ELMA YETİŞTİRİCİLİĞİNDE MEYVE SEYRELTMESİ

Doç. Dr. Semih Çağlar sgcaglar@ksu.edu.tr
Ar. Gör. Selma Balcı selmabalci@ksu.edu.tr
KSU Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü
Kahramanmaraş

İçindekiler

• Giriş
• El ile seyreltme
• Kimyasal maddelerle seyreltme
• Kimyasal seyrelticilerin püskürtülme zamanı
• Surfaktan kullanımı
• Meyve seyreltmesini etkileyen faktörler
• Öneriler
• Türkiye'de yapılan seyreltme denemelerinin sonuçları
• Kaynaklar
  
  Bu sayfadaki tüm fotoğraflar orijinaldir

 

Giriş

Verim çağındaki elma ağaçları ilkbahar mevsiminde normal koşullar altında bol miktarda çiçek açarak besleyip büyütebileceğinden çok daha fazla meyve bağlar. Ağaçların fazla yüklü olması meyvelerin irileşememesine ve kalitesinin düşmesine yol açar. Seyreltme yapılmadığı zaman çok sayıda küçük, renksiz, pazar değeri düşük meyveler elde edilir ve ağaçlar ertesi yıl az meyve tutar.

 

Ticari elma yetiştiriciliğinde meyve seyreltmesi yoluyla ağaçlardaki küçük meyvelerin % 70-80'i uzaklaştırılarak kaliteli ürün elde edilmeye çalışılır. TSE standartlarına göre elmalarda farklı kalite sınıfları için belirlenen minimum çap değerleri aşağıda verilmiştir (1).

	Ekstra	1.Kalite	2.Kalite
İri Meyveli Çeşitler	65 mm	60 mm	55 mm
İri Meyveli Çeşitler	60 mm	55 mm	50 mm

Meyve Seyreltmesinin Yararları

• Meyvelerin kalitesi (irilik, renk ve tad) artar
• Ağaçlar her yıl düzenli ürün verir
• Fazla meyve yükünden ötürü dal ya da ağaç kırılmaları olmaz
• Ağaçlar kuvvetli gelişir
• Meyveler bir örnek olur
• Hastalıklar ya da böcekler tarafından zarar gören meyve miktarı azalır
  Meyvelerin derimi kolay yapılır
• Iskarta meyvelerin miktarı az olur
• Soğuk depodaki meyveler kalite özelliklerini daha uzun süre korur

Seyreltme yapılmış bir ağacın meyvesi

Elmanın çiçek yapısı

Elmalar genellikle 5 çiçekten oluşan huzme şeklinde bir çiçek yapısına sahiptir. Bu 5'li çiçek yapısının ortasında yer alan ve en erken açan çiçek "kral çiçek", ötekiler ise "yan çiçek" olarak adlandırılır. Uygun koşullar altında bu beş çiçeğin hepsi de meyve bağlar. Gelişme bakımından önde olan kral çiçekten oluşan meyve (kral meyve) yan çiçeklerden oluşan meyvelere göre daha iri olur (2). Elmalarda bir çiçek huzmesinde oluşan meyvelerin tümünün bir arada büyümesi seyreltme yoluyla engellenir ve koşullara göre sadece bir ya da ikisinin büyümesine izin verilir.

Elmada huzme şeklinde 5 çiçekten oluşan çiçek yapısının görünümü.Ortada erken açan çiçek "kral çiçek" olarak adlandırılır

El ile meyve seyreltme

Elle meyve seyreltmesi erken ilkbaharda çiçeklerin dökülmesinden 10-15 gün sonra (3) ya da küçük meyvelerin çapı 1-1,5 cm'e ulaştığı zaman yapılır (4). Bazı üreticiler seyreltme yapmak için küçük meyvelerin ceviz iriliğini almasını beklemektedirler. Ancak, seyreltme uygulaması bu döneme kadar geciktirildiği zaman, meyveler ağaç üstünde kaldıkları sürece besin kaynaklarını kullandıklarından seyreltmeden beklenen amaca ulaşılamaz. Bir başka deyişle, erken dönemde yapılan seyreltmeler meyvelerin irileşmesi üzerine daha fazla katkıda bulunur. Elle seyreltme yaparken elma çeşitlerinin büyüme gücü mutlaka göz önüne alınmalıdır. Ağaçları kuvvetli gelişen çeşitlerde her huzmede iki meyve bırakılabilirken, zayıf gelişen çeşitlerde mutlaka bir meyve bırakılmalıdır (3).

Standart çeşitlerde (Starking Delicious, Golden Delicious, Mutsu vb.) bir huzmede orta çiçek ile bir yan çiçekten oluşan iki meyve bırakılır.

Spur çeşitlerde (Starkrimson Delicious, Starkspur Golden Delicious) bir huzmede sadece orta çiçekten (kral çiçek) oluşan kral meyve bırakılır.

Elmalarda elle çok basit şekilde güvenilir bir seyreltme yapılır. Ancak, fazla işçilik gerektirdiğinden işgücünün pahalı olduğu yerlerde ve büyük ticari bahçelerde uygulanması güçtür.

seyreltme yapılmamış (5 meyve)

seyreltme yapılmış (2 meyve)

Kimyasal maddelerle meyve seyreltme
Meyve seyreltmesinde çok kullanılan kimyasal maddelerden bazılarına aşağıda yer verilmiştir.

KARBARİL [Carbaryl (ticari adı SEVIN)]
Bir böcek ilacı (insektisid) olan karbaril seyreltme amacıyla genellikle tam çiçeklenmeden sonra 10 ile 21 gün sonra dekara 200 gram dozunda püskürtülür (5). Karbaril'in Delicious çeşidinde 100 Litre suya 30-60 gram, Spur Delicious'larda 60-120 gram ve Golden Delicious'ta 180 gram olacak şekilde karıştırılıp püskürtülmesi etkili bir seyreltme yapmaktadır (6). Çeşitlere göre doz artışı seyreltilme güçlüğünü de göstermektedir. Meyve dökümleri, karbaril uygulamasından yaklaşık 5-10 gün sonra başlar. Karbaril genellikle suda güç erir. Bu özellik, Karbaril'in meyve seyreltici etkisini azaltmakla birlikte aşırı seyreltmeye yol açmasını da önler. Bu yüzden Karbaril oldukça güvenilir bir seyreltici olarak kabul edilir. Ancak, seyreltme güçlüğü görülen çeşitlerde (Golden Delicious, Gala, Fuji gibi) başarılı bir seyreltme için karbaril genellikle NAA ile birlikte kullanılmaktadır. Nitekim, kuvvetli periyodisite gösteren Amasya elmalarında Karbaril+NAA kombinasyonlarının çok daha başarılı olduğu saptanmıştır (7). Karbaril içeren ticari kimyasallardan SEVIN XLP Plus ise, SEVIN 50 WP'ye göre arılara ve predatörlere daha az zarar verir (4).

Böcek öldürücü özelliği olduğundan Karbaril uygulamasından önce arı kovanlarının bahçeden çıkartılması gereklidir. Karbaril aynı zamanda kırmızı örümceklerin doğal düşmanlarına zarar verdiğinden bahçede kırmızı örümceklerin çoğalmasına da yol açabilir. Kırmızı örümceklerin doğal düşmanlarının ağaçların gövdelerinde, taç içinde ve alt dallarında gezindiği dikkate alınarak karbaril püskürtmesini tacın üst ve dış tarafına yöneltmek doğru bir yaklaşımdır (4).

NAA (Naftalen Asetik Asit)
Hormon yapısında olan NAA elmalarda seyreltme amacıyla genellikle 2.5-20 ppm konsantrasyonlarında kullanılır. Kullanılan NAA dozu arttıkça buna paralel olarak seyreltme miktarı da artar. Ancak, NAA'nın yüksek dozları hem yapraklara zarar vermekte hem de küçük meyve oluşumuna yol açmaktadır (meyvelerin irileşemeden ağaçta üzerinde kalması). Bu yüzden yüksek dozda NAA kullanımından kaçınılmalıdır (8). Seyreltilmesi kolay olan meyve çeşitleri NAA tarafından aşırı seyreltilir. Genellikle NAA öteki kimyasallarla karıştırılarak optimum seyreltme elde edilmeye çalışılır. Zira, çeşitli araştırmalar kombinasyon halinde kullanılan kimyasalların tek başlarına kullanıldıkları zamana göre daha etkili olduğunu göstermektedir (6).

NAA uygulamalarından 10-14 gün sonra meyveler dökülmeye başlar. NAA'nın yapraklar tarafından kolayca alınabilmesi için suda çok iyi erimesi sağlanmalıdır. Bu amaçla çözeltiye yayıcı ve yapıştırıcı (surfaktan) katılmalıdır. En etkin uygulama zamanı hormonun bitki dokuları tarafından alımının en fazla olduğu, yavaş kuruma koşullarına sahip olan ılık ve rüzgarsız sabah saatleridir. 10oC'den düşük sıcaklıklarda NAA etkili olmamaktadır (9).

NAAm (NAD-Naftalen Aset Amid)
Bu kimyasal genellikle tam çiçeklenmeden 7-20 gün sonra gibi geniş bir aralıkta püskürtülebilir. Bununla birlikte, taç yaprakların dökülme aşamasında da 50-100 ppm dozu da güvenle uygulanabilir (9). NAAm'in, NAA'ya göre biraz daha yüksek konsantrasyonları (17-75 ppm) etkili olur (10). Golden Delicious çeşidinde NAAm'in 17-35 ppm dozlarının yeterli düzeyde seyreltme yaptığı da bildirilmiştir (6).

NAAm yapraklar tarafından alınarak meyvenin dala bağlandığı yerde ayrışma tabakasının oluşmasına yol açar. Yazlık çeşitlerde taç yaprakların dökümü aşamasında uygulanırken, güzlük ve kışlık çeşitlerde taç yapraklarının dökümünden başlayarak tam çiçekten 2 hafta sonrasına kadar uygulanabilir. Ancak bu hormon Delicious tipi elmalarda erken dönemde, yani taç yaprakların dökümünden hemen sonra uygulandığında küçük meyve oluşumuna yol açabilir.

Kimyasal Seyrelticilerin Püskürtülme Zamanı

Kimyasallar genellikle tam çiçeklenmeden 15-21 gün sonra püskürtülmektedir (4). Ancak çiçekten sonra havaların sıcak gitmesi daha hızlı bir gelişmeye yol açtığından püskürtme daha erkene alınmalı, aksine havalar soğuk gidiyorsa püskürtme biraz daha geç yapılmalıdır. Bu nedenle başarılı bir seyreltme için bahçe sahibinin uygulama döneminde hava durumunu yakından izlemesi ve püskürtme zamanını doğru olarak belirlemesi gerekir.

Son yıllarda püskürtme için meyve iriliği dikkate alınmaktadır. NAA, NAAm ve Karbaril meyveler 10-12 mm çapına ulaştığı zaman püskürtülmektedir. Bu dönem tam çiçeklenmeden 15-21 gün sonrasına denk gelir (11). Meyvelerin bu çap değerlerine ulaşıp ulaşmadığını saptamak için 100 adet meyvenin (çiçek huzmelerinin ortasındaki kral meyvelerin) çapı ölçülerek ortalaması alınır.
Surfaktanların (yüzeysel yayıcı ve yapıştırıcı maddelerin) kullanımı
Surfaktan kullanımı hem kimyasalın etkinliğini arttırmak hem de kimyasalın daha az miktarda kullanılmasını sağlayarak maliyeti azaltmak bakımından önemlidir. Ayrıca, surfaktanlar seyreltmenin güç olduğu koşullarda yüksek dozda hormon uygulamalarının yol açabileceği zararları azaltır. Tween20 surfaktan olarak 100 litre suya 125 ml oranında (800 litre suya 1 litre olarak) katılır (12).
sayfa başına dön

 

Meyve seyreltmesini etkileyen faktörler

Ağaç Özellikleri İle İlgili Faktörler

• Ağaç kuvveti: Ağaçların kuvvetinin fazla olması gelişen meyveler arasındaki rekabeti azalttığından seyreltmenin daha güç olmasına yol açar. Bu durumda, çok iyi bakım koşullarında büyüyen sağlıklı ağaçlarda kimyasal seyreltmenin daha zor olacağı anlaşılabilir.
• Ağaç yaşı: Yaşlı ağaçlar genç ağaçlara oranla daha güç seyreltilir. Çok fazla meyve bağlayan genç ağaçlar bile yaşlı ağaçlardan daha kolay seyreltilir. Golden Delicious ya da Spur tip Delicious çeşitlerinin genç ağaçlarında kimyasallarla kolay bir şekilde seyreltme yapılır. Ancak genç ağaçlarda kullanılacak dozlar, bu çeşitlerin yetişkin ağaçları için önerilen dozun 1/3 ile1/2'si kadar olmalıdır.
• Meyve verme şekli: Meyvelerini tacın bol ışıklanan dış ve üst kısmında oluşturan çeşitlerde seyreltme daha zordur. Meyvelerini yatay dallarda oluşturan çeşitler ile meyvelerini huzme yerine tek olarak oluşturan çeşitler de daha güç seyreltilir. Kimyasal maddeler genellikle küçük ve zayıf gelişen meyveleri dökmektedir.
• Ürün düzeyi: Çok verimli bir çeşit olan Golden Delicious ile bol meyve bağlayan spur çeşitlerde seyreltme zordur. Periyodisite gösteren çeşitlerin verim yıllarında da seyreltme güç olur. Genel olarak, ağaçların bol çiçek açması ve hızlı meyve büyümesi için uygun koşulların bulunması ürün miktarını artırır ve seyreltmenin istenen düzeyde yapılması güçleşir.
• Çeşit özelliği: Her bir çeşit için farklı bir kimyasal seyreltici programı gereklidir. Genellikle, kendine kısır olan çeşitler, kendine kısmen verimli olan çeşitlere göre daha kolay seyreltilir.

Kimyasalların Ağaç Tarafından Alımını Etkileyen Faktörler

• Kimyasal maddenin alınması: Kimyasalların püskürtülmesinden sonra havaların güneşli ve kuru olması yapraklardaki kütin tabakasının kalınlaşmasına yol açarak kimyasalın alımını azaltır; serin ve nemli iklim koşulları ise kimyasalın alımını artırır.
• Kimyasalın kuruma zamanı: Kimyasalın kısa sürede hızlı kurumasına yol açan düşük nem ve şiddetli rüzgar gibi iklim koşulları kimyasalın alımını azaltır ve seyreltmeyi olumsuz etkiler. Ilık ve nemli iklim koşullarında kimyasallar uzun süre kurumadan, yüzeyde kalabildiğinden dokular tarafından alımı daha fazla olur ve buna bağlı olarak da seyreltme etkinliği de artar.
• Bulutluluk: Püskürtmeden sonraki birkaç gün süresince havanın bulurtu olması ağaçlar tarafından kimyasalın alımını artırır.
• Sıcaklık: Seyrelticiler en iyi olarak 21o-24oC arasında etki eder. Bu nedenle özellikle seyreltmesi güç olan çeşitlerde çiçeklenmeden sonra hava sıcaklığı istenilen düzeyde olduğunda hemen uygulama yapılmalıdır.

Öneriler

• Uygulanacak kimyasal madde ve dozu belirlendikten sonra ağaçlara püskürtülecek olan su miktarı kalibrasyonla belirlenmelidir (3 metre boyunda bir ağaç için 3 lt su yeterli olabilir).
• Seyreltme kimyasal maddelerle ilk kez yapılacaksa, bir kaç yıl süreyle az sayıda ağaçta yapılmalıdır. Bu uygulama düzenli olarak yapılmaya başlandığı zaman, bahçede bazı ağaçları seyreltme yapmadan tanık olarak bırakmalıdır. Böylece seyreltme etkinliği düzenli olarak kontrol edilebilir.
• Meyve bahçesinde yapılan seyreltme uygulaması ile ilgili tüm bilgiler her yıl düzenli olarak kayıt altına alınmalıdır.

Türkiye'de yapılmış olan seyreltme denemeleri

Ülkemizde bazı elma çeşitlerinde yapılan seyreltme denemelerine göre başarılı sonuç veren uygulamalar aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.

ÇEŞİTLER	UYGULAMA ZAMANI	KİMYASAL MADDE	KAYNAKLAR
AMASYA	Tam çiçeklenmeden iki hafta sonra	NAA (10 ppm) + Karbaril (500 ppm) ya da NAA (40 ppm) + Karbaril (2000 ppm)	Bilginer ve ark., 1997
STARKRIMSON DELICIOUS	Tam çiçeklenmeden 2 hafta sonra (en geç 3 hafta)	NAA (5-10 ppm ve bir yapıştırıcı ile birlikte) ya da NAD (75 ppm)	Burak ve ark., 1997
STARKSPUR GOLDEN DELICIOUS	Tam çiçeklenmeden 25 gün sonra Tam çiçeklenmeden 3 hafta sonra	NAA (5-10 ppm) NAD (75 ppm)	Burak ve ark., 1999
GOLDEN DELICIOUS	Tam çiçeklenmeden 14-18 gün sonra Tam çiçeklenmeden 15-20 gün sonra Tam çiçeklenmeden 2 hafta sonra	NAA (15 ppm) ya da Karbaril (1600 ppm) ya da NAA+ Karbaril (7.5 ppm+ 400 ppm) Karbaril (SEVIN 50 WP) (180g/100 Lt su) NAA (10 ppm) ya da NAD (40 ppm)	Küden ve ark., 1992 Konarlı, 1974 Sadeler ve Bolat, 1999
STARKING DELICIOUS	Tam çiçeklenmeden 2 hafta sonra Tam çiçeklenmeden 2 hafta sonra	Karbaril (SEVIN 50 WP) (150g/100 Lt su) NAA (40 ppm) ya da NAD (20 ppm)	Konarlı, 1974 Sadeler ve Bolat, 1999
GRANNY SMITH	Tam çiçeklenmeden 3 hafta sonra	NAA (10 ppm) ya da Benzil Adenin (150 ppm)	Türkeli ve Barut, 2004

Kaynaklar

1. Burak, M. ve Ergun, M.E., 1997. Meyvecilik: Elma Raporu. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Ö.İ.K. Raporu. DPT Yay. No. 2469, Ö.İ.K. 516, 181-214.

2. Öz , F. ve Bulagay, N., 1986. Elma ve elma yetiştiriciliği, TAV yayınları, No.13, 92s.

3. Öz, F., Büyükyılmaz, M. ve Burak, M., 1995. Bodur Meyve Yetiştiriciliği, 54s.

4. Childers, N.F., Morris, J.R., Sibbett, G.S., 1995. Modern Fruit Science. Horticultural Publications, Gainesville, Florida, 32606.

5. Williams, K.M. ve Fallahi, E., 1999. The effects of exogenous bioregulators and environment on regular cropping of apple. HortTechnology 9(3): 323-327.

6. Faust, M., 1989. Physiology of Temperate Zone Fruit Trees. John Wiley & Sons, 338s.

7. Bilginer, Ş.K., Demirsoy, H., Demirsoy, L.K., 1997. Amasya elmalarında elle ve kimyasallarla seyreltme uygulamalarının meyve seyreltmesi ve kalitesi üzerine etkileri. Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu (2-5 Eylül 1997). Bildiriler 171-177, Yalova.

8. Burak, M., Büyükyılmaz, M., Öz, F., 1997. Starkrimson Delicious elma çeşidinde meyve seyreltmesi üzerinde bir araştırma. Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu (2-5 Eylül 1997) Bildiriler 161-177, Yalova.

9. Anonim, 2001. Thinning and growth regulators notes for apples. OMAFRA publication 360.

10. Burak, M., Büyükyılmaz, M., Öz, F., 1999. Farklı seyreltme uygulamalarının Starkspur Golden Delicious elma çeşidinde meyve seyreltmesi ve periyodisite üzerindeki etkileri. Türkiye 3. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi (14-17 Eylül 1999) Bildiriler 263-268, Ankara.

11. Ryugo, K., 1988. Fruit Culture Its Science and Art. John Wiley & Sons, 344s.
12. Batjer, L.P. ve Billingsley, H.D., 1964. Apple thinning with chemical sprays. Wash. State. Agricultural Experiment Station Bulleten, 651.

13. Küden, A., Küden, A.B., Kaşka, N., 1992. Golden Delicious elma ve J.H.Hale şeftali çeşidinde kimyasal seyreltmenin seyreltme oranı ve bazı pomolojik özellikler üzerine etkisi. Türkiye 1. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi (13-16 Ekim 1992). Cilt 1, Bildiriler 121-125, Bornova/ İzmir.

14. Konarlı , O. 1974. Sevin ile elma ağaçlarında seyreltme. BKAE Dergisi, 7(1-2):47-54.

15. Sadeler, M ve Bolat, İ., 1999. Golden ve Starking Delicious elma çeşitlerinde farklı seyreltme uygulamalarının meyve özelliklerine etkilerinin saptanması. Türkiye 3. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi (14-17 Eylül 1999) Bildiriler 849-854, Ankara.

16. Türkeli, Y. ve Barut E., 2004. M9 ve MM106 anacı üzerine aşılı Granny Smith elma ağaçlarında kimyasal seyreltme. BAHÇE 33(1-2):23-33

http://ciftci.ksu.edu.tr/elma/#surfaktan

Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!