Prof. Dr. Asım KILIÇ
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü
1. Hayvansal Üretimde Kullanılan Kaba Yem Kaynakları Nelerdir?
Günlük yaşamda yem kaynakları bitkisel, hayvansal ve mineral kaynaklı olabilir. Hayvancılıkta ve hele geviş getirenlerin (sığır, koyun, keçi, manda vb) yemlenmesinde kullanılan yemlerin %90'ını aşan kısmı bitkisel kaynaklıdır. Su içeriği %84'ün ya da ham selüloz içeriği %18-20'nin üzerinde olan bitkisel kaynaklı yemlerin çoğunu kaba yem diye tanımlarız. Bu yemlerin besin madde içerikleri, kesif yemlere (tahıllar, küspeler, hayvansal kaynaklı yemler, endüstri tarafından hazırlanan her tür karma yemler vb'lerine) göre daha düşüktür.
Doğal ve yapay mer'a yemleri, yonca, fiğ, korunga, mısır hasılı, karışım halinde yetiştirilen yeşil yemler (fiğ, yulaf, arpa karışımları), her tür fabrikasyon ve konservasyon yan ürünleri (pancar, bira posası vb), kök ve yumru yemler (şeker ve hayvan pancarı, havuç, patates vb), her tür meyve ve sebzeler (kavun, karpuz, elma, domates vb), ekşiltilmiş yemler (silo yemleri), her tür kuruotlar (çayır kuruotu, yonca kuruotu vb), harman kalıntıları (sap, saman, kavuz, kes vb).
Silo Yemi ( Silaj ) Nedir?
Silo yemi adı altında günlük yaşamımızda üretimi yapılan, yani ekimi, dikimi, sulanması, gübrelenmesi ve hasatı yapılan bir yem ya da bitki yoktur. Böyle bir ad; suca zengin, dayanma (saklanma) yeteneği düşük ve hatta yok olan her tür kaba yemlerin silo kabı adı verilen kaplarda, havasız ortamda, belli bir süre, süt asiti bakterileri fermentasyonuna tabi tutulmaları sonucu elde edilir. Elde edildikleri başlangıç yeminin adının sonuna SİLO YEMİ eklenerek isimlendirilirler. Örneğin; mısır silo yemi, çayır silo yemi, bira posası silo yemi, şekerpancarı yaprağı silo yemi
Silo Yemin Yararları Nelerdir?
Silo yemi, hem süt hem besi sığırcılığında yaygın olarak kullanılır. Silo yemlerinin kullanımı ile üreticilerin ve ülkenin sağlayabileceği yararları şöyle sıralayabiliriz.
a. Suca zengin yeşil yemlerin kurutularak saklanması mümkün olmamaktadır. Ancak, bu yemlerden silo yemi yapılırsa yıllarca saklanabilir.
b. Yemlerin saklanmaları (silo kaplarında bekletim süreleri) sırasında besin madde kayıpları en alt sınırda tutulur.
c. Suca zengin yemlerin bulunmadığı yer ve zamanlarda, özellikle kış dönemi ya da yokluk, kuraklık yıllarında hayvanların suca zengin yem gereksinimleri karşılanır.
d. Silo yemleri, sadece kış döneminde değil, yıl boyu yemlemede de kullanılabilir.
e.Suca zengin yemlerin, silo kaplarında saklanmalarında, yemlemede kullanılacakları zamana dek tazelik ve yumuşaklıklarını korurlar. Elde edilen yemin tad ve kokusunun güzelliği nedeniyle hayvanlar uzun süre bıkkınlık duymadan yerler.
f. Silo edilmeden önce başlangıç yemi içine karışmış olan yabani bitkilerin, taze halde yemlendiklerinde neden olacakları zararlar, silo yemi haline getirildikten sonra ortadan kalkar. Bu tür bitkilerin tohumları, silo asitleri etkisi ile çimlenme yeteneklerini kaybederler. Böylece, hayvan gübresi yolu ile bunların başka tarlalara dağılımı da önlenir (örneğin, küsküt tohumunda olduğu gibi).
g. Suca zengin yemlerin silo yemi haline getirilmesi ile ambar, depo, samanlık ve benzeri kaplar için yapılan ölü yatırımlardan artırım sağlanır. Örneğin her m3 hacimde 180-200 kg kadar saman saklanabildiği halde, aynı hacimde 500-1100 kg'a dek silo yemi koruma altına alınabilir ve yokluk zamanlarında kullanılabilir.
h. Silo edilecek yeşil yemlerin gelişme süreleri üç-üçbuçuk ay gibi kısadır. Haliyle aynı tarladan aynı yılda daha fazla tür ya da çeşitte bitki de yetiştirilebilir. Bir diğer tanım ile tarladan daha fazla yararlanılabilir.
i. Silo yemi kullanımı ile hayvansal üretim yıl boyuna dağıtılabilir.
j. Ayrıca, azalan ve zayıflayan çayır-mer'a alanlarımızın aşırı otlatılmaları, belli bir dönem silo yemleri ile barınakta yemleme yapılarak engellenmiş olur. Böylece, gelişen çayır-mer'aların kendini yenilemesi ve korunması da sağlanmış olur.
k. Silo yemi kullanımı ile hayvanların özellikle A vitamini gereksinimleri güven altına alınabilir.
l. Silo yemi yapımı işi zor değildir ve yüksek bilgi düzeyine de gereksinim duymaz. İlla da Ziraat Mühendisi ya da Veteriner Hekim olmaya gerek yoktur. 5 - 10 günlük teorik ve pratik kurslarla, üreticilerimize silo yemi yapabilme becerisi mükemmelen kazandırılabilir. İzmir Torbalı, Tire ve daha bir çok ilçede üreticiler silo yemleri olmaksızın hayvancılığı artık düşünememektedir.
m. Silo yemlerinin maliyetleri, diğer kaba yemlere göre son derece ucuzdur.
n. Ülke ekonomisi için asıl önemli olan yararı ise, yemlemede silo yemi kullanımı ile hayvanların, insan yiyeceklerine ortak edilmeleri büyük ölçüde azaltılabilir.
Silo Yemini Diğer Yemlerden Ayıran En Belirgin Özellik Nedir?
Silo yeminin silo asitleri olarak tanımladığımız süt asiti, propiyonik asit ve tereyağı asit ile bunlar yanısıra bir miktar da karbondioksit, amonyak vb gazlar ile maya vb maddeler içermesidir. Bu tür maddeler, silo yemi dışında diğer bir yemin doğal (yemlemede kullanıldığı hal) halinde asla bulunmaz.
Silo Yemini Nasıl Yapacağız?
Herhangi bir suca zengin yemden silo yemi yapımı için yapılması gereken işler sırası ile aşağıdaki gibidir.
Uygun Hasat Zamanı : Silo edilecek yem, besin maddeleri içeriği ve birim alandan en yüksek verimin elde edildiği bir döneminde hasat edilir. Endüstriyel üretim yan ürünlerinden (örneğin; bira posası, pancar posası, bezelye koservasyon yan ürünler vb) silo yemi yapılacak ise, bu yemlerin taze olmasına özen gösterilir. Buna göre, en uygun hasad zamanı genelde hamur olumu dönemidir.
Parçalama : Parçalama işlemi her yem için mutlak şart değildir. Örneğin şekerpancarı yaprağı, lahana yaprakları, pancar posası, bira posası vb'lerinin parçalanması gerekmez. Buna karşılık mısır, ayçiçeği, yerelması yeşil kısımları, sorgum gibi iri (büyük) yem bitkilerinin parçalanmaları ise şarttır. Parçalama işi, hasat sırası ya da başlangıç yeminin silo kabına dolumu sırası yapılabilir. Parçaların büyüklüğünün genelde 4-15 mm arası olması uygundur.
Silo Kabına Dolum : Hasat edilen ve parçalanarak küçültülen yem, vakit geçirilmeden 5 er 10 ar cm kalınlıklı tabakalar halinde silo edileceği kaba doldurulur. Dolum sırası her yem tabakasının son derece mükemmel bir şekilde sıkıştırılması şarttır. Yani, silo kabının dolumu ve sıkıştırılması işlemleri ortaklaşa olarak birbiri ile içiçe yapılır. Dolum işi; silo kabı tam dolana dek ve toplam silo kabı hacminin % 10-20 si kadar fazla yığınlama olana dek devam eder. Dolum işinin uzun sürmesi istenmez. Ülkemiz koşullarında herhangi bir silo kabının dolumu, hava koşullarına bağlı olarak en çok 2 - 3 günde tamamlanmalıdır. Bu nedenle; işletme yem varlığı, hasat hızı, çalışma tekniği ve hızı vb etkiler göz önünde tutularak gereksinim duyulacak silo kabı büyüklüğü ve sayısı hesaplanır.
Sıkıştırma (Çiğneme) : Silo kabına tabakalar halinde yem doldurulurken aynı zamanda sıkıştırma işlemi de yapılır. Bu amaçla insan gücü ile çiğneme, paletli veya lastik tekerlekli traktör gücünden yararlanılabilir. Sıkıştırmada ne denli özenli davranılır ise, silolamada başarı oranı o denli yüksek olur.
Katkı Maddesinin Eklenmesi : Kimi yeşil yem veya endüstri yan ürünlerinin silolanması sırasında, silolamada başarı oranını artırmak için başlangıç yemine kimi katkı maddeleri eklenebilir. Böyle bir işlem; ya yemin hasatı sırası ya silo kabına doldurulması sırası ya da başlangıç yeminin parçalanması sırasında yapılabilir. Bu amaçla, çalışma koşullarına göre, süzgeçli kovaya, hasat makinasına ya da parçalama düzenine monte edilebilecek katkı maddesi ekleme araç-gereçlerine gereksinim duyulur.
Örtme (Kapatma) : Siloya toplam silo kabı hacminin %10-20 fazlasına kadar yem dolumu yapılır. Silo kabının örtülmesinde; genelde, 0.2 mm den daha kalın olan plastik örtü malzemesi kullanılır. O nedenle yemin derli-toplu yığınlanması şarttır. Hava ile temasta olan tüm yem yığını üzeri, plastik örtü ile kaplanır. Gergin bir halde serilen plastik örtünün etekleri, çeşitli şekillerde baskı altına alınır ve tüm yem yığını hava girişi olmayan bir paket haline getirilir.
Baskı Altına Alma : Bundan kastedilen; yem yığının, kullanılacağı zamana dek üzerine serilen plastik örtüsünün zarar görmesinin engellenmesidir. Bu amaçla toprak, beton kapak, yem yığını üzerine heybe gibi bindirilmiş ipli araba lastikleri gibi baskı malzemesinden yararlanılabilir. Burada; plastik örtü üzerine, baskı malzemesi konulmadan önce, bir sap-saman tabakasının serilmesi veya sap-saman balyalarının bindirilmesi ya da bir diğer herhangi bir ucuz örtü malzemesinin kullanımı önerilir. Böylece; zamanla, plastik örtünün güneş, rüzgar, gece-gündüz sıcaklık farkı vb. hava koşulları ile zarar görüp yırtılması, kırıntılaşması engellenmeye çalışılır. Aksi halde yemin saklanması sırasında yırtılan, kırıntılaşan plastik örtü kısımlarından yem yığını içerisine hava ya da yağış suyu girer. Sonuçta da yem niteliğinde önemli kayıplar ortaya çıkar.
Saklama Süresince Denetim : İyi bir örtme sonucu baskı altına alınan yem yığını, kullanılacağı güne dek arada bir de olsa gözetim ve denetim altında tutulur. Bu gözetim ve denetimlerde var ise, yırtılan, kırıntılaşan plastik örtü kısımlarının hemen tamiri yoluna gidilir. Yağmur, kar, dolu, atık su, taşkın suyu, gübre şerbeti vb sıvı akıntıların yem yığını içine girmesi, sızması önlenmelidir.
Hangi Yemlerden Silo Yemi Yapılabilir ?
Suca zengin yemlerin hemen tamamından silo yemi yapılabilir. Ne var ki kullanılan başlangıç yeminin özelliklerine göre alınması gereken önlemlerde kimi farklılıklar vardır. O nedenle silo edilebilme yetenekleri açısından yemlerde aşağıdaki gibi bir gruplandırma yapılmıştır.
| Kolay silo edilebilenler | Orta silo edilebilenler | Güç silo edilebilenler |
| Mısır hasılı, hamur olumu, Şeker ve hayvan pancarı yaprağı, Ayçiçeği hasılı, Lahana yaprakları, Pancar posası, Patates (haşlanmış), Sorgum | Çayır otu, Üçgül + çayır karışımları, Mısır hasılı, çok körpe, Patates, ham Bezelye kons.yan ürünleri |
Çayır otu, körpe, Üçgül türleri, Çavdar, Kolza, Yonca, Fiğ |
Silolamada Kullanılabilecek Silo Kapları Nelerdir?
En güvenli silo kabının hangisi olduğu konusunda, tek bir öneride bulunma olanağı yoktur. Her silo kabının hem fermentasyon hem işletme ekonomisi açısından olumlu ya da olumsuz yanları vardır. Hangi kabın kullanılacağına en doğru cevabı üreticinin kendisi verebilir. Silo kabı çeşitleri aşağıda gruplandırılmıştır.
Silo Kapları
a. Dayanma ve kullanım sürelerine göre silo kapları
a.1. Süreli silolar
a.2. Geçici silolar
b. Şekillerine göre silo kapları
b.1. Silindirik silolar
b.2. Köşeli silolar
b.3. Üç yanı kapalı, bir yanı açık silolar (yüzeysel silolar)
b.4. İki yanı kapalı, iki yanı açık silolar (yüzeysel silolar)
c. Yapı tarzlarına göre silo kapları
c.1. Düşey silolar
c.1.1. Kule tipi silindirik silolar
Toprak altı silindirik silolar
Toprak üstü silindirik silolar
Bir kısmı toprak altı, bir kısmı toprak üstünde silindirik silolar
c.1.2. Çukur (kuyu) silolar
c.2. Hendek silolar
c.2.1. Toprak üstü hendek silolar
c.2.2. Toprak altı hendek silolar
d. Yapı malzemelerine göre silo kapları
d.1. Yığın silolar
d.2. Çit silolar
d.3. Saman balya siloları
d.4. Prese balya silolar
d.5. Ahşap (tahta) silolar
d.6. Kagir (tuğla, taş, briket, betonarme) silolar
e. Çelik, pleksiglas vb modern silolar
Silo Kabında Aranan Özellikler Nelerdir?
Hangi tip, tür, şekil ya da malzemeden yapılmış olursa olsun, silo yeminin saklanmasında kullanılacak olan silo kaplarında aranan özellikler:
a. yapı materyalinin, yem suyunu emmemesi
b. yem suyundan ve silo asitlerinden etkilenmemesi
c. yeme istenmeyen koku, tad ve aroma vermemesi
d. dış yapı elemanlarının içeriye hava ya da su sızdırmaması
e. iç yüzeyinin pürüzsüz olması
f. tabanının, duvarlarının ve temelinin, taşıdığı yemlerin basıncına karşı dayanıklı olması ve
g. temini kolay ve ucuz bir malzemeden yapılmış olması
Silo Kabının Yapılacağı Yeri Nasıl Seçeceğiz?
Silo kapları uzun yıllar işletmenin hizmetinde olacağından yapımı öncesi yapılacağı yerin seçiminde de titiz davranılması gerekir. Üretici, uygun göreceği ve işletmesinin genel görünümünü bozmayacak bir yere silo kabını yapabilir. Bu sırada da aşağıdaki önerilere kulak vermesi önerilebilir.
a. Her şeyden önce doldurma ve boşaltma dışında gereksiz yere ölü sahalar bulunmamalıdır. Mümkün olduğunca hayvan barınaklarına yakın bir yerde olmalıdır. Burada silonun yılda bir kez de doldurulacağı ve fakat ahır beslemesi gün sayısı kadar günde yemlemede kullanılacağı ve hatta her gün bir kaç parti halinde ahıra yemin taşınacağı unutulmamalıdır.
b. Süt; yabancı kokulara karşı son derece duyarlıdır. Bu nedenle silo kapları doğrudan doğruya ahır içine bağlantılı olmamalıdır.
c. Silo kapları, işletme hayvancılığının ilerideki gelişmelerine ayak uydurabilecek bir yerde olmalıdır. Silo yemine artan talebin karşılanabilmesi için etrafında yeni silo kaplarının yapımı için yeterli sahanın bulunması da tercih edilir.
d. Yemlerin kolaylıkla doldurulup boşaltılabilmesi için, silo kapları etrafında taşıma araçları trafiği alanının bulunmasında yarar vardır.
e. Temellerin korunması ve içeriye olası hava ya da su sızmalarının engellenebilmesi bakımından silo kapları şerbet çukuru ve gübreliklere uzak olmalıdır.
f. Silo suyunun akıp-gitmesinde kolaylık sağlamak için doğal eğimli ve verimsiz alanlar kullanılmalıdır.
Hayvan Başına Verilecek Silo Yemi Miktarı Nedir?
Buna rağmen üretici, günde hayvan başına verilebilecek silo yemi miktarını merak eder. Verilecek silo yemi miktarının belirlenmesinde hayvanın türü, durumu gibi konular önemlidir. Hayvan başına günde kaç kilogram silo yemi verileceği aşağıda gösterilmiştir.
| Hayvan türü | kg / gün |
| Et- ve süt sığırları | 15 - 30 |
| Boğa | 15 - 20 |
| Dana (tosun ve düve) | 7 - 10 |
| Öküz | 15 - 20 |
| Besi sığırı (besi başlangıcında) | 15 - 20 |
| Besi sığırı (besi sonuna doğru) | 20 - 30 |
| Koyun (anaç) | 3 - 4 |
| Koç (damızlıkta kullanılmayan dönemde) | 5 - 6 |
| Keçi (anaç) | 0.5 -1 |
| At (işte) | 10 - 12 |
Silo Yeminin Hayvan Beslemede Kullanımı Nasıldır?
Silo yemi, öncelikle süt ve besi sığırcılığında oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Hele günlük süt verimi 10-12 kg dolayında olan hayvanlarda hayvanların günlük yaşam ve süt verimi için gereksinim duydukları besin maddelerinin tamamının sadece silo yemi üzerinden karşılanması olasıdır. Benzeri bir olanak, sığır besisi için de söz konusudur. Sadece nitelikli silo yemi kullanımı ile besi sığırlarında günde yaşam dahil 650-750 g canlı ağırlık kazancı için gereksinim duyulan besin maddelerinin tamamının sağlanması mümkündür. Bu konuda hele nitelikli silo yemi kullanımı durumunda önemli bir sorun ile karşılaşılmaz
http://www.agr.ege.edu.tr/~tuam/dergi/dergi1/silaj1.htm
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!