1. Armudun Kültür Tarihi
2. Armudun Sistematiği ve Genolojisi
3. Armutların Pomolojik Bakımdan Sınıflandırılması
4. Armudun Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri
a. Morfolojisi
b. Döllenme Biyolojisi
5. Armudun Ekolojik İstekleri
a. İklim İstekleri
b. Toprak İstekleri
6. Armudun Yetiştiriciliğinin Teknik Özellikleri
a. Armudun Çoğaltılması ve Anaçları
b. Armut Bahçesi Tesisi
c. Armut Bahçelerinde Yıllık Bakım İşleri
7. Meyve İşleri
a. Derim
b. Seçme, Boylama
- ARMUDUN KÜLTÜR TARİHİ
Yunanlı yazar Homer "Odisa" sında Allah' ın insanlara armağanı olan armudun Alcincus bahçelerinde yetimekte olduğu bildirmektedir ki buna göre Millattan bin yıl önce armudun Yunanistan' da yetiştirildiği anlaşılmaktadır. Bundan 600 yıl sonra Theophrastus' un (milattan önce 370 - 286 ) armut yetiştiriciliği üzerinde vermiş olduğu bilgiler bugünkü bilgilerden pek geri sayılmaz. Theophrastus " kültür armutları yabani armutlardan ayırmakta, armudun tohum, çelik ve aşı ile yetiştirilmesinden ve üretilmesinden sözetmekte ve tohumdan yetiştirilen armutların dejenere olduklarını bildirmektedir. Bunun yanında armudun en iyi hangi topraklarda yetiştiği, bilezik alma, boğma, kök kesmenin verim üzerine etkisi, yabancı döllenmenin zorunluluğu üzerinde durulmaktadır. Bunlara, verilen diğer bilgiler de katılacak olursa, o zamanda Yunanistan' da bu meyve kültürünün çok eski ve ileri olduğu ortaya çıkar.
Theophrastus eserinde " Pontus' da armut ve elma bol miktarda yetişmekte ve burada olağanüstü değerde çeşit ve formları bulundurmaktadır " demekle armut yetiştiriciliğinin Anadoluda' ki eskiliğine ve ileriliğine işaret etmektedir ( Özbek, 1978 ). Romalı yazar Cato (MÖ 235 - 150 ), armudun aşılanması, bakımı, saklanması ve 6 çeşidin pomolojik özellikleri üzerine bilgiler vermektedir. Armut kültürü sonraki yüzyıllarda Fransa ve Belçika'ya geçmiş, 9. yüzyılda Fransa'da 18. yüzyılda Belçika' da armut ıslahı üzerine çalışmalar yapılmıştır ( Soylu, 1997 )
Armut kültürünün yapıldığı ve en eski olduğu memleketler arasında; Anadolu, İtalya, Fransa, Belçika gibi memleketler görülmektedir. Amerika' ya ilk olarak armut İngiliz ve Fransız kolonistler tarafından 1630 yılında dikilmiştir ( Güleryüz, 1979 ). Sonradan burada büyük ölçüde geliştirilmiş ve Batı ve Doğu armutları ile pek çok sayıda çalışmalar yapılmıştır.
Kültür armudu bütün dünya üzerinde elma kültürünün yayıldığı hemen her yerde yetiştirilmektededir. Yalnız armut, kültür elmalarına göre, sıcağa ve kurağa daha az hassas olduğundan, yayılma alanı mesela kuzey yarımkürede anca 55. enlem derecesine ulaşabildiği halde, elmanın iyi yetişemediği Akdeniz' in sıcak iklimli bölgelerinde de önemini korumaktadır.
Memleketimizde armut yetiştiriciliği hemen bütün bölgelerimize yayılmıştır (Özbek 1978).
Bugün dünya üzerinde 2000 yılında 1.541.733 ha. alanda 16.981.168 ton armut üretilmektedir ( Anonim, 2002 )
- ARMUDUN SİSTEMATİĞİ VE GENOLOJİSİ
Armutlar, Rosales takımının, Rosaceae familyasının, Pomoideae alt familyasından Pirus cinsine girer. Bu cins içerisinde 13 tür önem kazanmıştır. Bu 13 türü kökenlerinin, Doğu ( oriental ), Batı ( occidental ) oluşuna göre iki büyük grup içerisine toplamak mümkündür. Doğu armutlarının asıl köken alanı Çin, Mançurya, Kore ve Sibirya teşkil eder. Doğu armutlarının meyve kalitesi hiçbir zaman batı grubuna giren armutlar kadar yüksek kaliteli çeşitler vermemişlerdir.
Doğu armutları ; Pirus Serotina Rehder, Pirus Ussirensiensis Maximovicz vb.
Batı armutları
Bu gruba dünyanın çeşitli yerlerinde yetiştirilen ve içerisinde önemli kültür çeşitlerini toplayan armutlar girer.
Pirus communis L. ; Orta - Doğu Avrupa' dan Anadolu, Kafkasya ve Türkistan' a kadar uzayan geniş bir bölge içerisinde yayılmıştır. Kültür armut çeşitlerinin meydana gelişinde en önemli rolü bu tür oynamıştır.
Pirus elagrifolia ; Ahlatın anavatanı Anadolu' dur. Yayılma alanı buradan Transkafkaslar üzerinden Kırıma kadar uzar. Arit iklim şartları uymuş ve memleketimiz bir çok bölgesinde yetişir.
tabii veya suni melezlemelerden ve türler arasındaki hibrisdasyonlardan meydana gelmişlerdir. ( Özbek, 1978 )
KAFKASYA GEN MERKEZİ : Bu gen merkezinde, P. Cummunis L. bir çok kültür çeşitlerinin doğrudan doğruya meydana gelişinde rol oynadığı gibi; bu türün ssp. Piraster ve ssp. Nivalis ile ve yine her iki alt türün ssp. Salvifolia ile tabi olarak hibritlenmesi sonucunda da bir çok çeşit ortaya çıkmıştır.
TÜRKİSTAN GEN MERKEZİ : Pirus communis L. bu gen merkezinde soğuklara dayanıklı olan Doğu armutlarından P. Ussuriensis ve P. Serotina ile birleşerek çok değişik formlar teşkil etmiştir.
ÇİN GEN MERKEZİ : Yine bu merkezde yetişen P. Serotina ve S. Ussuriensis Doğu kültür çeşitlerini meydana gelmesinde önemli rol oynamıştır ( Güleryüz, 1979 )
- ARMUTLARIN POMOLOJİK BAKIMDAN SINIFLANDIRILMASI
Dünyadaki armut çeşitlerinin sayısının 5000' den fazla ve Türkiye' de yetiştirilenlerin sayısının ise 640 dolayında olduğu tahmin edilmektedir. Bu zenginlik içinde armut çeşitleri, Diel - Lucas pomolojik sisteminde 15 grup altında toplanmışlardır. Ancak bu sistem de elmada olduğu gibi sistematik ve belirli morfolojik karakterlere dayanan bir sistem değildir.
Arumtlar; Yağ Armutları, Yarım Yağ Armutları, Bergamotlar, Yarı Bergamotlar, Yeşil Uzun Armutlar, Sürahi Armutları, İri Armutlar, Paslı Armutlar, Misket Armutları, Erimez Armutlar, Tarçın armutları, Uzun Hoşaf Armutları, Yuvarlak Hoşaf Armutları, Uzun Şıra Armutları ve Yuvarlak Şıra Armutları şeklinde gruplandırılmışlardır (Soylu, 1997 ).
Bu 15 grup içerisinde toplanan armut çeşitlerinden ilk 11 gruba girenler sofralık, son 4 gruba girenler ise sanayi armutlarıdır.
Bazı Armut Çeşitlerinin Özellikleri
AKÇA
Orijini : Anadolu
Sinonimi : İstanbul Akçası, Dikenli Akça, İstanbul Armudu.
Ağaç Özellikleri : Ağaçları kuvvetli büyür ve yarı dik gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi küçük, kısa boyunlu, alt kısmına doğru geniştir. Kabuğu yeşil, yeme olumunda yeşilimsi sarı renkte ve incedir. Meyve eti beyaz, az kumlu, orta derecede sulu, az tatlı olup kalitesi orta - iyidir.
Hasat Olumu : Temmuzun başında toplanır
Tozlayıcılar : Mustafabey, Williams, Passa Crassane
Düşünceler : Saklamaya bir hafta on gün dayanır. Biraz geç meyveye yatar. Ayva anacı ile iyi uyuşur.
MUSTAFABEY
Orijin : Anadoludur.
Sinonimi : Mustafabey
Ağaç Özellikleri : Ağaçları kuvvetli büyür ve yarı dik gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi küçük boyun kısmı akçadan daha uzun, alta doğru geniştir. Kabuğu kalınca olup zemin rengi sarımsı yeşil, yeme olumunda sarı, güneş gören tarafı kırmızıdır. Meyve eti beyaz, az kumlu, orta sulu, tatlı ve aromalı olup kalitesi ortadır.
Hasat Olumu : Temmuzun ikinci haftasında toplanır.
Tozlayıcılar : Akça, Passa Crassane, Duchesse d"Angloume
Düşünceler : Saklamaya uzun süre dayanmaz
WİLDER
Orijini : ABD orijinli olup 1884 de bulunmuştur.
Sinonimi : -
Ağaç Özellikleri : Ağaçları kuvvetli büyür ve dik gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi küçük - orta iri, meyve şekli konik, alt kısmı geniş düz, kısa ve kalın boyunlu, armut biçimindedir. Meyve kabuğu ince yeme olumunda zemin sarı olup güneş gören taraf kırmızıdır. Meyve eti beyaz renkli, tereyağ tipinde, az sulu ekşimsi tatlı olup kalitesi iyidir.
Hasat Olumu : Temmuzun ikinci haftasında toplanır.
Tozlayıcılar : Akça, Mustafabey, Passa Crassane Beurre Hardy
Düşünceler : Hasat geç kalınırsa yeme olumu ilerledikçe kepekleşir.
BEURRE PRECOCE MORETİNİ
Orijini : Coscia X Williams melezi olup 1956 da İtalyada elde edilmiştir.
Sinonimi : Butirra Precoce Morettini
Ağaç Özellikleri : Ağaçları kuvvetli büyür ve yarı dik gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi orta iri - iri, şekli oval alta doğru genişler ve armut biçimindedir. Meyve kabuğu ince, düz, mat ve az mumlu olup, yeme olumunda zemin rengi yeşilimsi sarı, güneş gören tarafı pembe kırmızıdır. Meyve eti beyaz renkli, ince dokulu, tereyağ tipinde, gevrek, çok sulu, hafif ekşimsi olup kalitesi çok iyidir.
Hasat Olumu : Temmuzun üçüncü haftasında toplanır.
Tozlayıcılar : Abba Fetel, Ankara, Coscia, Santa Maria, Passa Crassane
Düşünceler : -
COSCİA
Orijini : İtalyadır.
Sinonimi : S. Cristoforo, S. Domenico
Ağaç Özellikleri : Ağaçları kuvvetli büyür ve dik gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi orta iri, konik, boyun kısmı kısa, alta doğru genişler. Meyve kabuğu kalın açık yeşil renkte olup yeme olumunda açık sarıdır. Bazen güneş gören tarafı kızarır. Meyve eti, beyaz, tatlı, sulu ve çok az kumlu olup kalitesi iyidir.
Hasat Olumu : Temmuz sonunda toplanır.
Tozlayıcılar : Williams, Ankara, Akça, Passa Crassane
Düşünceler : Ayva ile uyuşmaz
SANTA MARİA
Orijini : Willliams X Coscia melezi olarak 1951 de İtalya"da bulunmuştur.
Sinonimi : -
Ağaç Özellikleri : Ağaçları orta kuvvette büyür ve dik olarak gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri - orta iri, boyun kısmı uzunca, alta doğru genişler, armut biçimindedir. Meyve zemin rengi yeme olumunda çok açık sarı olup bazen güneş gören tarafı pembe - kırmızıdır. Meyve eti beyaz, orta sulu, az tatlı olup kalitesi ortadır.
Hasat Olumu : Temmuz sonu Ağustos başında olgunlaşır.
Tozlayıcılar : Abba Fetel, Beurre Precoce Morettini, Williams, Passa Crassane
Düşünceler : Yeme kalitesi iyi olmakla beraber yeme olumundaki rengi ve görünüşü caziptir. Uzun süre depolanabilir.
DR. JULE GUYOT
Orijini : Fransa orijinli olup 1870 de bulunmuştur.
Sinonimi : Guyot, Limonere.
Ağaç Özellikleri : Ağaçları zayıf - orta kuvvette büyür ve yarı dik gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyve iri, boyun kısmı kalın, alta doğru geniş armut biçimindedir. Meyve kabuğu orta kalınlıkta, yeme olumunda sarı olup bazen güneş gören tarafı kırmızıdır. Meyve eti beyaz, çok sulu ve tatlı olup kalitesi çok iyidir.
Hasat Olumu : Ağustosun ilk haftasında toplanır.
Tozlayıcılar : Williams, Beurre Bosc, Abba Fetel
Düşünceler : Ayva ile uyuşmaz.
STARKRİMSON
Orijini : ABD orijinli olup Clapps Favorit çeşidinin tomurcuk mutasyonudur.
Sinonimi : Starkrimson
Ağaç Özellikleri : Ağaçları orta kuvvette büyür ve yayvan gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri, konik, orta kısmı geniş armut biçimindedir. Meyve kabuğu koyu ve donuk kırmızı renkte olup yeme olumunda rengi açılır. Meyve eti beyaz sulu ve tereyağ tipinde, tatlıdır. Yeme olumu süresi kısa olup ileri olgunlukta çekirdek evi etrafından başlayarak meyve eti kararmaktadır.
Hasat Olumu : Ağustosun ikinci haftasında toplanır.
Tozlayıcılar : Williams, Passa Crassane
Düşünceler : Hasat geciktirilirse çekirdek evi kararması arttığı için hasat zamanı iyi tayin edilmelidir.
WİLLİAMS
Orijini : İngiltere orijinli olup 1770 de bulunmuştur.
Sinonimi : Hamdi Sükkari, Frenk Armudu, Barlett, Williams Bon Cretien, Williams Christ Vilmos
Ağaç Özellikleri : Ağaçlar gençken dikine kuvvetlice büyür, verim başlayınca gelişme yavaşlar ve yayvanlaşır.
Meyve Özellikleri : Meyvesi orta iri - iri konik, boyunlu, orta kısmı geniş armut biçimindedir. Meyve kabuğu açık yeşil, ince, sap çukuru çevresi paslı, yeme olumunda sarı renktedir. Meyve eti beyaz, ince dokulu, tereyağ tipinde , çok sulu, tatlı ve aromalı olup kalitesi mükemmeldir. Sofralık, kurutmalık ve konservelik olarak kullanılmaktadır.
Hasat Olumu : Ağustosun üçüncü haftasında toplanır.
Tozlayıcılar : Akça, Mustafabey, Dr. Jule Guyot, B. Bosc, Comice, Passe Crassane, B. Hardy.
Düşünceler :Ayva ile uyuşmaz
TRİUMPH DE VİENNE
Orijini : Fransa orijinli olup, 1874 de bulunmuştur.
Sinonimi : Trionfo di Vienne, Triomphe de Vienne
Ağaç Özellikleri : Ağaçları orta kuvvette büyür ve yayvan gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri, konik, uzunca armut biçimindedir. Meyve kabuğu yeşilimsi sarı renkte, dağınık paslı, yeme olumunda koyu sarıdır. Meyve eti çok sulu, tatlı, kendine has aromalı ve kalitesi çok iyidir.
Hasat Olumu : Ağustosun üçüncü haftasında toplanır.
Tozlayıcılar : Williams, Dr. Jules Guyot, Passe Crassane
Düşünceler : Ayva ile uyuşmaz.
GRAND CHAMPİON
Orijini : ABD orijinli olup, Gorham çeşidinin tomurcuk mutasyonudur.
Sinonimi : -
Ağaç Özellikleri : Ağaçları kuvvetli büyür ve yayvan gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi orta iri - iri, yuvarlakça alt kısma doğru geniş, hemen hemen boyunsuzdur. Meyve kabuğu ince mat olup bütün yüzeyi sıvama paslıdır.
Hasat Olumu : Ağustos sonunda toplanır
Tozlayıcılar : Akça, Mustafabey, Williams, Beurre Hardy, Passe Crassane.
Düşünceler : Ayva ile uyuşur.
DEVECİ
Orijini : Anadolu
Sinonimi : -
Ağaç Özellikleri : Ağaçları orta kuvvette büyür.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri-çok iri, basık,alt kısmı geniş, boyunsuzdur. Çiçek çukuru derindir. Meyve yüzeyi hafif girintili çıkıntılı olup kabuğu ince, zemin rengi sarı, passız, bazen güneş gören yüzü pembe- kırmızıdır. Meyve eti beyaz, gevrek, sulu, az, tatlı ve kalitesi ortadır. Yeme olumunda fazla yumuşamaz.
Hasat Olumu : Ekimin 3. haftasında toplanır.
Tozlayıcılar : Akça, Devoe, Passe Crassane, B. Precoce Moretini, Packham's Triumph ve June Gold' dur.
Düşünceler :
PASSE CRASSANE
Orijini : Fransa olup, 1845' de bulunmuştur
Sinonimi : Edel Crassane, Passa Crassane, Passe Crassana.
Ağaç Özellikleri : Orta kuvvette büyür ve yarı dik gelişir.
Meyve Özellikleri : İri, yuvarlak, alt kısmı daha geniştir. Meyve kabuğu paslı, kalın önce yeşil, yeme olumunda sarıdır.meyve eti beyaz, az kumlu, çok sulu, ekşimsi ve aromalı olup, kalitesi iyidir.
Hasat Olumu : Eylülün sonunda toplanır
Tozlayıcılar : Williams, Doyenne du Comice, Abbe Fetel ve Duchesse d' Angouleme
Düşünceler : Uzun süre saklamaya elverişlidir, ayva ile iyi uyuşur.
ABBE FETEL
Orijini : Fransa olup, 1866'da bulunmuştur.
Sinonimi : Abate Fetel.
Ağaç Özellikleri : Ağaçları zayıf - orta kuvvette büyür ve dik gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi iri, konik, boyun kısmı çok uzundur. Meyve kabuğu kısmen paslı, ince yeme olumunda koyu sarıdır. Meyve eti beyaz, çok sulu, tereyağ tipinde ve tatlı olup, kalitesi çok iyidir.
Hasat Olumu : Eylülün ilk haftası.
Tozlayıcılar : B. Precoce Moretini, Coscia, B. Bosc, B Clairgeau, Williams, Duchesse d'Angouleme,.
Düşünceler :
BEURRE BOSC ( KAİSER ALEXANDER )
Orijini : Fransa olup, 1819' da bulunmuştur.
Sinonimi : Bosc, Kaiser Alexander, Imperatore, Alassandro, Beurre rose, Kaiserkrone, Paradis d'automne ve Carafon de Bosc.
Ağaç Özellikleri : Ağaçları kuvvetlice büyür ve yarı dik gelişir.
Meyve Özellikleri : Meyvesi orta iri - iri, konik, alt kısmı geniş, boyun kısmı uzun ve sapa doğru incelir. Meyve yüzeyi pas kaplı olup yeme olumunda rengi altın sarısıdır. Meyve eti beyaz, sulu, tereyağ tipindedir. Bazen çok az kumlu da olabilir.
Hasat Olumu : Eylülün ikinci haftası.
Tozlayıcılar : Williams, Doyenne du Comice, Passe Crassane, Duchesse d'Angouleme.
Düşünceler : Stony pith virüs hastalığına hassastır. Ayva ile uyuşmaz.
ARMUDUN MORFOLOJİK VE BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ
A. MORFOLOJİSİ
Habitüsü : Armut ağacı daha çok dikine büyür. Doruk dalının yukarıya doğru uzaması ve yanlara doğru dallanmasıyla, çeşitlerde taç bir pramit şeklini alır.
Armutlarda gövde rengi genel olarak koyu gridir. Bununla beraber, gerek kabuk rengi ve gerek borkelerin şekil ve kalınlıkları çeşitlere göre değişir ( Özbek, 1978 ).
Tohumdan yetişen armut bitkilerinde kök kazık kök şeklindedir ve derinlere gider. İyi topraklarda ve sulanan yerlerde yan ve saçak kök oluşumu iyidir ( Soylu, 1997 )
Dallar : Armutlarda dallar elmada olduğu gibi odun ve meyve dalları olarak ayırt edilir. Meyve dalcıklarından topuz, kargı ve dalcıklar elmalardakine benzerse de burada daha genç dalcıkların erken meyveye yattıkları da unutulmamalıdır. Bundan başka armutlarda keselere elmalardan daha çok rastlanır ve bu dal şekli bir kısım çeşitlerde çok yaygındır. Armutlarda dalcıklar elmalardan farklı olarak çoğunlukla tüysüzdür (Özbek, 1978 ).
Gözler : Armutlarda yaprak, sürgün ve çiçek olmak üzere üç tip göz vardır. Yaprak gözleri bir yıl önceki yaprakların koltuklarında teşekkül eden ince gözlerdir. Açıldıklarında tek tek yapraklar meydana gelir.
Sür
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!