Etlik piliç yetiştirmede 3 sistem vardır.

1- Hepsi içeri-hepsi dışarı (doldur-boşalt) sistemi:

Bu sistemde tüm civcivler, aynı gün alınır ve belli bir süre büyütüldükten sonra aynı gün kesime gönderilirler. Kümesler temizlenip dezenfekte edildikten ve bir süre boş bırakıldıktan sonra yeni bir parti konur ve bu işlem böylece sürdürülür. Bu sistemde, eldeki tüm hayvanlar aynı yaştadır. Her partide kümesler temizlenip dezenfekte edildiği için, sistem hastalık açısından büyük güven sağlar.

İki parti arasında boş kalan sürede 7 ila 14 gün arasında değişir. Bu sistem fazla iş gücü gerektirmez.

2- Haftalık Süreli Devre Sistemi:

Bu sistemde işletmeye her hafta günlük civciv gelir ve her hafta da piyasaya beslenmiş piliç verilir. Bu sistemde, genellikle besi yapılacak hafta sayısından bir fazla kümes veya kümes bölmesine ihtiyaç vardır. Örneğin, hayvanlar 8 hafta elde tutulacaksa, 9 kümes bölmesi gerekir. Böylece, boşalan kümesin temizlenip havalanması için bir haftalık bir süre sağlanmış olur. Bu sistemde 1 ile 8 haftalar arası hayvanların bir arada bulunmaları, sağlık yönünden sakıncalı olduğu gibi, bakım ve yönetimde güçtür. Bu nedenle tavukçuluğu ileri ülkelerde bu sistem bırakılmış olup biz de tavsiye edilmemektedir. Ancak; piyasa talep kapasitesi yüksek olmayan yerlerde, paketleme ve soğuk hava tesisleri bulunmayan işletmeler için uygundur.

3- Serbest Sistem:

Bu sistem büyük kuluçkahanelerin bulunduğu şehirlerden uzak ve  büyük tüketim merkezleri bulunmayan yerlerde yaygındır. Kesime genelde 7. haftada başlanır ve her gün sürünün en irileri seçilerek kesime gönderilir. Bu işlem bazen 12. haftaya kadar sürdüğü için bir yılda konabilecek parti sayısını azaltmakta yem tüketimi arttırmakta yemden yararlanma düşmektedir.

Besi Süresi ve İşletme Büyüklüğü:

 Etlik piliçlerin besi süresi; civcivin ve yemin kalitesi ile pazarlama durumuna bağlıdır. Ülkemizde besiye alınan etlik civcivler 7 ila 8 haftalık iyi bir bakımla, istenilen ağırlığa ulaşmaktadır. 8 haftadan fazla süren besi ekonomik olmamaktadır.

CİVCİV SEÇİMİ:

Başarılı etlik piliç üretimi; yemi ete en ekonomik şekilde çeviren istenilen canlı ağırlığa kısa sürede ulaşan hastalıksız civciv seçimi ile başlar. Doğru seçim yapabilmek için, en kârlı ırk veya hatların seçimi en önemli hususlardandır. Ayrıca;

- Satılan civcivlerin kalitesi ve büyüklüğü

- Civcivler henüz kuluçkahanede iken aşı cinsiyet tayini gibi işlerin yapılmış olmasına dikkat edilmelidir.

Civciv aldığımız damızlık müessese, yumurta ile yavruya geçebilen beyaz ishal pullorum, tavuk tifosu, kronik solunum yolları hastalığı gibi tehlikeli hastalıklarla bulaşık olmamalıdır.

Erkek ve dişi broylerlerin, kuluçkahane de cinsiyet ayrımı yapıldıktan sonra ayrı olarak yetiştirilmeleri giderer yaygınlaşan bir pratik halini almaktadır.

Erkek ve dişilerin ayrı ayrı yetiştirilmesinde kesim yaşında daha üniform bir sürü elde etme olanağı doğar. Böylece daha küçük broylerlerin istendiği gıda, yani fastfood piyasası için dişiler uygun düşerken, erkeklerde karkasın öğelerine ayrıldığı veya kemiğin etten ayrılarak işlendiği gıda sanayine verilir. Çünkü erkeklerde daha fazla kas ve daha az yağ dokusu oluştuğundan, bunların pazarlandığı piyasalarda değişmektedir.

KONACAK HAYVAN SAYISI

Kümesteki hayvanlar kalabalıklaştıkça o kümesten yıl boyu daha fazla ürün elde etmek mümkün olmakta: ancak, verim düzeyi düşmekte ve kayıplar artmaktadır. Bu nedenle, kümeslere konacak hayvan sayısı bir yandan mümkün olduğu kadar fazla piliç yetiştirmeyi amaçlarken, öte yandan da verimi çok düşürmemeli, kayıpları arttırmamalı, ölüm oranını artırmamalı, büyümeyi azaltmamalı ve göğüste yaralanmalara sebep olmamalıdır.

Metrekareye konacak hayvan sayısı 12 ila 15 adet arasında değişir. Yerleşim sıklığı kış aylarında yüzde 10 arttırılabilir, yazın ise yüzde 10 azaltılabilir.

SAĞLIKLI KORUMA ÖNLEMLERİ

Broyler besisinde hastalıklara karşı önlem alma başarılı bir üretimin ön koşuludur. Bunun için;

- Kümesler mümkün olduğu kadar meskün çevreden ayrılmalıdır. Bunun için araziyi tel örgülerle çevirerek çevreye karşı korunmalıdır.

- İşletmeye ziyaretçilerin girişine izin verilmemelidir.

- Ölen hayvanları yakma veya imha çukuruna kapatarak çevreye hastalık bulaşmasına meydan verilmemelidir.

- Diğer kanatlı hayvanlar (ördek, hindi v.s.) işletme dahilinde bulundurulmamalıdır.

- Aynı yaş grubunda olan hayvanlar bulundurulmalıdır.

- Personelin iş elbisesi ve ayakkabılarının işletme alanı içinde giyilmesi sağlanmalıdır.

- Fare, sıçan ve yabansı kuşların tesislerden uzak tutulması sağlanmalıdır.

 - Kümes tabanına temiz, nemsiz ve küfsüz yataklık serilmelidir.

- Mümkünse, dökme yem kullanılmalıdır. Kamyon şoförlerinin tesis içine girmesine izin verilmemelidir.

- Kümese girişte, ayakkabıların batırıldığı bir ilaç kabı, lavabo ve elbise ve ayakkabıların değişebileceği ilaçlama bölmesi olmalıdır.

KÜMES VE EKİPMAN

Civciv Yemlikleri: Besinin ilk günlerinde özel civciv yemlerinin kullanılması gerekir. Civciv yemlikleri, plastik veya saçtan yapılmış tepsi yemlikler şeklinde olabildiği gibi; temiz hiç kullanılmamış yumurta violleri kenarları 4 cm kadar kesilip, iç bölmeleri çıkarılıp içleri temizlenmiş civciv kutuları veya askılı yemliklerin alt tablaları da bu amaçla kullanılabilir.

Tepsi şeklinde, 42 cm çapındaki, bir civciv yemliği 60 civcive yeterlidir. Yumurta violleri kullanılıyorsa 40 ila 50 civcive 1 adet hesaplanmalıdır.

Sabah ve öğleden sonra olmak üzere 2 yemleme yapılmalı; gece için yemliklerde yeterli yem kalması sağlanmalı; gece için yemliklerde yeterli yem kalması sağlanmalıdır. Yemliklerde yem seviyesi 1 cm'den fazla olmamalıdır.

Normal Yemlikler: Etlik piliçler için otomatik yemlikler yarı otomatik askılı yemlikler veya basit yemlikler kullanılır. Otomatik yemlikler işçi ücretlerinin fazla olduğu ve büyük kapasiteli işletmelere önerilir. Küçük işletmelerde ise genellikle yuvarlak depolu yarı otomatik askılı yemlikler veya uzun basit yemlikler kullanılmaktadır.

Suluklar: Civcivler için özel suluklara ihtiyaç vardır. Kenarlı bir tabak üzerine ters çevrilmiş içi su dolu kavanozlar bu iş için kullanıldığı gibi piyasada 4 ila 5 lt lik depolu özel civciv sulukları kullanılabilir. 4 ila 5 lt'lik bir depolu suluk, 80 ila 100 civciv için yeterlidir. Su ilk 3 gün yeteri kadar ılık olmalıdır. Günümüz etlik piliç üretiminde ana bir su deposuna bağlı olarak çalışan otomatik suluklar daha yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

Isıtıcılar: Ülkemizde etlik piliç yetiştiriciliğinde kümes ısıtılmasında değişik ısıtıcılar kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları kömür, odun v.b. sobalar gaz ile çalışan radyan ısıtıcılar merkezi kalorifer sistemi gibi ısı kaynakları yaygın olarak kullanılmaktadır.

KÜMESTE BAKIM ŞARTLARI

Sıcaklık: Kümes sıcaklığı, yemden yararlanmayı etkileyen faktörlerden biridir. Çünkü üşüyen civciv veya piliç vücut sıcaklığını koruyabilmek için daha fazla yem yeme zorunda kalır. Böylece yem maliyeti yükselir. Çok sıcakta tutulan hayvanlar daha az yem yiyerek sıcağa karşı kendilerini korurlar. Bu durum canlı ağırlık artışını önler uygun sıcaklık bu bakımdan önem taşır.

Kümesin değişik yerlerine termometreler asılarak sıcaklık değişimleri sürekli izlenmelidir.

Havalandırma: Etlik piliç yetiştiriciliğinde, havalandırma önemli bir husustur. İyi bir havalandırma ile

- Amonyak, hidrojen sülfit, karbon monoksit ve su buharının kümes içinde aşırı derecede kalması önlenir.

Hava yolu ile bulaşacak virüs ve bakterilerin bozuk kümes havasında yoğunluk kazanıp etkin hale gelmelerine mani olunur.

- Islak altlık nedeniyle meydana gelebilecek, koksidiyoz vakalarının çıkışını hafifletilir.

Nem: Kümeste nem oranı %65 ila 70 olmalıdır. Aşırı nem kümeste hastalık için uygun bir ortam sağlar. Nem artışı üzerine; hayvanların solunumla çıkardıkları ısı miktarı, gübredeki suyun buharlaşması, hava sıcaklığı nedeniyle su tüketiminin artması ve suluklardan taşan su miktarı etkili olmaktadır.

Aydınlatma: Hayvanların, yem yeme sürelerini uzatarak istenilen canlı ağırlığa, erken ulaşmak için kümesi aydınlatmak gerekir. Gün ışığından yararlanılan pencereli kümeslerde, ışıklar gün batınca yakılır, gün doğmadan bir saat önce söndürülür. Böylece aydınlatma süresi 23 saat olur. 1 saatlik karatmanın nedeni ise hayvanları karanlığa alıştırmak herhangi bir elektrik kesintisinde panige meydan vermemektir.

YETİŞTİRME DÖNEMİNDE YAPILACAK

 GÜNLÜK İŞLER

Civcivler kümese gelmeden önce kümesi ve bir önceki besi döneminde kullanılmış olan tüm ekipmanı; yıkanmış, temizlenmiş, dezenfekte edilmiş, kurutulup havalandırılmış ve en az bir hafta dinlendirilmiş olarak hazır hale getirilir.

- Kümes tabanına temiz yataklık serilmeli

- Yemlikler, suluklar, ana makinesi ve elektrik ampulleri kontrol edilerek sağlam olup olmadıklarına bakılmalı, bozuk olanlar onarılmalı veya değiştirilmeli.

- Aspiratörler kontrol edilmeli, tozlanmış ise temizlenmelidir.

- Civcivler gelmeden en az 24 saat önce veya dış sıcaklığa bağlı olarak daha önceden, ısıtıcılar çalıştırılmalı, civcivler geldiğinde gerekli sıcaklık sağlanmış olmalıdır.

- Suluklar doldurularak suyun ısınması sağlanmalı, ilk gün su sıcaklığı oda sıcaklığında olmalı, eğer civcivler, uzun mesafeden gelmiş veya strese maruz kalmışlarsa, 50 lt suya 1 ila 2 kg şeker katılarak, bu şekerli su ilk 2 ila 3 gün içirilmelidir.

- Yemlikler, ana makinelerinin etrafına, eşit aralıklarla konulmalı ancak hemen yem konulmamalıdır.

Civcivler Kümese Geldikten Sonra :

İlk iki gün:

- Kümesler yeterli derecede sıcak tutulmalı,

- Tüm civcivlerin su içmeleri ve yem yemeleri sağlanmalı,

- Civcivlerin ana makinalarında yığılmaları önlenmeli,

- Yem, sık ve taze olarak verilmeli,

- Civcivler mümkün olduğu kadar sık kontrol edilmeli,

- Suluklar temiz tutulmalı,

- Yem yemeyenlerin durumları izlenerek, zayıf, sakat, hasta görünümlü civcivler sürüden uzaklaştırılmalı,

- Kümes ve ana makinelerinin ısısı sık sık kontrol edilmeli,

- Koksidiyoz ve sağlık kontrol programı mutlaka uygulanmalıdır.

3. ve 4. günler:

- İlk iki gün her metrekareye 2,5-3 volt düzeyinde, kuvvetli ışıkla uygulanan sürekli aydınlatmaya son verilerek günde, 14 saat süreyle metre kareye, 1,5 volt düşecek şekilde, yeni bir aydınlatmaya geçmeli ve bu, kesimçağına kadar sürdürülmelidir.

- Ana makinelerinin etrafındaki çevirmeler her gün biraz daha genişletilmeli,

- Ana makinelerinin ısıları, gece kontrol edilmeye devam edilmeli,

- Suluklar her gün temizlenmeli, haftada 1 dezenfekte edilmeli,

- Dördüncü gün normal yemliklerin kullanılmasına başlanmalı ancak ilk yemlik olarak konan kutu kapakları da çıkarılmalıdır.

- Yemin sık sık ve taze olarak verilmesi sürmelidir.

5. ve 7. Günler:

- Ana makinelerinin ısısı ve gece kontrolleri sürdürülmeli,

- Çevirmeler kaldırılmalı,

- İlk suluk ve yemlikler kaldırılarak, esas yemlik ve suluklar yerleştirilmelidir.

- Kümes içinde havalandırma arttırılmaya başlanmalıdır.

- Bütün yemlik ve sulukların içlerine, altlık ve girpislik girmemesine ve daima temiz olmasına dikkat edilmelidir.

2. ve 4. Haftalar:

- Yemlik ve sulukların yükseklikleri gerektiği şekilde ayarlanmalı,

- Kümesin hava şartlarına civcivlerin davranışlarına göre, her hafta ısı 2 derece düşürülerek yavaş yavaş 21 dereceye kadar indirilmeli,

- Havalandırma arttırılmalı,

- Aşı programı başlatılmalı,

- Koksidiyoza karşı dikkatli olmalı,

- Günlük yem tüketimleri kaydedilerek kontrol edilmeli,

- Suluklar her gün temizlenip haftada bir dezenfekte edilmelidir.

5. ve 6. Haftalar:

- Suluk ve yemliklerin yükseklikleri yeniden ayarlanmalı,

- Yem tüketimi kontrol edilmeli, elle yemleniyorsa günde 2 ila 3 kez yemleme yapılmalı,

- Hava sıcaksa aydınlatma süresi 16 saate çıkarılarak hayvanların yem yeme saatleri artırılmalı,

- 6. Haftanın başında piliç geliştirme yemine geçilmeli,

- Havalandırma arttırılmalı, hava cereyanından sakınılmalı,

- Hastalıklara karşı dikkatli olunmalıdır.

7. ve 8. Haftalar:

- Suluk ve yemlik yükseklikleri ayarlanmalıdır.

- Suluklar her gün yıkanıp, haftada bir dezenfekte edilmelidir.

- Hava cereyanına neden olmadan, havalandırma arttırılmalıdır.

- Bu haftalar için kümes ısısı düşürülerek 20 derecede sabitleştirilmelidir.

- Her türlü hastalığa karşı dikkatli olunmalıdır.

- Kesimden önce ilaç verilmesine, zamanında son verilmelidir.

- Piliçleri pazara gönderme zamanlarına yakın fazla rahatsız etmemeli, hayvanları gece yakalamalı, bu sırada mavi veya kırmızı ışık kullanılmalıdır.

Her sürü için ilk günden itibaren, günlük yem tüketimi ve ölüm raporlarının, ilaç ve aşı uygulamalarının işlendiği, kart tutmayı ihmal etmemek gerekir. Sürü kesime gider gitmez toplam yem tüketimi hesap edilir.

ÜRETİM MALİYETLERİ VE KAYITLAR

Etlik piliç yetiştiriciliğinde üretim maliyetleri içerisinde en büyük payı yem masrafları ile civciv alım masrafları tutmaktadır. Yem masrafları toplam harcamaların yaklaşık %65'ini, civciv alımı da %15 ila 20'sini oluşturur.

Eğer yem masrafları pahalı ise piliçler, mümkün olduğu kadar erken kesime gönderilmeli buna karşın civciv fiyatları pahalı ise hayvanlar daha geç pazarlanmalıdır.

http://www.tb-yayin.gov.tr/basili/2001/hayvan_yetistiriciligi_III_orta.htm