Gerek boylu fidan materyalinin kullanımı, gerekse cadde ve meydanların yetişme ortamı koşullarındaki olumsuzluklar nedeni ile kent içi yol ve meydan ağaçlandırmalarında dikimlerin özel yöntemlerle ve özenli olarak yapılması gerekir.
Başarılı bir yol ağaçlandırması yapabilmek için, öncelikle ağaçlandırılacak caddenin durumu ve ağaçlandırılmaya uygunluğu belirlenmelidir. Prensip olarak bir cadde veya yolun ağaçlandırılabilmesi için yolun genişliğinin 5 m. den, kaldırımın genişliğinin de 4 m. den daha fazla olması gerekir. Cadde veya yollardan geçen alt yapı tesislerinin (elektrik, doğal gaz, kanalizasyon, telefon vb.) konumları da dikimler açısından büyük önem taşır. Dikilecek fidanların zarar görmemesi için, genel olarak, fidan dikim yerleri ile alt yapı tesislerinin arasında 3 m. lik bir mesafe bulunmalıdır.
Ayrıca fidan dikim yerleri taşıt trafiği ile yaya trafiğini ayıran tretuvar taşından 1.5 - 2 m. içeride olmalı, gelecekte uygulanacak budamalar da dikkate alınarak olgun yaştaki taç gelişimlerine göre binalarla dal uçları arasında en az 2 m. lik bir boşluk kalması öngörülmelidir.
Daha önce de değinildiği gibi kentsel ekosistemlerin yetişme ortamı özellikleri ağaç yetiştirme açısından çok sayıda olumsuzluklar taşımaktadır. Bu nedenle dikimlerde en az 10 - 15 yıllık bir dönemde yerleşme ve beslenme problemleri yaşamamaları için dikim çukurlarının klasik dikimlere göre daha büyük boyutlarda açılması gerekir. Bu nedenle gelişmiş ülkelerdeki kent içi yol ağaçlandırmalarında dikim çukurları için 1.5*1.5*1.5 =3.4 m3, 2*2*2 = 8 m3, 2*2*1 = 4 m3, 3*3*1 = 6 m3 lük ebatlar öngörülmektedir. Dolayısıyla dikim çukurlarının en azından 1*1*1= 1m3 lük küp şeklinde ya da 1 m derinlikte dairesel veya silindirik ebatlarda açılması gerekir. Mümkün olduğu koşullarda dikim çukurlarının ebatlarının artırılması, fidanların gelişimi için şüphesiz daha elverişli yetişme ortamları oluşturacaktır.Ancak, dikim çukurlarının, yaygın bir kök sistemi ile geniş bir tepe tacı geliştirme özelliğine sahip türlerde daha geniş tutularak 4 - 6 m3 lere çıkarılması zorunlu kabul edilmelidir.
Kentsel ortamların toprakları çoğu zaman bitki yetiştirilmesi için gerekli fiziksel ve kimyasal özelliklerden yoksundur. Bu nedenle dikim çukurlarının doldurulmasında özel olarak hazırlanmış dikim harcının kullanılması gerekir. Dikim harcı, hafif tekstürlü bitkisel nitelikli toprağa 1/3 - 1/4 oranında yanmış çiftlik gübresi karıştırılarak hazırlanabilir. 4 kısım üst toprak + 2 kısım kum +3 kısım çam kabuğundan oluşan karışımı 1/1 oranında proje sahasının orijinal toprağı ile karıştırarak ta hazırlanması mümkündür. Bir diğer alternatif ise, 1/3 üst toprak + 1/3 kaba ya da dişli kum + 1/3 torf ile hazırlanan karışımdır. Dikimlere geçmeden önce, drenaj güçlüğü yaşanan ağır tekstürlü topraklarda dikim çukurlarının daha derin açılarak tabanına çakıl tabakası yerleştirilmesi kök çürümelerinin engellenmesi bakımından önemlidir.
Dikimler, fidanların kök boğazı hizaları toprak yüzeyi seviyesine gelecek şekilde yapılmalıdır. Bununla birlikte, zamanla dikim harcındaki oturmaları dikkate alarak fidan büyüklüğüne göre 3 -5 cm. derin dikim yapılabilir. Kaplı fidanlarda dikimden önce kökler kontrol edilmeli, kap ortamının dışına çıkarak spiralize olmuş ve havalanma etkisiyle kurumaya yüz tutmuş olanlar budanmalıdır. Topraklı fidanlarda da kök balyasını saran materyal dikkatlice sökülmelidir. Dikim çukurları önce yeterli yükseklikte dikim harcı ile doldurulmalı ve fidanlar dikim çukurlarının merkezine dik bir şekilde yerleştirilmelidir. Çukur kenarlarına da dikim harcı bir defada doldurulmamalı, etap etap sıkıştırılarak yerleştirilmelidir.
Cadde ve meydan ağaçlandırmalarında kök yayılış ortamlarının yeterli düzeyde su alımı, drenajı ve havalanabilmesi için, kök boğazından itibaren en az 2 - 3 m2 lik bir alan sert zemin elemanları ile kaplanmaksızın açık yüzeyler olarak bırakılmalıdır. Kare veya dairesel şekillerde bırakılacak bu alan, yaya sirkülasyonunun yoğunluğuna göre metal veya beton ızgaralarla (genellikle 1.2 m. * 1.2 m. boyutlarında) kaplanabileceği gibi, uygun ortamlarda kısa boylu çalılar ya da yer örtücü türlerle bitkilendirilebilir. Ayrıca dikilen fidanların su alımı ve kök havalanma koşullarının iyileştirilmesi yanında ilerleyen yıllardaki gübreleme ihtiyaçlarının da kolayca karşılanabilmesi için, bir ucu fidan dibinde açıkta bırakılacak şekilde dikim çukurunun tabanına perfore boruların da yerleştirilmesi öngörülmelidir. Aynı amaç için dikim esnasında daimi besleme bacalarının tesisi yoluna da gidilebilir. Bu durumda tepe izdüşümünün altına yeterli derinlikte (genellikle 1 m.) dairesel olarak yerleştirilen perfore borular yer yer dikey bağlantılarla zemin yüzeyi ile irtibatlandırılır. Daimi besleme bacaları meydan ağaçlandırmalarına daha uygun gelen bir sistemdir.
Kent içi yol ağaçlandırmalarında dikim aralıkları, kullanılan türlere ve caddelerin genişliklerine göre 6 - 15 m. arasında değişir. Yaygın olarak kullanılan aralıklar, 6 - 10 m. dir. Dar cadde ve yollarda küçük hacimli tepe tacına sahip türlerle yapılan dikimlerde minimum, geniş cadde ve bulvarlarda büyük hacimli tepe tacına sahip türlerle yapılan dikimlerde de maksimum değerleri esas almak gerekir. Geniş cadde ve bulvarlarda büyük hacimli tepe tacına sahip türlerle yapılan ağaçlandırmalarda, geniş dikim aralıkları ilk yıllarda boşluklara neden olur ve beklenen etki sağlanamaz. Bunu gidermek için fidan aralarına geçici dikimler yapılabilir. Geçici olarak dikilen fidanların kalıcı dikimlere zarar vermemesi için periyodik budamalarla tepe tacı gelişimleri kontrol altında tutulmalı ve kalıcı dikimler yeterli gelişme düzeyine ulaştıktan sonra sökülmeli ya da başka amaçlarla kullanılmak üzere transplante edilmelidir. Kaldırım genişliklerinin uygun olduğu koşullarda yayaların gölgelenme ve diğer beklentilerine yönelik olarak tek sıralı yol ağaçlandırmaları çift sıralı dikimlere dönüştürülebilir.
Prensip olarak 4 m. den daha dar olan orta refüjlere ağaç dikilmemelidir. Bu gibi durumlarda taşıt trafiğinin geceleyin karşılıklı far etkilerinin rahatsızlıklarını engelleyen, olası çarpmalara karşı bariyer işlevi görebilen 1.5 - 2 m. boylarında elastik odun özelliklerine sahip herdem yeşil çalı türlerinin dikimleri ile yetinmek gerekir. 4 m. den daha geniş olan orta refüjlerde ise, belirtilen dikim aralıklarına göre ağaçlarla birlikte çalılar da dikilmeli ve orta refüjdeki toprağın yağışlar ve sulamaların etkisiyle yola akmaması için en kesitte içbükey şekil verilmelidir.
Özellikle kaplı fidanların her mevsim dikilebilmeleri mümkündür. Bu, bazı özel haller dışında topraklı fidanlar için de geçerli kabul edilebilir. Ancak, fidanların dikim ortamına daha çabuk uyum sağlayabilmeleri ve dikim sonrasında yer değiştirme şokunun etkilerini daha kısa sürede atlatabilmeleri için dikimlerin vejetasyon periyodu dışında yapılması uygundur. Bir dikimin başarısı üzerinde belirleyici rol oynayan ilk koşul, fidanların rejenere kökler vasıtasıyla yeni dikim ortamının toprağı ile fizyolojik temas kurabilmesidir. Çoğu yaprağını döken türlerde fizyolojik olarak kök rejenerasyonun en yüksek düzeye ulaştığı ve dolayısıyla bu temasın en çabuk ve kolay oluştuğu zaman dilimleri genel olarak sonbahar başlangıcı ile kış sonudur. Dikimlerin, kök fizyolojisinin dikim ve transplantasyonlar için en uygun evrede olduğu söz konusu zaman dilimlerinde yapılması, hem tutma başarısının artırılması, hem de dikim şokunun etkilerinin azaltılması bakımından büyük önem taşımaktadır.
Kaynak: Prof. Dr. Hüseyin DİRİK, Araş. Gör. Servet ÇALIŞKAN, Araş. Gör. Beyza SAT, "KENT İÇİ YOL AĞAÇLANDIRMALARININ KÜLTÜREL KOŞULLARI VE DOLMABAHÇE ÇINARLARI ÖRNEĞİNDE BUDAMA VE KORUMA ESASLARI"Seminer notu, 2006
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!