1-GİRİŞ
Günümüzde hızlı nüfus artışı ve köyden kente göç devam etmektedir. Bunun sonucunda kent çevresinde alt yapıdan yoksun, çevre düzenlemesi yapılmamış, planlı ve plansız beton yığınları ile çarpık kentleşme hızlı bir şekilde devam etmektedir. Bu hızlı şehirleşme sonucu; çevre kirliliği artmakta, kent merkezi ve çevresinde kişi başına düşen yeşil alan miktarı azalmakta ve toplumun ruh ve beden sağlığı olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu olgulardan dolayı toplum ihtiyaçlarının ortaya çıkardığı "Kent Ormancılığı" kavramı, şehir plancılığının ve yönetiminin önemli unsurları haline gelmiş bulunmaktadır.
Isparta, kent ormancılığı açısından değerlendirildiğinde yeterli potansiyele sahip olmasına rağmen, kişi başına düşen yeşil alan miktarı oldukça düşüktür. Bu nedenle, kent içi ve çevresindeki mevcut park ve bahçelerin yanında yeni sahaların kolektif-kültürel faydalar sağlayacak şekilde topluma kazandırılması gerekmektedir.
|
|
Resim 1.1: Kent Ormanı olarak düşünülen sahadan Isparta kentinin genel görünüşü
2-MATERYALVE YÖNTEM
2.1-ISPARTA KENT ÇEVRESİNDE YAPILAN AĞAÇLANDIRMA ÇALIŞMALARI
Isparta kenti; denizden yüksekliği 1035 metre ve yaklaşık 70km2 genişliğindeki Isparta Ovası üzerinde kurulmuştur. Kentin güneyi hariç diğer yönlere doğru topografyası yatay bir yüzey şekline sahip bulunmaktadır. Isparta kentinin güneyi çeşitli yükseltilerden oluşan dağlık bir arazidir.
|
|
Resim 2.1: Isparta kenti çevresinde yapılmış ağaçlandırma çalışmalarından bir görünüş
Bugüne kadar kentin güney bölümünde yoğun olmak üzere, odun hammaddesi üretimini amaçlayan ağaçlandırma çalışmalarının yanı sıra, kenti sel ve taşkınlardan korumak üzere ileriye dönük faydalar sağlayacak kent çevresinde yeşil kuşak oluşturulmaya çalışılmıştır. Bununla ilgili olarak kentin çevresinde 1956 yılında DSİ Genel Müdürlüğünce Gölcük mevkii ve Andık Deresi su havzalarında, başta kent merkezini tehdit eden su taşkınlarını ve toprak erozyonunu önlemek ve rekreasyonel değerler oluşturmak üzere, toplam 2019 hektarlık bir sahada hidrolojik ağaçlandırma çalışmaları yapılmıştır. Daha sonra Orman Genel Müdürlüğü (OGM) ve 1992 yılından sonra da Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü (AGM) tarafından kent çevresinde toplam 15214 hektar saha ağaçlandırılmıştır. Bugüne kadar gerçekleştirilen ağaçlandırma projeleri aşağıya çıkarılmıştır.
Çizelge 1.1: Isparta kenti çevresinde projelendirilmiş sahalar
Isparta kent çevresinde yukarıda belirtilen projeler ve yapılan tesislerden ayrı olarak 393 hektar Özel Ağaçlandırma, 55 hektar Hatıra Ormanı ve geçmiş yıllarda DSİ tarafından yapılan 2019 hektar ağaçlandırma çalışmalarıyla birlikte toplam 15214 hektar saha tesis edilmiştir.
1956 yılından günümüze kadar yapılan ağaçlandırma çalışmaları sonucunda;
Toprak muhafaza tedbirleri alarak, toprak, su ve bitki arasında bozulan doğal denge yeniden kurulmuş ve böylece kent yerleşim alanları, oluşabilecek sel ve taşkın zararlarından korunmuştur.
|
|
Resim 2.2: Toprak Muhafaza ve Erozyon Kontrolü tedbirleri alınmış bir sahadan görünüş
Kentin içme suyu kaynaklarından biri olan Gölcük Gölü 1991 yılında Tabiat Parkı ilan edilerek Milli Parklar kapsamında koruma altına alınmıştır.
|
|
Resim 2.3: Gölcük (Krater) Gölünden bir görünüş
Rüzgar erozyonu ile toprak ve benzeri materyalin şehir üzerinde oluşturduğu toz tabakasının insanlara verdiği zararlar kent çevresinde yapılan ağaçlandırmalarla önemli ölçüde azaltılmıştır.Aynı zamanda son yıllarda tehlikeli boyutlara ulaşan hava kirliliğine karşı da olumlu yönde katkı sağlamaktadır.
 |
|
Resim 2.4 - 2.5: Isparta kent çevresinde ağaçlandırılmış sahalardan genel görünüş
Toplumun ruh ve beden sağlığı ile kolektif-kültürel ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik çeşitli rekreatif amaçlı yeşil alanlarda ( Ayazmana orman bakiyesi mesireliği, Gökçay mesireliği, Milas piknik alanı ve Gölcük Tabiatı Koruma Alanı ) kentlinin eğlence-dinlence gereksinimlerini az da olsa karşılayacak nitelikte çevre düzenlemeleri yapılmıştır. Böylece kentte oldukça düşük olan kişi başına düşen yeşil alan miktarında ( 3.0 m2/kişi ) artışlar sağlanarak mevcut turizm potansiyeli de kıymetlendirilmiştir. Bu bağlamda da son on yılda dış göç alan Isparta kentinin çevresinde gecekondulaşmanın önüne de geçilmiştir.
Bu gelişim sürecinde ayrıca yaban hayatının yeniden canlanmasına ve gelişmesine olumlu katkı sağlayarak ekolojik dengeyi olumlu yönde etkilemiştir. Genel olarak yapılan tüm bu çalışmalar sonucunda hedeflenen amaçlara ulaşıldığı söylenebilir. Ancak, proje sınırlarına dayanmış olan Isparta kenti bu alanlardan piknik ve mesire amaçlı kullanım dışında bugüne ve geleceğe yönelik çeşitli görev ve hizmetler beklemektedir. Bu hizmet ve görevler ise bir nebze Kent Ormanı tesisi ile giderilebilir.
2.2-KENT ORMANI
Kent ormanı, "doğal işlemler ve insan etkinliklerinin birbiriyle yoğun etkileşiminden oluşmuş veya oluşturulmuş karmaşık bir ekosistemdir. Bu kapsamda, kent içi ve çevresinde bulunan doğal veya suni olarak tesis edilmiş orman karakterinde yani kendini yenileyebilme aşamasına gelmiş, belli bir kapalılığa sahip, kentsel yapıya estetik ve işlevsel katkı sağlayan, kent insanına rekreatif ve hijyenik imkanlar sunabilen ve kısa mesafede ulaşılabilen alanlardır" şeklinde tanımlanabilir.
2.2.1-Kent Ormanının Sahip Olması Gereken Temel Kriterler
Kent ormanı olarak tespit edilecek alanının, öncelikle bazı temel kriterlere sahip olması gerekmektedir. Bu kriterler;
-Kent ormanı, kentin içinde veya çok yakın çevresinde bulunmalıdır.
-Orman karakterine yani kendini yenileyebilme aşamasında ve belli bir kapalılığa sahip olmalıdır.
-Doğal karakteri bozulmayarak aynen korunabilmelidir,
-Çok amaçlı bir kullanım özelliğine sahip olmalıdır. Ana amaç rekreasyon ve koruma (biyolojik çeşitlilik, toprak-su koruma, yaban hayatı, orijinal peyzaj alanları gibi) olmak üzere, odun/odun dışı, bitkisel materyal üretim alanları, eğitim-araştırma ve kültürel amaçlı alanlar gibi kullanım zonlarına sahip olmalıdır,
-Kent ormanının kullanımında temel amaç, doğal orman karakterini sürdürülebilir ve dengeli bir şekilde korumak ve kullanımını sağlamaktır. Bu amaçla, bir kent parkı gibi tasarlanmamalı ve çok sayıda yapısal tesis bulunmamalıdır. Kent ormanı özellikle giriş bölümünde veya sadece belirli kullanım alanlarında kır gazinosu, tuvalet, çocuk bahçesi, spor alanları, piknik alanları, otoparklar gibi temel tesislere yer verilmelidir. Yapısal tesis gerekiyorsa kesinlikle doğal yapıyla uyumlu olmalı ve beton görünümlere yer verilmemelidir. Ayrıca orman içinde araçla her yere gidilecek şekilde tasarlanmamalıdır,
-Kent insanlarına özellikle çeşitli rekreasyonel olanaklar sunabilmeli, her bir rekreasyonel etkinlik için tasarım aşamasında en iyi şekilde analiz edilmeli ve taşıma kapasiteleri belirlenmeli ve doğal turizm etkinliklerine öncelik verilmelidir,
-Yoğun ziyaretçilerin yararlanabileceği bir konumda ve çok amaçlı kullanım için yeterli büyüklüğe sahip olmalıdır. Belçika'da (Flanders Long Term Forestry Plan) genellikle yeni kent ormanı minimum alan büyüklüğü 100ha olarak kabul edilmektedir. Ülkemizde ise kentsel alanda kişi başına düşen yeşil alan miktarı en az 10 m2 ve en fazla 40 m2 olarak düşünüldüğünde ve kent birimi en az 45 000 nüfusu temsil ettiğine göre, kent ormanı için düşünülmesi gereken alan büyüklüğü en az 45 ha olmalıdır. Kent nüfusu artması oranında, kent ormanı büyüklüğü de o oranda artırılmalıdır,
-Özellikle hafta içi ve hafta sonlarında ziyaret edilebilecek şekilde yerleşim yerlerinden mümkün olduğu kadar yakın mesafede ve kolaylıkla ulaşılabilmelidir,
-Kentin fiziksel yapısına, ekolojisine ve peyzajına estetik ve işlevsel önemde değerler sağlamalı, yeşil dokuyu güçlendirmeli ve bütünlük sağlamalıdır,
-Suni olarak tesis edilecek veya tamamlama yapılacak kent ormanında, gelecekteki estetik ve işlevsel amaçlara ve plan kararlarına göre tür seçimi yapılmalı ve kompozisyon yapısı belirlenmelidir.
2.2.2-Kent Ormanı Yer Seçiminde Temel Hedefler
Günümüzde yeni kent ormanlarının yaratılması veya oluşturulması, kentsel yönetim politikalarının belirlenmesinde, kent insanının ihtiyaçlarının karşılanmasında ve bilimsel çalışmalar için büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde pek çok kentimizin içinde ve yakın çevresinde küçük ve büyük ölçekte farklı birimler tarafından ağaçlama ve ağaçlandırma faaliyetleri ile kentsel açık yeşil alan miktarına önemli bir katkı sağlanmaktadır. Başta Belediye mücavir sınırları içinde, Park ve Bahçeler Müdürlüğü birimi tarafından başta, mahalle ve kent parkları olmak üzere, yol ağaçlamaları, meydanlar, mezarlıklar, botanik parkı ve koruluklar tesis edilirken, kent içi ve çevresinde orman rejimi içindeki alanlarda, Ormancılık Teşkilatı tarafından hatıra ormanları veya toprak-su korumaya yönelik ağaçlandırmalar yapılmaktadır. Bunların dışında İl Özel İdare birimleri, Vakıf ve Özel Kişiler tarafından koruluklar veya parklar oluşturulabilmektedir.
Kent içi ve çevresinde yapılan ağaçlandırma çalışmaları farklı birimler veya kişiler tarafından yapılmasına rağmen gelecekte alacağı rolü ve katkıları dikkate alınmadan gelişigüzel yapılmaktadır. Bu kapsamda yapılan çalışmaların amaca uygun ve sürdürülebilir olabilmesi için kentsel ölçekte bilinçli planlama ve yönetimin gerçekleştirilmesi ile mümkündür.
Kent içi ve çevresinde mevcut ağaçlandırılmış alanlar ve ormanların veya yeni tesis edilecek alanların gelecekte kente ve kent insanlarına tatmin edici seviyede imkan ve hizmetler sunabilmesi için başlangıçta kent ormanı olabilme kriterlerinin test edilmesi ve fizibilitenin yapılması zorunludur. Bu nedenle, kent ormanı için en uygun yer seçimi, kent ormanının rasyonel planlama ve yönetimi için ilk yapılması gereken bir işlemdir.
Kent ormanı yer seçimi için, söz konusu alanların rekreasyonel, ekolojik ve kentin fiziksel yapısını dengeleme veya güçlendirmeye yönelik uygunluk ve yapılabilirliğinin araştırılması büyük önem taşımaktadır. Bir kent ormanı yer seçiminde, aşağıdaki temel hedefler dikkate alınmalıdır.
2.2.2.1-Rekreasyonel Hedefler: Kent ormanı yer seçiminde, ulaşılabilirlik (mesafe ve süresi), ziyaretçi yoğunluğu, potansiyel doğal, kültürel ve estetik değerleri, rekreasyonel olanaklar, mevcut bitki türlerin yapısı ve kompozisyonu gibi kriterler rekreasyonel uygunluğunun belirlenmesinde önemli rol oynarlar.
Kent ormanına ulaşım mesafesi yer seçimi belirlenmesi, en önemli belirleyici bir kriterdir. Özellikle yoğun ziyaretçilerin günlük ve hafta sonu yararlanabileceği bir konumda ve mesafede olmalıdır. Bu amaçla kent insanının bulunduğu noktadan yürüyerek ulaşılabileceği en kısa mesafe kent ormanı için en ideal bir durumdur (ROOVERS et al, 2002; LINDHAGEN, 1996). Bu mesafe, en az 15 dakika ile 30 dakika arasında olmasının en ideal olduğu kabul edilmektedir (KURSTEN, 1993). Yeni bir orman tasarımında aynı zamanda farklı ziyaretçi tiplerinin dikkate alınması zorunludur. Ziyaretçilerin aktif olarak boş zamanlarını harcayabileceği doğal çekiciliği olan ormanlık alanlarda dinlenme ve sessizlik gibi doğayı arayan ve yönelen ziyaretçiler olacağı gibi aynı zamanda diğer ana kullanıcı grupları da içerecek şekilde farklılık gösterebilir. Alan, sahip olduğu potansiyel doğal, kültürel ve estetik değerleriyle çeşitli rekreasyonel etkinliklere imkan sağlamalıdır. Sonbahar yaprak renklenmesi ile kişiler üzerinde olumlu ve hoş etkiler yaratılabilmesi, bitkilerdeki form kontrastının daha rahat algılanabilmesi için geniş yapraklı ile iğne yapraklı karışık ormanların daha çok cezp edici olduğu bilinmektedir. DWYER'e (1983) göre, kent insanları, genel olarak karışık ağaç türlerinden oluşan ve tam kapalı olmayan ormanları, çimenlik ve su kaynağı içeren rekreasyonel alanları tercih etmektedir.
2.2.2.2-Kentin Fiziksel Yapısını Güçlendirme Hedefi: Kentsel ortamda açık-yeşil alanların formu ve boyutu, kent peyzajının oluşturulmasında ve mekan sınırlamasında önemli katkı sağlar. Özellikle kentin doğal sınırını oluşturacak olan kent ormanı, kentsel kullanım birimlerini birbirinden ayırtan veya tamamlayan tampon görevi üstlenmelidir. Kentsel mekanla, doğal alanlar arasında organik bir bağlantı kurmalıdır. Kent ormanı, görsel ve akustik tampon alanı olduğu kadar, toprak, su ve hava koruma alanları gibi çevresel işlevlerini de yerine getirebilmelidir (LUST, 1992).
2.2.2.3-Ekolojik Hedef: Kent ormanının büyüklüğü, formu ve konumu, biyolojik ve ekolojik kaliteyi geliştirmede önemli rol oynar. Bunun için, klimatik yarar sağlaması (CO2 gazını bağlama, oksijen üretme, havadaki katı kirleticileri tutma veya filtre etme, zahirli gazların etkilerini azaltma vb) yanı sıra toprak-su koruma, su kalitesini artırma, bitki toplulukları ve yaban hayatı için uygun yaşama ortamları sağlama gibi önemli işlevleri yerine getirebilmesi için yeterli geniş alana ihtiyaç duyulmalıdır. Bu tür yüksek doğal değerlere ve farklı zonlara sahip alanlar en uygun alanlar olup, birbirine yakın uyuşabilecek alanlarla optimize edilmesi önemlilik arz eder. Özellikle biyolojik çeşitliliği yüksek olan bitişik yaşlı doğal ormanlık alanlardan yeni kent ormanı içersine flora ve faunanın göç olanakları önemli bir avantaj sağlayacaktır (MILLIGAN RAEDEKE and RAEDEKE, 1995). Biyolojik çeşitliliğinin oluşturulmasında ve sürdürülmesinde kompozisyon (tür zenginliği, bir tür içindeki genetik zenginlik, peyzaj içindeki ekosistem çeşitliliği), yapısal (tür-yaşama ortamları ve toplulukların zaman ve mekan içindeki çeşitliliği) ve işlevsel (ekosistemler arasındaki karşılıklı ilişki ve karışıklıkları içeren ekolojik işlemler) çeşitlilik dikkate alınır (ANDERSON, 1993). (Gül ve Gezer,2004)
3-ARAŞTIRMA BULGULARI
3.1-ISPARTA İLİNDE KENT ORMANCILIĞI
Kentin çevresinde bugüne kadar,Yeşil Kuşak Proje sınırları içerisinde ağaçlandırılan 15 214 hektar alanlardan öncelikle, sahanın geneli içerisinde Kent Ormancılığı açısından değerlendirilebilecek sahalar tespit edilmelidir.
|
|
Çizelge 3.1: Isparta Kent Ormanı Aday Alanlarını Belirleme Haritası
( * Bu Haritayı Haritalar Bölümünde Büyük Ölçekli bulabilirsiniz.)
4-TARTIŞMA VE SONUÇ
4.1-TARTIŞMA
Isparta kent çevresinde; "kent ormanı" olabilmesi için öncelikli temel kriterlere sahip ve kent ormanı yer seçimindeki temel hedeflere uygun yer olarak Kara tepe mevki başta olmak üzere Kocakır tepe ve Hisar tepe mevkileri kent ormanı olarak toplum ihtiyaçlarına cevap verebilecek en uygun nokta olarak tespit edilmiştir. Bu saha yukarıdaki Isparta Kent Ormanı Belirleme Haritasında 1. öncelikli yer olarak gösterilmiştir. Kent ormanı olarak seçilmesinde önemli rol oynayan sebepleri şöyle sıralayabiliriz.
-Kent içinde veya çok yakın çevresinde bulunmaktadır. Yenice mahallesi, Dere mahallesi, Emre mahallesi, Gülcü mahallesi ve Halıkent mahallesi ile sınırları bitişiktir. Kentin her noktasından araçla en fazla 15 dakikada , yürüyerek ortalama 30 dakikada ulaşmak mümkündür. Isparta kentinin güneye olan kentsel gelişmesini sınırlayıp dayandığı kent ormanından toplumun en üst noktada yararlanması kaçınılmaz olacaktır.
|
|
Resim 4.1: Kara Tepe Kent Ormanının kente olan yakınlığından bir görünüş
-Orman karakterine yani kendini yenileyebilme aşamasında ve belli bir kapalılığa sahip alanlar mevcuttur. Bu alanlarda 15-20 m boylarında karaçam ve sedir ağaçları olup silvikültürel açıdan 1 kapalılığında meşcereler mevcuttur. Bu alanlar sahanın bütününde homojen olmayıp belirli yerlerde kendini göstermektedir. Ayrıca silvikültürel açıdan 2 ve 3 kapalılığındaki Y. Akasya , Badem ve değişik yapraklı türlerden oluşan meşcereler de bulunmaktadır.
 |
|
Resim 4.2 - 4.3: Kara Tepe Kent Ormanının kendini yenileyebilme aşamasında ve belli bir kapalılığa sahip olan
kısımlarından görünüşler
-Saha içerisindeki mevcut bazı boş yerler, mevcut doğal yapıyı bozmadan ve çevresinde biyolojik olarak daha da gelişmesine olanak sağlayacak küçük çapta ve pahalı olmayan tesis yapımına imkan vermektedir.
-Çok amaçlı bir kullanım özelliğine sahiptir. Ana amaç rekreasyon ve koruma (biyolojik çeşitlilik, toprak-su koruma, yaban hayatı, orijinal peyzaj alanları gibi) olmak üzere, odun/odun dışı, bitkisel materyal üretim alanları, eğitim-araştırma ve kültürel amaçlı alanlar gibi kullanım zonlarına sahiptir.
|
|
Resim 4.4: Kara Tepe Kent Ormanı sahasının içerisindeki mevcut türbeden genel bir görünüş
|
|
(////) Meyil %41-60, 31-60cm derinlikte (Orta Derin ), Kahverengi Orman Toprağı
(////) Meyil %21-40, 31-60cm derinlikte (Orta Derin ), Kahverengi Orman Toprağı
Çizelge 4.1 : Kara Tepe Kent Ormanının topografik ve toprak haritası
-Gökçay mesireliğine bitişik olması ile doğal bir bütünlük oluşturması ve bu mesire alanının devamı olarak düşünülebilir. Ayrıca bu tesisisin bazı alt yapı tesislerinden (otopark, restaurant, ulaşım kolaylığı, küçük ve orta ölçekte tesisler, ..vb) faydalanılabilir.
|
|
Resim 4.5: Kara Tepe Kent ormanınabitişik alt yapı çalışmaları tamamlanmış
Gökçay mesireliğinden bir görünüş
|
|
Resim 4.6: Kara Tepe Kent Ormanından genel görünüş
Isparta yöresi Akdeniz ve İran Turan flora mıntıkalarının kesişim yerindedir. Bu bakımdan dünyanın en zengin flora merkezlerinden birisidir. Bu zenginliği Isparta kentine yansıtarak bu yöreye özgü bitki türleri ile tesis yeteneğindeki türler arasında renkleri, formları ve kokuları ile insanlarımızın duyularına hitap eden çeşitli bitki türlerinden meydana gelen yeşil dokular gerekli görülen noktalara tesis edilebilir.
Kent ormanı tesisi ile kent yerleşim alanlarına yakın olan dikenli tel ihatanın kaldırılarak insanların doğayı daha yakından tanıması ve doğa ile özdeşleşmesi sağlanacaktır.
Yeterli düzeyde olmayan ulaşım imkanları yeniden düzenlenerek mevcut yolların iyileştirilmesi ve yeni yolların tesisi yapılabilir.Ayrıca yeterli miktarda yangın koruma şeritleri de planlanabilir.
|
|
Resim 4.7: Kara Tepe Kent Ormanında mevcut yol ağından bir bölümünün görünüşü
Mevcut arazideki bitki örtüsü korunup geliştirilerek ve arazideki yer yer boşluklar değerlendirilerek patikalar, tırmanma şeritleri ve yaş gruplarına göre eğimleri düzenlenmiş yürüyüş yolları veya koşu bantları planlanarak uygulamaya konulabilir.
Isparta kentinin her noktasına hakim noktalarda turizm amaçlı dinlenme ve seyir tesisleri planlanabilir.
|
|
Resim 4.8: Kara Tepe Kent Ormanında seyir tesisi planlanabilecek sahadan genel görünüş
Yaban hayatına uygun yaşama ortamları oluşturularak mevcut faunanın gelişmesine ve üremesine katkıda bulunulabilir. Ayrıca ortama, insana yakınlıkları ile bilinen yaban hayvanları (Sincap, tavşan, çeşitli kuş türleri vb.) bırakılabilir.
Gerekli görülen noktalarda aktif rekreasyon alanları (piknik yerleri, koşu ve gezi yolları, dağ bisikleti parkuru, kamp yerleri,spor alanları vb.) ve pasif rekreasyon sahaları (Seyir tepelerinden fotoğraf çekme alanları, tepeleri, dağları, bitki ve hayvanları inceleme alanları vb.) tesis edilebilir.
Kent halkının ilgisini çekip ruh ve beden sağlığına olumlu katkı sağlayabilecek orienteering oyunu parkuru düzenlenip her yıl belli dönemlerde ilgiyi bu alanlara çekerek turi
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!