Örtüaltında yapılan bitkisel üretimde üreticilerin en çok karşılaştıkları sorunların başında bitkilerin gelişme ortamı olan toprak (veya ortam materyali) ile ve kullanılan sulama suyu ile ilgili toprak verimliliği ve su kalitesi sorunları gelmektedir. Üreticilerin başarılı bir üretim yapabilmeleri için toprağın verimlilik özelliklerine ve kullandıkları sulama suyunun kalitesine uygun ve dengeli gübreleme yapabilmeleri için damla sulama sistemine uygun gübreleri kullanmaları gerekmektedir. Bu yazımızda bitkisel üretimde kullanılmaya başlanan topraksız ortam (substrat ve su kültürü) tekniği hariç toprakta yapılan yetiştiricilikte toprağın verimlilik özelliklerindeki bazı dengesizlikler ve düzensizlikler konusunda özet bilgiler verilmeye çalışılacaktır.
Sera üreticilerinin büyük çoğunluğu toprak analizi yaptırmadıkları ve kullandıkları sulama suyunun niteliklerini bilmedikleri için gübreleme ile ilgili sorunlarla sık sık karşılaşmaktadırlar. Bunların yanında toprak analiz laboratuarlarının bir kısmı toprağın uygun olmayan bazı özelliklerini üzerinde yetiştirilen bitkinin istemlerine uygun duruma getirmek için önerilerde bulunmaması, gübreleme ile ilgili sorunların devamını sağlamaktadır.
Toprağın verimliliği ile ilgili sorunları önem sırasına göre aşağıda sıralayabiliriz:
Toprak Reaksiyonu (pH):
Sera yetiştiriciliğinde en çok üretimi yapılan bitkilerin pH istekleri genellikle hafif asit ile orta asit şartlar arasında değişmektedir.
Tablo-1: Sera Bitkilerinin pH İstekleri
Bitkinin kök bölgesinin gelişme ortamı olan toprağın pH değerinin de bitkiye uygun olması gerekir. Ülkemiz sera üretim olanaklarındaki toprağın pH değeri genellikle hafif alkalin ve alkalin (7.3-8.3) arasında olması nedeni ile birim alandan istenilen miktarda ve nitelikte ürün almamaktadır. Toprağın pH değerinin uygun olmaması nedeni ile bitkiler toprakta bulunan ve gübre olarak verilen bitki besinlerinden tam olarak yararlanamamaktadır. Bun nedenle toprağın pH değerini yetiştirilecek bitkiye göre düzeltmek gerekmektedir. Bunun en kolay yolu toprağa çok ince öğütülmüş toz sarı kükürt uygulamakla olur. Ortalama olarak dekara 60 kg. toz sarı kükürt 20 cm. kalınlığında bir toprak tabakasının pH değerini teorik olarak bir birim azaltır.
Tablo-2: 30 cm. kalınlıkta 1000 m oprak alanın pH değerini azaltmak gerekli kükürt miktarı (kg/ dekar)
(*): Bant usulü uygulama
Toprak şartlarının (toprak sıcaklığı, toprak rutubeti, toprak havalanması ve toprakta yeteri miktarda uygun kükürt bakterisi) istenilen düzeyde olması halinde 3-5 aylık zaman süreci içinde pH değerinde beklenen azalma görülür. Sera toprak yüzeyine serpme olarak toz sarı kükürt fide dikiminden önce uygulanıp ve toprağa karıştırılması veya serada son hasattan önce uygulanıp seranın boş olduğu dönemde sera toprağının tavında tutulması gerekir. Toprağın her yıl pH kontrolü yapılarak kaç yılda bir kükürt uygulaması gerektiği belirlenmelidir. Toz sarı kükürt uygulamak toprağın sadece pH değerini düzeltmekle kalmayıp bitkiler için mutlaka gerekli bitki besin maddesi olan kükürt toprağa verilmiş olur.
Toprağın pH değerini bitkinin isteğine uygun hale getirmek yeterli gelmemektedir. Bitkinin tüm gelişme dönemi boyunca sulama yapılması nedeni ile toprağın pH değerinde belirli bir dönem sonra yükselme meydana gelebilir. Bu nedenle sulama suyunun pH değerinde azaltılması gerekir. Bunun için bir sulamada kullanılan gübreler kullanılarak gübreli suyun pH değeri ölçmeli ve bu gübreli suyun pH değeri istenilen düzeye getirilmelidir.
Sulama suyunun pH değerini azaltmak için asit kullanılmalıdır. Hidroklorikasit ve sülfirik asit kullanılmalıdır. Fosforik asit (%85'lik) ve nitrik asit sulama suyunun pH değerini düşürmede kullanılabilir. Ancak, sulama suyunda yüksek düzeyde kalsiyum varsa fosforik asit kullanmak sakıncalıdır. Fosforik aside oranla fosforik asit kullanmak sakıncalıdır. Fosforik aside oranla asidite faktörü daha yüksek olan nitrik asidin (% 60'lık) kullanılması daha yararlıdır.
Tablo3-Damla Sulamada Kullanılan Gübrelerin Sulama Suyunun pH ve E.C. Değerine Etkileri(Kg gübre/Ton Su)
Sulama suyunun ihtiva ettiği kalsiyum ve karbonat miktarına bağlı olarak 1 ton suyun pH değerini bir birim azaltmak için 150-350 ml. Konsantre nitrik asit gerekmektedir. Kullanılması gereken asit miktarı laboratuarlarda belirlenmelidir.
Şekil .1 Sulama suyunun PH değerinin azaltılması için asitlerin seçilmesi
Tablo 4-DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNDE TIKANIKLIKLARIN AÇILMASI
Tablo 3'ten izlendiğinde emniyetle kullanılabilecek damla gübreleri olarak mono amunyom fosfat (MAP % 12 N+ %61 P2O5) monopotasyum fosfat ( MKP % 52 P2O5 +% 34 K2O), potasyum nitrat (%13 N+ % 46 K2O), düşük pH'lı potasyum nitrat (%13 N+ %46 2O), amonyum nitrat (%33-34 N) ve suda erir potasyum sulfat (% 50-52 2O) gübreleridir.
Toprağın ve sulama suyunun ve damla gübrelerinin pH değerinin yanında, toprağın, sulama suyunun ve kullanılan gübrelerin tuzluluk durumunun bilinmesi sera yetiştiriciliği bakımından büyük önem taşımaktadır. Özellikle denize yakın yörelerde tesis edilmiş olan sera topraklarında ve sulama sularında tuzluluk problemi mevcuttur. Tuzluluk problemlerinin seralarda görülmesinin diğer nedenleri ise iyi olgunlaşmamış ve kalitesiz hayvan gübresi kullanımı, uzun yıllar klasik gübre kullanılması, seraların üstünün örtülü olması nedeni ile kış aylarında yağışlarla toprağın yıkanmaması ve tuzluluk indeksi yüksek olan gübrelerin kullanılması sayılabilir. Damla sulama sisteminde kullanılan gübrelerin tuzluluk indeksinin düşük olması gerekir.
Tablo 3'te bazı gübrelerin E.C. (elektriki geçirgenlik) değerleri verilmiştir. Sulama suyunun E.C. değeri ve damla gübrelerin E.C. değerlerinin bilinmesi ile kullanılacak gübre miktarını hesaplamak mümkün olur. Sera topraklarında meydana gelmiş olan tuzluluğun azaltılması kolay değildir. Ancak, tuzluluğu az olan organik gübrelerin, tuzluluk indeksi düşük olan damla sistemi gübrelerin kullanılması ve tuzluluğun (özellikle sodyumdan ileri gelen tuzluluğun) etkisini daha az hale getirmek için mutlaka potasyumlu gübre kullanmak ve tuzluluğa dayanıklı varyetelerin kullanılması gerekir. Tuzluluğu azaltmak veya ortadan kaldırmak için ise toprak analizlerine dayalı olarak toprak ıslahı (kimyasal kullanmak ve kaliteli su ile yıkama) yapmak gerekir.
Buraya kadar sera yetiştiriciliğinde en önemli olan iki özellikten bazı özet bilgiler verildi. Bunların yanında toprağın organik madde (hümüs) miktarı, toprağın bünyesi, toprakta bitkiye yarayışlı bitki besin maddesi miktarları, besin elementleri arasında zıt (Antogonistik) ilişkiler ve bazı ağır metallerin toksiteleri konularında da problemler mevcuttur. Toprağın ve sulama suyunun yanında damla sulamada kullanılan gübrelerin diğer özelliklerinin de (suda erime= çözünme oranı, tortu bırakma durumu, birbirleri ile koruma (birlikte kullanma) durumu (kalsiyumlu gübreler, fosforlu ve sülfatlı gübrelerle birlikte kullanılmaz) da önemlidir.
Değerli üreticiler, sera üretimi oldukça yüksek teknik bilgiye ihtiyaç duymaktadır. Bu bilgiler devlet kuruluşları (tarım teşkilatı ve üniversiteler) tarafından verilebileceği gibi, tarıma girdi üreten veya pazarlayan kuruluşların teknik elemanları tarafından da verilmelidir.
Gerek devlet kuruluşlarında görev yapan teknik elemanların ve gerekse tarımsal girdi üreten ve pazarlayan kuruluşların teknik elemanları sadece ürettikleri ve pazarladıkları ürün konusunda bilgi sahibi olmakla kalmayıp bitkisel üretimde verimi ve kaliteyi en çok arttıran gübre, gübreleme teknikleri ve toprak verimliliği konularında da eğitimli ve bilgi sahibi olan teknik elemanların bu bilgileri üreticilere vermeleri seracılıkta sorunların azalmasına yardımcı olur . Diğer bir ifade ile önce teknik elemanın eğitilmesi ve üreticilerle eğitim toplantılarının yapılması gerekmektedir.
Prof. Dr. Habil ÇOLAKOĞLU
Toros Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. Tarım Danışmanı
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!