Badem Hakkında Her şey

1.GİRİŞ

Türkiye'de badem yetiştiriciliğine olan ilginin son yıllarda giderek arttığı dikkat çekmektedir. Badem üretimiyle sadece meyve yetiştiricileri değil, yatırım danışmanları, doktorlar, bilgisayar uzmanları, fabrikatörler vb. tarım dışı sektörlerde görev yapanlar da ilgilenmektedir. Bunda, ülkemizde sevilerek tüketilen bademin oldukça yüksek fiyatla satılmasının büyük etkisi vardır. Bir çok kişi badem ağacının öteki meyve türlerine göre çok daha kolay yetiştiğini düşünmekte ve meyvesinin bu kadar pahalı olmasını hayretle karşılamaktadır.

Bu yüzden günümüzde badem bahçesi tesisi kazançlı bir yatırım olarak görülmeye başlanmıştır.


Kaliteli çeşitlerin yetiştirildiği verimli bir badem bahçesinin ilkbahardaki görünümü.	Mevsim içinde gelişmekte olan badem meyvelerinin yakından görünümü. Bu dönemde yeşil kabuklu meyvelerin sağlıklı bir şekilde büyümesi için sulama, bitki besleme ve ilaçlama gibi kültürel uygulamaların yapılması gerekir.	Badem meyvelerinin dış yeşil kabukları çatlayıp sert kabuklu meyveler görüldüğü zaman hasat yapılır. Hasat edilen bademlerin dış yeşil kabuğu ayrılır (kavlatılır) ve sert kabuklu meyveler kurutulur	Sert kabuklu meyveler kırılarak yenilen iç badem ürünü elde edilir (solda). Sağda ise ince dış kabuğu da soyulmuş olan iç bademler görülmektedir.

Ülkemizde yılda yaklaşık 40.000 ton sert kabuklu badem üretilmektedir. Yerli bademlerimizin iç randımanı % 18- 20 dolayında olduğuna göre, en iyimser tahminle yılda 8.000 ton kadar iç badem elde edilmektedir. Ancak, mevcut badem bahçelerinin hemen hepsi tohumdan yetişmiş ağaçlardan oluştuğundan, iç bademlerin kalitesi düşük olup, iç pazarın isteklerini bile karşılayamamaktadır. Nitekim, Türkiye son yıllarda 2.000 ton dolayında iç badem ithal etmeye başlamıştır.

Ülkemizde satılan ithal bademler irilik, tat ve görünüm gibi çeşitli kalite özellikleri açısından tüketicilerin beğenisini kazanmış olup, yerli bademlere göre yaklaşık iki kat daha fazla fiyatla alıcı bulmaktadır. Bu yüzden yeni kurulacak olan modern badem bahçeleri hem ülkemizdeki yetersiz olan kaliteli iç badem üretiminin artmasına hem de dünya piyasalarına pazarlanabilir nitelikte iç badem sunulmasına yol açabilir.

Bu teknik not meyve yetiştiricilerini olduğu kadar, tarım dışı sektörlerden badem üretimine ilgi duyanları da aydınlatmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu dokümandaki resimleri incelemeniz ve alt yazıları okumanız bademle ilgili daha ayrıntılı bilgiye sahip olmanız açısından yararlı olacaktır.

Çok verimli bir badem çeşidinin ilkbaharda açmakta olan çiçek tomurcuklarının yakından görünümü. Çiçek tomurcuklarının dal boyunca sıralanışına dikkat ediniz.

Verimli badem çeşitleri tacın iç kısmında ve hatta ana dalların üzerinde de meyve tutar. Bu yüzden büyük ağaçlarda zaman zaman dallar seyreltilerek tacın içine ışık girmesi sağlanır.

Damla sulama ile sulanan 10 yaşındaki bir badem ağacının görünümü. Şekildeki ağaçtan 5 kg iç badem alınmıştır (Ferragnes çeşidi). Bu bahçedeki ağaçlar 5 metre aralıkla dikilmiştir. Verimli topraklar ve kuvvetli gelişen çeşitler badem ağaçlarının daha büyük taç yapmasına yol açar; bu takdirde ağaçların dikim mesafesi en az 6 metre olmalıdı

2.BADEM BAHÇESİ İÇİN YER SEÇİMİ

Ülkemizin hemen her yerinde badem ağaçlarına rastlanır. Dağlarda ve yol kenarlarında kendiliğinden yetişen ya da bağ-bahçelerin çevresinde sınır ağacı olarak hiçbir bakım işlemi yapılmadan büyüyen badem ağaçlarını her zaman görmek mümkündür. Badem ağacının doğada kolayca büyüyebilir olması, ne yazık ki, ülkemizde yanlış bir kanının yerleşmesine yol açmıştır: badem ağacı kıraç topraklarda yetişir ve su istemez !

Bu çok yaygın kanı nedeniyle ticari olarak badem yetiştirmek isteyenler çoğunlukla bahçe yeri olarak verimli olmayan, kenarda kalmış kıraç arazileri düşünmektedir. Bazıları tarla tarımı yaptıkları susuz arazilerden daha iyi gelir sağlamak için, bazıları da az verimli olduğundan yıllarca boş duran arazilerini ağaçlandırmak amacıyla badem fidanı dikmek istemektedir. Kimileri de araziye badem tohumu ekip, yerinde aşılayarak bahçe kurmanın daha iyi sonuç vereceğine inanmaktadır. Fakat, bu şekilde yapılacak bahçe tesisleri modern anlamda badem yetiştiriciliğine ve rekabete açık iç badem üretimine pek uygun değildir.

Bol miktarda ve pazarlanabilir kalitede iç badem elde edebilmek için badem bahçeleri 2 metre kadar toprak derinliği olan arazilere kurulmalıdır. Bahçe toprağı geçirgen yapıda ve verimli olmalıdır. Bahçe toprağı ne kadar iyi özelliğe sahip olursa, elde edilen ürünün miktarı ve kalitesi de o kadar artar. Ayrıca, verimli topraklarda büyüyen ağaçlar uzun yıllar daha sorunsuz bir şekilde meyve verir. Badem ağaçları kurak ve fakir topraklarda öteki meyve türlerine göre daha iyi büyüyebilirse de meyveye geç yatar, az ürün verir ve iç bademleri de istenilen kalitede olmaz.

Badem ağacı yaygın kanının aksine suyu çok sever. Badem yetiştiriciliğinde birim alandan alınan meyve miktarı ile sulama uygulaması arasında olumlu ilişki bulunduğunu gösteren çok sayıda bilimsel araştırma sonucu ve deneyim bulunmaktadır. Bu nedenle, ticari badem yetiştiriciliği yapan öteki ülkelerde olduğu gibi, ülkemizde de bol ve kaliteli ürün elde etmek için badem bahçeleri sulama olanağı bulunan arazilere kurulmalıdır. Sulanmayan badem bahçelerinin tatminkar bir kazanç getirmesi pek beklenmemelidir.

Günümüzde meyve yetiştiriciliğinde rekabete açık üretim yapmak ön plandadır. Bir başka deyişle, artık meyve bahçelerinden erken yaştan itibaren bol miktarda ve yüksek kaliteli ürün elde edilmesi amaçlanmaktadır. Bunu sağlayabilmek için badem bahçeleri verimli ve sulanabilen arazilere kurulmalıdır.


Badem sulaması için tekniğine uygun olarak hazırlanmış bir su havuzunun görünümü. Bu havuzda depolanan su büyük bir badem bahçesindeki damla sulama sistemi için kullanılmaktadır. Damla sulama sistemi hem kullanılan sudan hem de sulama işçiliğinden büyük ölçüde tasarruf sağlar.	Badem bahçelerine kurulan damla sulama sistemleriyle suda eriyebilen gübreler de verilebilir. Böylece fidanların daha hızlı ve sağlıklı bir şekilde büyümesi sağlanır.	Damla sulama ile sulanan 4 yaşındaki bir badem ağacının taç büyümesi (Masbovera çeşidi). Bu bahçenin toprak derinliği 3 metredir. Sulanan badem ağaçları daha erken yaşta ekonomik anlamda meyve verir.

3.BADEM TARIMINA UYGUN İKLİM KOŞULLARI

Bilindiği üzere, badem ağaçları kış sonlarına doğru havalar biraz ısınınca hemen çiçek açar. Fakat ülkemizde özellikle karasal iklime sahip yerlerde bu dönemdeki havalar kararsızdır; hava sıcaklığı aniden donma derecesine düştüğü takdirde yeni açmış olan badem çiçekleri soğuktan zarar görür. Bir başka deyişle, kış sonundaki ılık havalar bademi aldatır ! Bu yüzden belirli yörelerdeki badem ağaçlarından ancak 3-5 yılda bir ürün alınabilir ve belki de, bu nedenle ülkemizde bademe güvenilmez bir meyve türü gözü ile bakıla gelmiştir.

Halbuki, uygun iklimin seçilmesi ve geç çiçek açan çeşitlerin yetiştirilmesiyle badem tarımı başarılı bir şekilde yapılabilmektedir. ABD'de iklimi uygun bölgelerde bahçeler kurularak ve gerektiğinde dona karşı önlemler alınarak, Avrupa'da ise özellikle geç çiçeklenen çeşitler dikilerek her yıl oldukça kararlı bir şekilde ürün alınmaktadır.

Ülkemizin iklim koşulları coğrafik bölgelere göre büyük farklılık gösterir. Bu nedenle bahçe kurulacak yerin iklim koşullarının badem yetiştiriciliğine uygun olup olmadığının çok iyi bir şekilde incelenmesi gerekir. Aslında, badem bir sıcak ılıman iklim meyvesidir. Ülkemizde de geleneksel badem yetiştiriciliği Ege ve Akdeniz Bölgesinin erken ilkbaharda don riski az olan, sıcak yerlerinde yapılmaktadır. Karasal iklime sahip olan İç Anadolu Bölgesinin bir çok yerinde erken ilkbahardaki hava sıcaklıkları kararsız olduğundan badem çiçekleri çoğu yıllar donlardan zarar görür (aldanır). Geç çiçeklenen badem çeşitleri, herhangi bir yörede kendiliğinden yetişen badem ağaçlarından 10-14 gün daha geç çiçek açar. Geç çiçeklenen çeşitler özellikle kışları ılıman geçen yerlerde ilkbahar donlarından korunmak için çok avantajlıdır. Buna karşın, karasal iklime sahip olan yerlerde geç çiçeklenen çeşitlerin yetiştirilmesi de donlardan korunmak için yeterli olmayabilir.


Soldaki 'Ferragnes' ağacı, sağdaki 'Nonpareil' ağacından 12 gün sonra tam çiçeklenme aşamasına ulaşmıştır. Badem ağaçlarının erken donlardan zarar görmemesi için geç çiçeklenen çeşitler daha avantajlıdır. Geç çiçek açan çeşitlerin çiçeklenme süresi de uzundur. Bu durum badem ağaçlarının daha iyi tozlanmasına yol açar.	Geç çiçeklenen bazı çeşitler bol miktarda çiçek tomurcuğu oluşturur. Yukarıdaki şekilde, yurt dışında ıslah edilmiş olan ve ticari badem çeşitleri arasında en geç çiçek açan Felisia çeşidinin çiçek tomurcukları görülmektedir. Meyve kalitesi de iyi olan bu çeşit patentlidir.

Ülkemizde iklim, arazi büyüklüğü ve sulama olanakları açısından Güneydoğu Anadolu Bölgesinin bazı illeri badem yetiştiriciliği için büyük bir potansiyele sahip gözükmektedir.


Şanlıurfa'da 2005 yılında kurulmuş olan genç bir badem bahçesinin görünümü. Yeni kurulan bahçelerde ilk 4 yıl süresince yapılması gereken fidan terbiyesine (şekil budamasına) gereken önem verilmelidir. Zira, genç fidanların doğru bir şekilde terbiye edilmesi ağaçların verimini büyük ölçüde etkiler.	Güneydoğu Anadolu'da kurulan ticari badem bahçeleri meyve vermeye başlamıştır. Ancak, bölgedeki bazı bahçelere dikilen kalitesiz fidanlar tutmamış ya da gelişmemiştir. Bu nedenle rasgele fidan satın alınmamalıdır.	Modern bir badem bahçesi kurmuş olan Mahmut Bucak (Bozova), Ferragnes çeşidine tozlayıcı olarak Ferraduel çeşidini dikmiştir. Bu bilinçli yetiştirici badem bahçesini yer altından döşenen bir sistemle sulamaktadır.

Ticari badem bahçesi kurulması düşünülen bölgenin geçen 10 yıl süresince görülen ilkbahar don tarihleri ve donların görülme sıklığı ciddi bir şekilde etüt edilmelidir. Bunun için en yakın meteoroloji istasyonundan bilgiler alınmalı, yöredeki tarım kuruluşları ile ziraat fakültelerine danışılmalı, eğer varsa, o yörede uzun yıllardır meyve yetiştiren bilinçli kişilerin görüşlerine başvurulmalıdır. Eğer ilkbahar erken donlarının önemli sorun yaratacağı kanısına varılırsa, badem yetiştiriciliğinde ısrar edilmemelidir. Badem ağaçlarını ilkbahar donlarından korumak için bahçeleri ısıtma, havayı karıştırma ya da su püskürtme gibi çeşitli önlemler bulunmakla birlikte, bunları uygulamak güç ve pahalı olabilir. En iyisi, ilkbaharda don riski hiç olmayan veya çok az olan yerlerde geç çiçeklenen badem çeşitleriyle bahçe kurmaktır.

4. ÇEŞİT VE ANAÇ SEÇİMİ

Modern badem yetiştiriciliğinde seçilecek çeşitlerin
- geç çiçek açması
- kendiyle uyuşur olması (tozlayıcı çeşit gerektirmemesi)
- çift meyve oranının % 5'in altında olması ya da hiç olmaması
- bol ürün vermesi ve iç bademinin kaliteli olması
- önemli badem hastalıklarına karşı dayanıklı olması

gibi bazı özelliklere sahip olması istenir.

Yukarıdaki özelliklerin hepsini bir arada taşıyan mükemmel çeşit henüz bulunamamıştır. Bununla birlikte söz konusu özelliklerden bazılarına sahip olan çeşitler günümüzde ticari olarak başarılı bir şekilde yetiştirilmektedir.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığının "meyve çeşit tescil listesinde" ülkemizde ıslah edilmiş olan badem çeşitleri ile bazı yabancı çeşitler yer almaktadır. Bahçelere dikilecek fidanlar mutlaka "sertifikalı" olmalıdır. Fidanların istenilen çeşitlerden olması (ismine doğru olması) için rasgele değil, bilinen kuruluşlardan ve güvenilir fidancılardan satın alınmasına dikkat edilmelidir. Tarım Kuruluşlarınca verilen fidan desteğinden yararlanabilmek için satın alınacak fidanların ülkemizde tescilli çeşitlerden ve sertifikalı olması koşulu vardır.

Badem çeşidi için önceden yapılmış bir tercih yoksa, mutlaka bahçe kurulacak yere en yakın tarım kuruluşunun veya ziraat fakültesinin ya da meyvecilik uzmanlarının görüşü alınmalıdır. Zira, ülkemizdeki iklim ve toprak koşulları bölgelere göre büyük farklılık gösterdiğinden üretim yapılacak bölgeye uygun çeşitlerin seçilmesi ve yetiştirilmesi büyük öneme sahiptir.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığının tescil listesinde yer alan badem çeşitleri

Yerli çeşitler: Dokuzoğuz-I (104-1), Dokuzoğuz-II (120-1), Gülcan I (101-23), Gülcan II (300-1), 48-2, 48-3, 48-4, 48-5, 101-9, 101-13, 106-1.

Yabancı çeşitler: Ferragnes, Ferraduel,, Ferrastar, Nonpareil, Texas, Drake, Ne Plus Ultra, Peerless, Marcona, Tuono.

Son yıllarda, yukarıdaki tescil listesinin içinde bulunmayan bazı badem çeşitlerinin fidanları da ithal edilmeye başlanmıştır. Ancak, ithal çeşitlerin ülkemizdeki performansları hakkında yeterli araştırma ve deneyim bulunmamaktadır. Bazı ziraat fakülteleri ve tarımsal araştırma kuruluşları Anadolu'nun değişik iklim ve toprak koşullarında söz konusu badem çeşitlerini denemeye almışlardır. Gelecek yıllarda bu çeşitlerin ülkemiz koşullarına uygunluğu (adaptasyonu) hakkında bilimsel bulgular yayınlanacaktır.

Badem ağaçları ilkbaharda erkenden uyandığı için çiçekleri donlardan zarar görebilir ve ayrıca karşılıklı tozlanma sorunları nedeniyle az meyve tutabilir. Bu bakımdan yetiştirilecek badem çeşitlerinin özellikle "geç çiçeklenme" ve "kendine verimlilik" özelliklerini taşıması çok istenir. Kendine verimli badem çeşitlerinin ağaç başına ya da dekara veriminin daha yüksek olduğu da bildirilmektedir. Geç çiçeklenen bazı badem çeşitleri ülkemizde tescilli olup bunların fidanları sertifikalı olarak üretilmektedir; fakat hem geç çiçeklenen hem de kendine verimli olan çeşitler henüz ülkemizde tescilli değildir. Bu iki özelliği taşıyan çeşitler yurt dışında patentli olduğundan yerli fidanlıklar bunları sertifikalı olarak üretememektedir. Bu çeşitlerin de Tarım ve Köyişleri Bakanlığının tescil listesine alınması halinde ülkemizde badem üretimi daha kolay gelişebilecektir. Mevcut durumda, ülkemizde tescilli olan geç çiçeklenen badem çeşitleriyle karşılıklı tozlanmaya da önem verilerek çok verimli ticari bahçeler kurulmaya başlanmıştır.






Bazı ticari badem çeşitlerinin sert kabuklu meyvelerinin (üstteki sıra) ve iç bademlerinin (alttaki sıra) görünümü. Satın alacağınız fidanların çeşitleri mutlaka "ismine doğru" olmalıdır. Bahçeye dikilen fidanların hepsi tutmayabilir. Ancak dikilen fidanların normalden daha fazlasının tutmaması durumunda (% 5'den daha fazla) yitirilen fidanların ertesi dikim sezonunda "bedelsiz olarak" yenilenmesi için fidancılardan yazılı bir garanti istemek akıllıca bir davranış olur .

Badem çiçeklerinin tozlanmasını bal arıları sağlar. Arılar çiçek tozlarını çiçekten çiçeğe ve ağaçtan ağaca taşıyarak meyvelerin oluşması için gerekli olan döllenmeyi gerçekleştirir. Bu yüzden badem bahçeleri ister kendine verimli ister karşılıklı tozlanma gerektiren çeşitlerden kurulu olsun, iyi bir verim elde etmek için yeterli sayıda arı kovanı bulundurulması gerekir. tozlanma ile ilgili ayrıntılı bilgi almak için buraya tıklayınız