Kökeni ve Yayılışı : Oğul otunun kökeninin öncelikle Önasya olduğu ancak hemen bütün Akdeniz Bölgesi'nde bulunduğu belirtilmektedir. Eski çağlarda oğul otu tıbbi bitkiden çok arıların fazla ziyareti nedeni ile arı bitkisi olarak üretilmiştir. Botanik Özellikleri : Labiatae familyasına bağlı olan Melissa orta yüksek, çok senelik otsu bir bitkidir. Çok sayıda yan kökleri içeren bir kök yumrusu bulunur.
Kökler çok lifli olup, rengi beyazımsıdan açıkkahverengiye kadar değişir. Gövde dik veya yarı dik olup genellikle 60-100 nadiren 120 cm yüksekliktedir. Gövdenin enine kesiti 4 köşelidir. Bitki uzun ömürlü olup, iyi koşullarda ömrünün 25-30 yıl olabileceği belirtilmekle beraber, normal kültürü yapıldığında faydalanma süresi 3-4 yıldır. Melissa yaprağı kısa veya uzun bir sapla (1.5-3.5 cm )gövdeye bağlanır.
Yaprakları oval olup, yaprağın temeli kalp şeklinde olmasına karşılık uç kısmı sivrileşmiştir. Yaprak 2-8 cm uzunlukta, 1.5-5 cm genişlikte olup, üst yüzü koyu alt yüzü daha açık yeşildir. Yaprağın kenarları dişlidir. Genel olarak yapraklar bitkinin alt kısmından üst kısmına doğru gidildikçe küçülür. Yapraklardaki damarlar çok belirgindir. Yaprağın alt yüzü ise genellikle fırça tüylerle kaplıdır.
Melissa'da çiçekler sap uçlarında küme halindedir. Renkleri mavimsi beyaz açık lila veya sarımsı beyazdır.
Melissa 'da özellikle büyüme, tüylülük ve çiçek rengi çok varyasyon göstermektedir.
Kültürü
İklim ve Toprak İstekleri : Melissa fazla kuru olmayan, sıcak ve güneşli yerleri sever. Besin maddelerince zengin kumlu-tınlı topraklarda iyi yetişir. Belirli ölçüde gölgeye dayanıklıdır. Fazla rutubetli ve gölgeli yerlerde özellikle kaliteli drog elde etme olanağı yoktur.
Tohumluk :Melissa'nın ortalama 1000 dane ağırlığı 0.620 gr.dır. Safiyetinin %95 olması, çimlenme kabiliyetinin minimumun %70 den aşağı olmaması istenir. Çimlenme denemeleri 21-28 gün ve 20 oC'de devam eder. Aydınlık ve karanlığın çimlenmeye etkisi yoktur. Çimlenme kabiliyetini 2-3 yıl devam ettirir.
Yetiştirme Tekniği : Yetiştirilmesinde üç yöntem uygulanmaktadır
Vegetatif ortamlarda yapılan üretim : Bunun için bitkinin ya toprak üstü organlarından veya toprak altı organla rından yararlanılır. Toprak üstü organların dan koltuk altı sürgünle ri olabildiği gibi özellikle yaşlanmış plantajlarda ilkbaharda sürgünler biraz uzayınca bunlardan alınarak yen üretim yapılır. Şayet toprak altı organları ile üretim yapılmak isteniyorsa Sonbaharda veya İlkbaharda çok erken devrede söküm yapılarak bu vegetatif organların istenilen sıra arası ve üzeri mesafesinde dikimleri yapılır.
Vegetataif organlarla üretim özellikle ıslah çalışmalarında kullanılır. Zira oğul otunda yabancı döllenme olduğundan genotipi değiştirme den üstün veya seleksiyonla yeni hatların oluşturulmasında bu yöntem kullanılır.
Yastıklarda Fidelerin Yetiştirilmesi ve Tarlaya Şaşırtılması : Oğul otunun üretiminde en çok kullanılan bu yöntemde bitkinin generatif organları (tohumları) önce yastıklara ekilmekte, buradan elde edilecek fideler tarlaya şaşırtılmaktadır. Genellikle 50-80 gr tohumluk 12-15 m2 lik bir yastığa ekilir. Buradan 1 dekara yetecek kadar fide elde edilir. Yastıklara ekilen tohumlar 3-4 hafta sonra çimlenirler. Çimlenen bu fideler yeterince büyüyüp dikilecek duruma geldiklerin de tarlaya şaşırtılırlar. Tarlaya şaşırtma işlemi Sonbahar veya İlk baharda olmaktadır. Eğer Sonbaharda yapılacak ise Temmuz-Ağustos aylarında ekilmeleri gerekir. Oğul otunun genç bitkileri soğuklara fazla dayanıklı olmadığından sonbaharda dikim yapıldığın da soğuklar başlamadan genç bitkilerin üzerlerini tahıl sapı veya benzeri bitki artıkları ile örtmek gerekir. Şayet fidelerin dikimi İlkbaharda yapılacak ise fideliklere ekim kış aylarında yapılmalıdır. Kasım-Aralık aylarında yastıklara ekilen tohumlardan çıkan fideler Mart sonu veya Nisan başında tarlaya şaşırtılmalıdır.
Tarlaya dikimde bitki sıklığının 40x50 cm veya 50x40 cm olması gerekir. Ancak mekanizasyon durumuna göre bu değerler değişmek tedir.
Doğrudan Tarlaya Ekim : Yaygın olmayan bir yöntemdir. Bu yöntem de, bitki sıklıklarının belirlenmesi, atılacak tohumluk miktarının saptanması ve ekim zamanlarının iyi belirlenmesi gerekir. Ayrıca toprak işleme ve tohum yatağının çok iyi hazırlanması gerekir. Zira tohumlar çok küçüktür.
Bakım : Melissa yeterli rutubet ve sıcaklığın bulunduğu koşullarda çok iyi büyüyen ve kısa zamanda toprak yüzünü örten bir bitkidir. Ancak özellikle gelişmenin başlarında çapa yapılması ve ot alınması zorunludur. Daha ileri devrede toprak yüzünü kapladığından yabancı otların gelişmesine meydan vermez. Ege koşullarında melissa yetiştirmek için çapa ve sulama şarttır. Gelişmenin başlangıcında veya biçimden sonra sulanması çapa yapılması, bitkiler toprak yüzünü kaplamadan ikinci çapa yapılması ayrıca tüm vejetasyon devresinde yeterince sulanması gerekmektedir. Koşullarımızda sulamadan melissa üretimi söz konusu değildir. Sulama sıklığı bölge durumuna, gelişme zamanına göre değişmekte, özellikle yaz aylarında her biçimde 2-3 sulama gerekmektedir. Melissa verimli toprakları sevdiği gibi, iyi bir şekilde gübrelenmesi de verime çok etkili olmaktadır. Gübrelerden özellikle azotlu gübrelerin bir kısmının ilkbaharda vejetasyonun başladığı devrede diğer kısımların her biçimden sonra verilmesi önerilmektedir.
Oğul otunun toprak üstü aksamı fazla olduğundan özellikle azotlu gübrelemeye karşı fazla reaksiyon göstermekte, azotlu gübre ile verim artmaktadır. Oğul otunda özellikle azotlu gübrenin etkili olması, bu bitkinin bünyesindeki besin elementleri oranının yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.
Oğul otunda yabancı otlarla mücadelede en etkin yol mekanik olarak yabancı otların yok edilmesidir. Ancak bu yöntemin ekonomik yönden uygulanma imkanı olmayan yerlerde buna ek olarak kimyasal mücadelede mümkündür.
Biçim : Verim genel olarak birinci yıl az olmakta, diğer yıllar artmaktadır. Genellikle yılda 3 biçim yapılabilmektedir. En uygun biçim zamanının çiçeklenmeden hemen önceki devre olarak belirtilmektedir. Biçimde biçimin fazla derinden olmaması, biçimin topraktan 5-10 cm üstten yapılması önerilmektedir. Ayrıca son biçimin çok geçe kalmamsı gerekir, zira kışı geçirebilmesi için son biçimden sonra biraz sürgün vermelidir. Biçimde yeşil herba bastırılmaya karşı çok hassastır. Bu nedenle biçilen yeşil herbanın taşınması esnasında bastırılması halinde basılan yerler kurutma esnasında siyaha dönüşürler. Bu ise kaliteyi çok etkilemektedir.
Küçük işletmelerde biçimden hemen sonra sap-yaprak ayrımı yapıldıktan sonra kurutulur. Ancak büyük işletmelerde bu çok el emeği istediğinden yapma olanağı yoktur. böyle yerlerde biçimden hemen sonra herba yeşil herba ufak parçalara ayrılır. ancak burada kesicinin çok keskin olması gerekmektedir. Kesilen parçalardan vantilasyonla sap ve yaprak kısımları ayrılır. bu yöntemle elde dilen drog pek kaliteli değildir. Zira içinde belirli ölçüde sap parçacıkları bulunmaktadır. Ayrıca parçalama ile yapraklarda önemli sayılabile cek uçucu yağ kaybı söz konusudur.
Oğul otunda biçim genel olarak çiçeklenme döneminde yapılmak tadır. Zira drog yapraktaki uçucu yağ oranı çok erken dönemde ve çok geç dönemde oldukça düşük bulunmaktadır.
Kurutma : Biçimden sonra kurutmanın hemen yapılması gerekmek tedir. aksi halde yaprakların rengi koyulaşmakta, hatta koyu kahve rengiye dönmektedir. Kurutmada sıcaklığın 20-35 oC arasında olması, 40 oC'yi geçmemesi gereklidir.
Verim : Verim dikim zamanı, ekolojik koşullara göre büyük varyas yon göstermektedir. Özellikle birinci yıl verim düşük olmakta ikinci yıldan itibaren artmaktadır. Bun göre yeşil herba 1.yıl 200-1000 kg/da ikinci yıl ise 1000-2000 kg/da arasında değişmektedir. Buna göre drog yaprak verimi ise 100-200 kg civarında bulunmaktadır.
Hastalık ve Zararlıları : Mantari hastalıklardan Puccinia menthae ve Septoria en önemlileridir. Özellikle septoriadan çok korkulmaktadır. Bu özellikle rutubetli yerlerde ve sık bitki topluluğunun bulunduğu durumlarda ortaya çıkmaktadır. Saplarda beyazımsı lekeler halinde zarar yapan ve sürgünlerin solarak ölmesine neden olan Sclerotinia grubuna dahil mantarların yaptığı hastalıklar da önemlidir.
Zararlılardan en önemlisi genç sürgünlerde pas oluşturan Cnephasia wahlbomiana'dır.
Tüketimi
Kullanılan Bitki Kısmı : Folia melissae, Herba melissae
Etken Maddesi : Oğul otunun karakteristik kokusu içerdiği uçucu yağdan kaynaklanmaktadır. Uçucu yağ oranı % 0.01 - % 0.25 arasında değişmektedir. DAB 8'e göre minimum uçucu yağ oranının % 0.05 olması istenmektedir. Bugün seleksiyon ve kültürel önlemlerle uçucu yağ oranı % 0.3'ün üzerine çıkmıştır. Drogta uçucu yağdan başka taneli maddeler, flavon türevleri ve bazı bitki asitleri bulunmaktadır.
Folia melissae'de uçucu yağ oranı vegetasyon devresinde sabit değildir. Uçucu yağ oranı bitkide çiçeklenmeye kadar artmakta, daha sonra azalmaktadır. Ayrıca biçimin yapıldığı aya göre de değiş mekte, genellikle erken yaz dönemindeki (Mayıs sonu - haziran başı) biçimde uçucu yağ oranı daha yüksek bulunmaktadır.
Oğul otunda yaprakların bitkide bulunuş yerine göre de uçucu yağ oranı farklılık göstermekte genelde orta yapraklarda uçucu yağ oranı daha yüksek bulunmaktadır.
Yurdumuzda da yaygın olarak yetiştirilen oğul otundaki uçucu yağ oranı oldukça düşüktür.
Kullanımı : Melissa yaprağı eskiden beri midevi, karminatif ve sedantif etkisinden dolayı kullanılmaktadır. Ayrıca aromatik ve antiseptik olarak ta kullanım alanı mevcuttur.
bilgiportal.com
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!