Dr. Ayhan CEYHAN
Üreme oranı karlı bir koyun yetiştiriciliğinin belirlenmesinde en önemli bir faktördür. Koyun sürüsünün verimliliği üreme etkinliğinden diret olarak etkilenmektedir. Genetik özellikleri üst düzey olan bir koyunun eğer üreme yeteneği yok ise kasaplık olarak değerlendirilir. Hiçbir hayvan dış görünüşü için sürüde tutulmamalıdır. Amaç ve hedeflerimiz daha genel olarak önce ve şimdiki üreme sezonunda sahip olacağımız kuzu üretimini belirlemektir. Koyunların üreme özelliklerini arıtırken gerçek hedef işçilik ve zamanı azaltmaktır.
Koyunlarda üreme özellikleri pek çok faktör tarafından etkilenmektedir. Bunlar genetik potansiyel, besleme durumu, çevre faktörleri, gün uzunluğu veya fotoperiyot, sağlık durumu ve diğer faktörlerdir. Bu faktörler hem koç hem de koyun için önemlidir. Çünkü pek çok koyun çoğuz doğum yeteneğine sahiptir ancak çevresel etmenlere bağlı olarak üreme oranları düşer. Fakat bu durum çevrenin iyileştirilmesi ile giderilebilir
Koyunların Üremesi
Genel olarak pek çok koyun ırkı sezonal üreme özelliğine sahiptir. Koyunlarda kızgınlık başlangıcı genellikle gün uzunluğunun azalmasıyla başlar. Gün ışığı azaldığında koyunların kızgınlık döngüsü hormonal mekanizmanın başlamasıyla görülmeye başlanır. Bu periyot genellikle Ağustosun başlanıcı ile Eylül ayının sonunda başlar. Koyunların üremede pik noktası genellikle Eylül ayı ile Kasım ayı arasındandır. Koyunlar her 16-17 günde bir kızgınlık gösterirler yada anöstrus periyotu başlatırlar. Koyunlar 24-48 saatler arasında koçu kabul ederler. Eğer bir döllenme olmuş ise koç katımından 144-152 gün sonra doğum olacaktır.
Koçların Ürem özellikleri
Koçların üreme sezonundaki performansı tüm yıl boyunca beklenmez. Ergin, kondüsyonlu ve sağlıklık bir koça bir sezonda 75 koyun verilebilir. Ne yazık ki çoğu kez zayıf ve hasta koçlar kısırdır ve hiçbir koyuna aşamazlar.
Koçların verimlilik ve üreme kapasitesin belirlenmesi için ırkın sağlamlığıyla başarısı değerlendirilebilir. Bir ırkın sağlamlığının ölçüsü dış görünüş, genel sağlık, ve kondüsyon, besi, bacaklar, gözler, dişler gibi özellikleri içerir. Skrotumun çevresinin ortalaması testis bölgesinin elle dokunulması ile alınabilir. Testisler sertleşmiş olabilir fakat bunu belirlemek zor değildir. Testisteki abseler görünmeyebiliriler bu ve benzer diğer durumlar verimliliği etkileyebilir. Penisde yapışma ve incime çürüme görülmüş ise kontrol edilmelidir. Testis çevresi oldukça önemlidir. Testis çevresi ile yaş arasında yakın bir ilişki vardır. Tabloda yaşa göre testis çevresi verilmiştir.
|
Yaş (Ay) |
Minimum Çevre (cm) |
|
5-6 |
29 |
|
6-8 |
30 |
|
8-10 |
31 |
|
10-12 |
32 |
|
12-18 |
33 |
|
18+ |
34 |
Koyun ve sığırlarda testis çevresi fazla olan ebeveyinlerin yavrularının üreme özelliği, testis çevresi küçük olandan daha yüksek olduğu göstermiştir.
Koçlardan semen örnekleri ekektro ejakülat veya suni vajen ile toplanabilir. Semen örneklerinden mikroskopla canlı hücre oranı, hareketlilik, anormal hücreli spermlar bulunabilir. Sperma toplamak için suni vajen gibi yardımcısı aletlere gereksinim duyulur. Bununla birlikte deneyim gereklidir. Alet ve ekipmanların pahalı olması nedeniyle bazı yetiştiricileri bir araya gelerek bir merkezde toplanmaları daha cazip olabilir. Böylece fazla maliyetler daha fazla yetiştirici üzerine dağıtılabilir.
Koçlar dış parazitler karşı koç katımı öncesinde kırkılırlar. Koç katımı öncesinden 2-4 hafta önceden iyi bakım ve beslemeye tabi tutulur.
Üreme Üzerine Sıcaklığın Etkisi
Koyunların üreme yetenekleri genellikle yüksek sıcak ve nemden etkilenirler. Özelliklere vücut sıcaklığının artması gerçekte üreme problemine neden olur. Bu durum özellikle çevre sıcaklığının artmasından kaynaklanır. Ancak bu durum sıcaklık stersinden, hastalık, ve özellikle kızgınlık periyodunda çevre sıcaklığının artmasıyla da meydana gelir. Merada otlayan sığır ve koyunların otlaklardan fungusların bulaşmasıyla vücut sıcaklıklarının artış olduğu görülmüştür.
Vücut sıcaklığının artması koyunların üreme oranın düşmesine, düşük ovilasyon oranına, düşük doğum ağırlığı, kızgınlık döngüsü veya embriyonik ölümlerde artışlar olabilir. Koçlarda sıcaklık stresi 6-10 haftalık kısırlığa neden olur.
Genel yaklaşım sıcaklık stresinin önlenmesidir. Koyunlar sıcak günlerde taşınmaz ve hareket ettirilmez. Koyunlara doğal gölgelikler yapılabilir. Koç ve koyunların koç katımdan 2-4 hafta öncesinden kırkılması sıcaklık stresinin azaltılmasına yardımcı olabilir. Sıcak günler boyunca koç katımı geçe yapılabilir.
Besleme ve Yönetim
Bazı besleme ve idare tekniği vardır ki koyunların üreme etkinliğinin geliştirilmesinde kullanılabilir. Koç katımından 2-4 hafta önce koyunlara ek yelmem uygulanır. Ek yemlerin enerji içeriğinin kalitesinin artırılması koyunların canlı ağırlığını artırır. Bu durum koyunların kuzulama oranını artırır, doğumların toplulaşmasını sağlar. Ek yemleme uygulaması düşük kondüsyonlu koyunların koç katım sezonuna hazırlanmasını sağlar. İyi kondüsyonlu koyunlar sadece merada otlatılır. Koyu sürüleri serbest olarak tuz ve mineral verilmelidir. Bakır zehirlenmesine karşı dikkatli olunmalıdır. Yemlerin bozuk ve küflü olamamasına özel dikkat edilmelidir. Koç ve koyunlar ek yemlemeye kademeli olarak alıştırılmalıdır. Bazı özel durumlara kaşı aşı uygulaması tüm sürü için önerilebilir.
Seleksiyon
Döl veriminin kalıtım derecesi düşüktür. Bu yüzden döl veriminin ıslahı birden fazla generasyonda yapılır. Aşağıdaki noktalar dikkat edilerek damızlık seçimi yapılır.
1-Doğum sezonunda erken doğan ve ikiz kuzuların seçimi
2- İkiz doğurmuş genç koyunların seçimi
3- Üçüzlerin seçimi
4- Erkelerin kendi işletme koşullarına en iyi uyum sağlayanının seçimi
5- Kısa sürede kızgınlı sezonu biten sürüden
6- Erkelerin testis problemi olamamalıdır
Damızlık olacak kuzuların bakımı
Damızlı adayı dişi kuzular 12-14 aylık yaşta damızlıkta kullanılabilir. Bu yaşta damızlıkta kullanılmasının bazı avantajları vardır. Erken damızlıkta kullanılarak daha fazla kuzu elde edilebilir. Diğer yandan iç yağ depolaması daha az olacaktır. Seleksiyon da erken yaşta karar verilebilecektir. Doğum öncesi ve doğum sonrası ekstra bakım ve besleme olumsuz yanı olarak gözlenmektedir.
Koç Adayı Kuzuların Kullanımı
Koç adayı kuzular ancak, başarılı bir yetiştirme programından sonra sınırlı şekilde kullanılabilir. İyi gelişmiş 7-8 aylık yaşta kuzular 15-25 koyun ile iyi bakım koşullarında çiftleştirilebilir.
Koç adayı kuzular üreme sezonu içinde iyi gözlemlenmelidir. Genç koçlar üreme sezonunda genellikle ekstra bakıma ihtiyaç duyarlar. Koyunların aştırılması, akşam yada geçe yapılması başarılı bir yetiştiricilik için gereklidir.
Bir koçun genetik yapısı doğumla birlikte başlar. Bu özellikler daha sonradan kazanılamaz yada kayıp etmez. Genç koçun kuzularının düşük doğum ağırlığında olur ata sözü gerçek değildir
http://ayhanceyhan.blogcu.com/1968218/
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!