter?

Örnek: Bahçemizdeki xx su kaynağı xx sebeplerden bitebilir, kuruyabilir.

3- Nerede:

Bizim üretimimiz için suyun nerede bitmesi sorundur?

Örnek: Bahçemizin xx bölgesi (veya xx parselimiz) bu susuzluktan xx ton verim kaybı düzeyinde etkilenir.

Buna göre ne kadar (biz örneklerde ne sorusu içerisinde ne kadarı cevaplamıştık) nasıl, kim gibi soruları cevaplarız.

Tüm bu analizi yaptıktan sonra çözüm önerilerimizi yazarız. Bunun için kendi önerilerimizin yanında bu dokümanı gösterip uzman önerisi almak çok faydalı olacaktır.

Sonuç olarak öneriler ortaya çıkacaktır. Bu faaliyetleri gerçekleştirmek için bize 2 şey gerekir: a) Para b) Zaman

Yani son olarak ne zaman neyi hangi kaynak (para) ile yapacağımızı planlarız.

İşte artık elimizde sorunun nasıl çözüleceği hakkında sağlam bir çalışma oluştu.

* * *

Umarım anlatabilmişimdir, umarım faydalı olmuştur.

Eğer tarımsal üretimimizde doğru risk analizleri yapabilir ve çıkan sonuçlara göre etkin faaliyetler geliştirebilirsek, tarımsal üretimde sürdürülebilirliği gerçekleştirebiliriz.

En azından çevresel ve ekonomik tehlikelere karşı elimizden gelenin en iyisini yapmış, en iyi planlama ile kendimizi garantiye almış oluruz.

 

Hakan Ozan Erzincanlı
Ziraat Yüksek Mühendisi
http://www.tarimsal.com/

ozanerzincanli@tarimsal.com 

Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!