BADEM YETİŞTİRİCİLİĞİ

1. Dünya ve Türkiye’deki Durumu

•Dünya üretimi : 1.631.844 ton

•Türkiye üretimi : 34.000 ton

•Türkiye ABD, İspanya, İtalya, Fas, Suriye, Tunus, Pakistan ve Yunanistan’ dan sonra 9. sırada yer almaktadır.

•Ülkemizde 3.680.000 adet meyve veren, 608.000 adet meyve vermeyen badem ağacı bulunmaktadır.

•Ağaç başına ortalama verim 9 kğ’dır.

2. 1999 yılı ihracat ve ithalatı

İHRACAT

•Acı Kabuklu 17.500 kğ.

•Diğer Kabuksuz 77.626 kğ.

•Toplam 95.1265 kğ.

İTHALAT

•Acı Kabuklu 9.000 kğ.

•Diğer Kabuksuz 135.800 kğ.

•Toplam 144.800 kğ.

3. Bitkisel özellikleri

Bademler pomolojik olarak iki gruba ayrılır:

1- Acı bademler,

2-Tatlı bademler.

Acı bademler:

Siyanidrik asit içerdiklerinden zehirlidirler. Acı bademler badem yağı çıkarmak için kullanılır.

Tatlı bademler:

•Tatlı bademler el, diş, sert kabuklu ve taş bademler olarak dört gruba ayrılır.Kabuk kalınlığı arttıkça randıman düşmektedir.

•Çiçekleri erseliktir.

•Kazık köklüdür.

•Çiçek tomurcukları buket dallarda ve bir yıllık sürgünlerde bulunur.

•Badem genel olarak kendine uyuşmaz bir türdür.

•Döllenme arılarla olmaktadır.

4. Bademin Kabuk ve İç Özellikleri

Kabuklu Bademlerde:

•Kabuk ne çok sert ne de çok yumuşak olmalıdır.Sert ve taş bademlerde randıman düşüktür. El ve diş bademlerinin saklanması zordur.

•Karın kısmı kapalı olmalıdır.

•Kuş zararının olmadığı yerlerde ince kabuklu el ve diş bademleri tercih edilebilir.

•El ve diş bademlerinde kabuğun delikli üst tabakası kendiliğinden ayrılabilir, bu durum pazarlamada sorun olabilmektedir.

İç Bademde:

•İrilik 1 onz (28.3 gr)’ daki iç badem sayısına göre;

•30’ dan fazla olursa küçük, 25-30 orta, 20-25 iri, 20’den az ise çok iri olarak değerlendirilir.

•İç açık renkli, kırışıksız, tüysüz olmalıdır.

•İç randımanı yüksek, çift ve ikiz badem oranı düşük olmalıdır.

5. Ekolojik ve Toprak İstekleri

•Sıcak ılıman iklim bitkisidir. Kış soğukları bitkilere zarar verecek kadar (-25°C) düşük olmamalıdır. (-18 °C’de gözler zararlanır.

•Soğuklama ihtiyacı + 7.2 °C’de 300-500 saat kadardır.

•Kış soğuklarından çok ilkbahar geç donları daha çok önem taşımaktadır. Çünkü birçok ılıman meyve türünden daha önce çiçek açar. Bu nedenle ilkbahar geç donlarının sürekli görüldüğü yerlerde düzenli ürün alınamaz.

•Pembe tomurcuk döneminde –4, -6.5; çiçeklenme başlangıcında –3, -4; çağla döneminde –1, -0.5 °C’ de zarar görürler.

•Badem meyvelerini olgunlaştırabilmesi için yüksek sıcaklığa ihtiyaç duyar.

•Kurak koşullara uyabilmektedir, ancak yağış 300mm’nin altına düşerse verim düşer.

•Süzek ve derin allüviyal yerlerde iyi sonuç verir. Böyle yerlerde kökler 3-3,5 m derine gidebilir.

•Kumlu, orta derecede killi ve kireçli alanlarda da yetişir.

•Fazla su tutan ağır topraklar sakıncalıdır.

6. Bahçe Tesisinde Dikkat Edilecekler

•İlkbahar geç donları dikkate alınmalıdır.Kuzey yöneyde, havalanması iyi yerler seçilmelidir.

•Don çukuru oluşturan alanlar ile taban suyu yüksek yerlere bahçe kurulmamalıdır.

•Kapama bahçeler iki yolla tesis edilir.

•1-Aşılı fidanlarla dikim yapılarak,

•2-Doğrudan araziye tohum ekimiyle.

•Doğrudan tohum ekimiyle bahçe tesisi daha çok sulama imkanı az olan yerlerde, çöğürlerin yerinde aşılanması şeklinde uygulanır.

•Taban ve sulanabilen arazilerde aşılı fidan kullanılmalıdır.

•Bölgeye uygun çeşitler ve dölleyicileri kullanılmalıdır.

•Bademlerde kendiyle ve karşılıklı uyuşmazlık görüldüğünden bahçeler en az iki çeşitten kurulmalıdır.

•Dikim mesafesi, kullanılan anaç, çeşit, ekoloji ve bakım şartlarına göre 5x6, 6x6 m olabilir. Zayıf ve az derin topraklarda 5x6m, kuvvetli topraklarda dikim aralığı 7-9 metreye kadar çıkabilmektedir.

7. Çeşitler ve Dölleyicileri

Çeşit: Dölleyicisi:

•5-1 120-1, 17-4

•17-4 120-1, 5-1

•48-1 Akbadem, 48-3, 48-4

•Akbadem(48-2) 48-1, 48-3,

•Hacı alibey(48-5) 48-1, 48-3, Akbadem

•101-9 104-1, 101-23, Texas

•101-13 101-9, Gülcan 1

•Gülcan 1(101-23) 101-9, 101-13

•104-1 101-9, Texas

•120-1 17-4, 5-1

•Cristomorto Texas,

•Drake Nonpareil, Marcona, Peerless

•Ferraduel Ferragnes, Tuono, Texas,

•Ferragnes Cristomorto, Ferraduel, Ferrastar, Primorski, Nonpareil, Tuono, Texas

•Nonpareil Texas, Drake, Marcona, Ne Plus ultra,

•Ne Plus Ultra Marcona, Nonpareil

•Picantili Ferraduel, Ferrastar, Genco

•Primorski Cristomorto, Ferraduel, Ferragnes, Texas

•Texas Cristomorto, Ferraduel, Ferragnes, Ferrastar,

•Yaltınski Ferragnes

• Genco Kendiyle uyuşur.Tuono, Texas, Ferrastar

•Tuono Kendiyle uyuşur. Ferraduel, Ferragnes, Ferrastar, Genco, Texas

8. Dikim Sistemleri

AATAA AATTAA T₁AAT₂

A : Ana çeşit

T : Tozlayıcı çeşit

Dikimde çeşitlerin çiçeklenme zamanları dikkate alınmalıdır.

9. Budama

Şekil Budamasında:

Badem ağaçlarına doruk dallı veya goble terbiye sistemi uygulanır.

Ürün Budamasında:

•Bademde çiçek tomurcukları yıllık sürgünler ve buket dallar üzerinde oluşurlar.

•Her yıl düzenli budama yapılmalı, şiddetli budamadan kaçınılmalıdır.

•Bademlerde tacı sınırlandırmak için tepe vurulmaz.

•Dikimden 15-20 yıl sonra gençleştirme budaması yapılmalıdır.

10. Çoğaltma

•Badem generatif ve vejatatif olarak çoğaltılabilmektedir.

•Tohumla çoğaltma ıslah, ağaçlandırma ve anaç elde etmek amacıyla yapılmaktadır.

•Fidan üretimi amacıyla durgun T göz aşısı metodu uygulanmaktadır.

•Çelik, daldırma ve kök sürğünü gibi metodlardaki sorunlar nedeniyle halen geçerli olan aşıyla çoğaltma metodudur.

•Bademde kalem aşıları iyi sonuç vermemektedir.

11. Badem Anaçları

•Anaçlar :

Bademe anaç olarak badem, erik, şeftali ve badem x şeftali melezleri kullanılır. Anaç seçiminde çeşitlerle uyuşma, toprak ve iklim şartlarına uyma, sulama, toprağın kök kanseri ve nematod durumu dikkate alınmalıdır.

Badem : Derin iyi drenajlıve sulanmayan yerlerde en uygun anaçtır. Kireçli topraklara toleranslıdır.

•Badem anacı kök ur nematoduna, kök kanserine ve Armillaria ya karşı hassastır.

•Çeşitlerle uyuşması iyidir, aşılı ağaçlar uzun ömürlü ve kuvvetli olurlar.

• Badem yozlarıda anaç olarak kullanılmaktadır. Texas, Cristomorto, Desmayo çeşidinin çöğürleri üniform ve kuvvetli fidan oluşturmaktadır.

•Badem tohumlarının iyi çimlenmeleri için 3-4 hafta 0,5 ile 5 °C’de katlamaya tabi tutulması gerekir.

Şeftali : Sulama yapılan ve nematod problemi olan yerlerdede kullanılır. Kireçli, kurak ve bor oranı yüksek olan topraklarda uygun değildir. En çok kullanılan şeftali çeşitleri Lovell’in ve nematoda mukavemeti yönüyle Nemaguard’dır. Sulanan topraklarda şeftali üzerine aşılı ağaçlar ilk yıllarda hızlı gelişir ve 15-20 yıl badem anacına göre daha çok ürün verir.

•Şeftali anaçları ağaçları erken meyveye yatırır. Ancak kısa ömürlüdür. Nematodlara hassastır bu nedenle badem x şeftali melezleri kullanılır.

•Şeftali anacıyla bademin uyuşması iyi değildir. Aşı yerinin üstünde şişkinlik oluşur. Ağaçlar 10-12 yaşlarından itibaren verimden düşmeye başlar.

Şeftali X badem melezleri :

•Şeftali badem melezleri genel olarak değişik toprak şartlarına uyabilmektedirler. Melezler çok kuvvetli olup, kök sistemleri iyi tutunur.

•Vegetatif çoğaltmaya uygun GF 557, GF 677 kullanılmaktadır.

Erik anaçları:

• Su tutan, kök çürüklüğü ile bulaşık alanlarda kullanılır.Genellikle erikler bademle iyi uyuşmaz verim düşük olur ve meyvelerin büyük kısmında dış kabuk bademe yapışık ve ağaçlar kısa ömürlü kalmaktadırlar.Erik anaçlarından Marianna GF 8-1 ve Marianna 2624 erik klonları kullanılmaktadır.

12. Hasat

•Meyve dış yeşil kabuğu çatladığında ve kısmen renk değiştirmesiyle hasat başlar.

•Ağacın iç kısımlarındaki meyvelerin yeşil kabuğu açılmadan hasada başlanmaz.

•Uygun hasat dallarda silkeleme şeklinde yapılmalıdır.

•Hasatta sırık vb. ağaca zarar verecek araçlar kullanılmamalıdır.

•Dış kabukların kolay ayrılması için kısmen nemli olmalıdır.

•Ancak kabukların yaş olması yığınlarda kızışmaya neden olur., bu durum küflenme ve bozulmalara neden olmaktadır.

C. CEVİZ VE BADEM YETİŞTİRİCİLİĞİNİN SORUNLARINA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

•Üretim miktarı artırılmalıdır.

•Meyve üretiminde standardizasyon sağlanmalıdır.

•Kapama bahçe olarak modern yetiştiricilik yapılmalıdır.

•Derim ve derim sonrası işlemler standartlara göre yapılmalıdır