Ilıman İklime sahip batı bölgelerimizde Kış mevsiminin sonu geliyor.Kısa çiceklenme dönemide olsa lalelerin yeri başka.Lale çeşitleri hem pezaj mimarisinde hemde çevre düzenlemesinde göze en hoş gelen bir çeşit olmasından dolayı özellikle aranır. Sizlere nefis bir lele çeşitleri yetiştiriçiliği ile ilğili bir araştırma sunuyorum.
LALE : SOĞAN KÖKLÜ BİR BİTKİ
Teknik olarak konuşulursa, bazı çiçek soğanları gerçek soğanlardan üretilmiyor. Mesela safran ve kılıncçiçeği gerçekten soğanımsı kısımken, yıldız çiçeği ve beyanlar yumru köklerdir. Çiçek soğanları ve soğanımsı kısımlar arasındaki fark çok incedir ve ikisi de birbirine çok benzer. Ana ayırd edilebilen özellik, besinini saklama metodlarıdır. Soğanımsı kısımda besinin çoğu etimsi pullar yerine büyütülmüş ana çanakta saklanır. Yumru kökler ve kökler, çiçek soğanından ve soğanımsı kısımdan daha kolay ayırd edilebilir. Silindirden genişe hayal edebileceğiniz her türlü kombinasyonda çok çeşitli şekilleri vardır. Bazıları grup halinde olur. Yine de, yer altı besin stoklama kapasitesi olan her türlü bitki çiçek soğanı anlamına gelir.
İlkbaharda çiçeklenen soğanlar kuvvetli, yazın çiçeklenen soğanlar zayıftır
Çiçek soğanları genellikle 2 gruba ayrılır. İlkbaharda çiçeklenen soğanlar (sonbaharda dikilir), yazın çiçeklenen soğanlar (ilkbaharda dikilir). Kural olarak ilkbaharda çiçeklenen soğanlar kuvvetlidir. Bu soğanlar sonbaharda, genellikle 1. donmadan önce dikilir ve soğuk kış aylarından kurtulabilir. Nergis gibi birçok kuvvetli soğan, her sene çiçeklenmesi için yeraltında bırakılabilir. Yazın çiçeklenen soğanların çoğu güçsüz soğanlardır. Bu soğanlar ağır kış şartlarına dayanamazlar ve mevsimin son donmasından sonra ilkbaharda dikilmeleri gerekir. Bu soğanlardan her geçen sene zevk almak için sonbaharda topraklarının havalandırılması gerekir ve kış boyunca içeride saklanmalıdır. Tek istisna zambaktır. Yazın çiçeklenen zambak çeşitleri güçlüdür ve hem sonbaharda ham de ilkbaharda dikilebilirler. Çiçek soğanları dünyada en çok sevilen ve en popüler çiçeklerdir. Lale, safran, nergis, iris gibi ilkbaharda çiçeklenen soğanlar ilkbaharın evrensel sembolleridir. Yıldız çiçeği ve begonya gibi yazın çiçeklenen soğanlar yaz bahçelerine uzun çiçekli günler getirir. Özenle ve planlı bir şekilde dikilmiş soğanlar kışın son kazından ilkbaharın donmasına kadar canlı ve renkli tutulabilirler.
ÇİÇEKLER VE YAŞAMIN GERÇEKLERİ GÜZEL BİR BAHÇE İÇİN...
Laleler, nergisler ve diğer soğanlar hakkında gerçekler
İlkbaharda çiçeklenen mükemmel çiçek soğanlarından zevk almak için onları sonbaharda dikmelisiniz. Komik gerçek is hiçbir şey çiçek soğanlarından daha kolay büyüyemez. En deneyimsiz bahçıvan bile nefes kesici güzel bir ilkbahar bahçesi yaratabilir soğanlarla. İlkbaharda çiçeklenen soğanlar sonbaharda dikilmelidir. Çünkü soğuk havalarda kök gelişimini harekete geçirmek için hareketsiz durmaya ihtiyaç duyarlar. Kural olarak ikliminiz ne kadar soğuk olursa o kadar çabuk ürün alırsınız. Daha soğuk kuzey iklimlerinde mesela Eylül veya Ekim veya Ekim de soğanı dikin daha ılık iklimlerde soğanları Aralık ‘ta dikmeniz gerek (daha geç de olabilir).Tek evrensel kural şudur, ilkbaharda çiçeklenen soğanlar, ilk güçlü donmadan önce dikilmelidir. Soğanları eve getirdikten hemen sonra dikmek en iyisidir. Onları saklamak zorundaysanız kuru ve serin bir yerde saklayın. Uzun süreli stoklamada buzdolabının sebze bölümü kullanılabilir. Fakat olgunlaşmış meyvelerden uzak tuttuğunuza emin olun. Meyvenin olgunlaşma sürecinden dışarı verdiği gaz soğanları tahrip edebilir.
ÇEKİCİ TERCİHLER
Lalelere ve nergislere ek olarak diğer egzotik soğanları dikmek isteyebilirsiniz.
Yerel ikliminiz dikeceğiniz soğanı seçmenizi etkileyecektir. Bütün soğanların aynı soğuk ihtiyaçları yoktur. Soğan satıcınıza hangi soğanın sizin oturduğunuz yer için daha iyi olduğunu sorun. İlkbaharda çiçeklenen soğanlar çok geniş bir renk, yükseklik ve çiçeklenme süreci çeşitliliği sunuyor.
Bahçe Planlanmada Öğrenmeniz Gereken Şeyler;
- Çiçeğin rengi
- Hangi aylarda çiçek açtığı
- Ne kadar büyüyeceği
- Hangi aylarda ve ne kadar derin dikileceği
Rüyalarınızdaki bahçeyi yaratmak için sadece üç faktörü göz önünde bulundurmanız gerek;
- Renk
- Dikme yüksekliği
- Çiçeklenme zamanı
Bunlar evinizin çevresinde renkli ve yaratıcı dikimler için anahtarlardır.
PROFESYONEL DİKİM İPUÇLARI:
- Az büyüyen salkımlı sümbül gibi soğanları lale gibi daha uzun çiçeklerin önüne dikin.
- Küçük demetler ya da büyük yığınlar halinde de olabilir soğanları her zaman gruplar halinde dikin tek başına duran bir çiçek çok etkili değildir.
- Doğal bir görünüm yaratmak için safran gibi demetler halinde dağılmış erken çiçeklenen soğanları çimenliğinize baştan başa dikin.
- Demetler halinde nergisleri çok fazla biçilmeyen odun istifi etrafına yada çimenlik alana dikin. Bu sizin arazinize renkli bir görünüm katacak ve eğer kendi halinde solmaya bırakılırsa her yıl size geri dönecek.
- Düşlediğiniz çiçekleri siz uzmanlardan daha iyi bilirsiniz. Bir çeşit çiçek soğanını alın ve küçük bir dikim deneyin.Eğer sizin için iyi olursa gelecek sene daha fazlasını ekleyin.
Çoğu ilkbaharda çiçeklenen Hollanda soğanları hem çok hem de kısmi güneşte büyüyeceklerdir. Fakat iyi kanalizasyon sistemi sunan her bölgede de büyürler. Sudan çok uzak duran çayırların veya olukların altındaki soğanlar çürürler.
- Yeri seçtikten sonra;
1.Yığın dikimi için çukur kazın ya da tek soğanlar veya küçük demetler halinde soğanlar için tek delikler açın. Ne kadar derine dikeceğinizi belirlemek için soğanın çapını ve büyüklüğünü göz önünde bulundurun. 5 cm ve daha büyük soğanlar genellikle 20 cm kadar dibe, 2.5 - 3 cm büyüklüğündeki daha küçük soğanlar 12 cm kadar dibe dikilir.
2.Toprağı havalandırmak için tırmıkla açın ve bütün zararlı atları ve küçük taşları ortadan kaldırın. Toprağın süzülmesini geliştirmek için içine biraz turba hasıl eden yosun ekleyin. Soğanları nazikçe işaretlenmiş yere yerleştirin. Büyük soğanlar arasında 7.5 - 25 cm, küçük soğanlar arasında 2.5 - 5 cm boşluk bırakın.
3.Soğanları toprakla örtün ve sulayın. Baştan yığının en üstüne 2.5 - 7.5 cm saman ve yaprak tabakası ekleyin. Bu toprağın soğuktan korunmasını sağlayacak ve toprağın soğumasını engelleyecek.
Bu kolay ipuçları takip ederek, komşularınızın kıskanacağı kadar güzel,renkli bir bahçeniz olabilir. Temel olarak, soğanlar alın, toprağa koyun ve bütün kış ilkbaharda sizi karşılayacak olan mükemmel bahçenin hayalini kurun.
|
Istanbul Lalesi 150 yıl sonra geri dönüyor |
|
||
Avrupa lalelerinden çok farlı bir bitkiydi İstanbul Lalesi. Çiçeği badem şeklinde, çiçek yaprakçıkları hançere benzeyen, uçları da tığa benzeyecek şekilde ince ve sivriydi. Farklı renklerden tam 1588 çeşidi vardı. 19. yy'da ortadan kayboldu. 150 yıl sonra İstanbul Üniversitesi botanikçileri ve Büyükşehir Belediyesi'nin 2 milyon dolarlık projesiyle geri dönüyor. Geriye kalan üç akrabasının genetik yapıları birleştirilerek yeniden İstanbul Lalesi
üretilecek. Dört yıl sonra tekrar doğduğu kentte çiçek açacak. ‘Defter-i Lalezar-ı İstanbul'da tam 1108 lale çeşidinden söz ediliyor, 1764 tarihli ‘Ferah-engiz' isimli risalede ise bu sayı 1588'e kadar çıkıyordu. Türkiye'deki botanik çevrelerine göre, bunlardan geriye bir tane bile kalmamıştı.
Bir zamanlar laleyi Osmanlı'dan alan Hollanda'dan geliyordu artık lale soğanları. ‘Çiçek Encümen-i Danişi' yani Çiçek Akademisi kurulmuştu. Edirne'den Mardin'e kadar birçok şehirde lale bahçeleri vardı. Lale merakı öyle yoğundu ki imparatorluk lale fiyatlarına narh koymak zorunda kalmıştı. 1725 tarihli lale narhı listesinde en pahalı lale 200 kuruşla Nize-i Rummani'ydi. Bu, 30 Cumhuriyet Altını demekti. 1588 lalenin ismini ezberden söyleyecek, ayrıca gülün, zerrinin, şakayıkın binbir çeşidi hakkında üç gün üç gece boyunca meseller anlatacak kişiler yaşardı bu topraklarda.
|
|||
|
Ters lale en yoğun olarak Hakkari ve Şemdinli bölgesinde yetiştiği için halk arasında Şemdinli lalesi ve Hakkari lalesi olarak ta tanınır. Soğan, yumru ve rizom gibi toprak altı organlara sahip olan geofit bitkileri diğer birçok kullanımları yanında erken ilkbaharda ve sonbaharda açan narin, gösterişli ve güzel çiçekleri nedeniyle süs bitkisi yönünden büyük bir öneme sahip olmuşlardır. Özellikle kış aylarının sonlarında kar topraktan kalkar kalmaz veya karla birlikte çiçek açan türleri insanların ilkbahara olan özlemini gidermesiyle birlikte bahar müjdecisi olarak ta sembolik önem taşımıştır. Ayrıca, soğan, yumru ve rizom gibi toprakaltı organları sayesinde orijinal habitatlarından başka ülkelere canlı olarak taşına bilmesi ve kolay üretilmesi gibi nedenlerle, geofit bitkiler ekonomik açıdan da değerlendirilmeye başlamışlardır.
|
|
Hakkari'nin Cilo Dağları'nda yetişen "Ters Lale", dünyanın en nadide çiçeklerinden biridir. Geçmişte Hakkari Bölgesi'nde yaşayan Asuri'lerin her sabah göbeğinden su yaydığı için 'Ağlayan lale' adını verdiği ve bu yüzden kutsal saydığı "Ters Lale", günümüzde de çok değerli. Boyu 75 santimetreyi bulan, her dalında 6 lalenin ters büyüdüğü doğa harikası çiçek, Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nca koruma altına alınmıştır.
|
|
Hakkari dağları eteklerinde kendiliğinden yetişen, her dalında 3 ila 8 lalenin ters büyüdüğü , boyu 60 ila 80 cm ‘ yi bulan ters lale belirli yerlerde yetişmektedir. Gen merkezinin ilimiz olduğu halde kaçak yollarla Avrupa ülkelerinde satıldığı ve buralarda kozmetik ve ilaç sanayisinde kullanılmakta hatta süs çiçeği olarak parkları süslemekte olduğu biliniyor.
|
|
Bölgemiz, birçok doğal kaynak potansiyeli gibi süs bitkileri açısından da zengin bir floraya sahiptir. Özellikle erken ilk bahar döneminde halk arasında baharat ve sebze gibi çeşitli amaçlarla kullanılan bitkilerin çoğu doğal olarak yetişen süs bitkileridir.
|
|
Ters laleler dünyanın en güzel çiçekleri arasında yer almaktadır.Bu çiçeklerinde mazisi çok uzun yıllara dayanmaktadır.Dünya üzerinde sadece Türkiye'de yetiştiği söylenmektedir, böyle bir çiçeğin ne kadar değerli olduğu buradan anlaşılmaktadır.Ülkemizde Hakkari'nin yüksek dağlarında yetişmektedir.
|
|
Ters Lale Konusunda Önemsenmesi Gereken Hususlar:
|
|
Ters lale üretimi
|
LALE İLE İLGİLİ SORULAN GENEL SORULAR
S: Baharda neden lale ekemeyiz?
C: Baharda çiçek açan Lale ve Nergis soğanları çiçek açmaları için uzun ve serin bir döneme ihtiyaçları duyarlar. Bu yüzden sonbahar ya da kış başlarında ekilmeleri gerekir. Sonbaharda, toprak donmadan ekilmeleri gerekir. Çünkü güçlü kökler geliştirmeleri için zamana ihtiyaçları vardır.
S: Şubat ayındayım ve ekmeyi unuttuğum bir torba soğan buldum;gelecek seneye kadar beklemesi mümkün mü?
C: Hayır! Eğer hala canlı ve şişkinlerse şimdi ekin, Soğanlar yaşayan bitkilerdir, onlar tohum değildir ve bekleyemezler kururlar.Buzdolabında saklayın yada bahçenize dikin. Çünkü soğanlar güçlüdür ve çok miktarda enerji depolamışlardır. Soğanlarınız sezon ne kadar geçmiş olursa olsun açmaya çalışacaklardır. Kaybedeceğiniz bir şey yoktur, geç ekseniz bile sonuç alma ihtimaliniz vardır
S: Bahar havası genelde kararsızdır. Ya ılık bir havadan sonra birden don olursa ve çoktan soğanlar açmışsa?
C: Yapılacak bir şey yok. Lale ve diğer bahar çiçek soğanları güçlüdür. Genelde doğa ananın verdikleriyle yetinirler. Hava soğuduğu zaman erken açan soğanları ekstra koruyucularla örtmeye kalkmayın. Kısa bir don olayı açan çiçek soğanlarında kalıcı etki yapmaz fakat açan çiçekleri çürütebilir. Çiğdem ve kardelen gibi çiçekler çok erken açabilirler, karın içinden bile çıkabilirler. Doğa ana onlara gereken gücü vermiştir. Sezon dışı hava ılıması soğanların zamansız açmasına sebep olabilir, fakat bu bir hasara genelde sebep olmaz.
S: Ilıman iklimlerde baharda açan çiçek soğanlarını nasıl yetiştirebilirim?
C: Ilıman iklimlerde ve bölgelerde çiçek soğanları yetiştirmek mümkündür, fakat bu bölgelerde çiçek açma mevsimi soğuk bölgelere oranla daha erkendir.Bazı soğanlar bu bölgelere ekilmeden önceden soğutulmaya tabii tutulmalıdır bazılarında ise buna gerek yoktur.
* Soğutulmaya gerek olmayanlar: Amaryilis,Allium neopolitanum,Allium Rosenbachioum cannes Anemonu, St. Brigid Anemonu. Kar Çiğdemi, Hollanda süseni, Frezya, zambaklar, nergisler, Omithogalum umbeltatum, Ranunaulus, Scilla Campomulata sparaxis, Triteleia uniflora ve Tritoni
* Soğutulmaya gerek olanlar: Laleler, Sümbüller, Çiğdemler ve diğer baharda açan çiçek soğanı çeşitleri.
-Ilıman kış bahçeciliği ipuçları: İlk önce ılıman iklimlerde kendini kanıtlamış bitkiler seçin. Soğuya dayanıklı ve ılık kış şartlarında önceden soğutmaya ihtiyaç olan soğanlar yıllık olarak ekilmelidir ve gelecek sonbahar yeni soğanlar ekilmelidir.Soğuğa ihtiyaç duyan soğanlar minimum 6 ila 8 hafta arası 4-7 derece de buzdolabında tutulmalıdır (Çoğu ev buzdolabı bu derecede çalışır). Eğer buzdolabını kullanırsanız çiçek soğanlarının yanına elma yada benzeri meyveler koymayın. Olgun meyvelerin salgıladığı etilen gazı soğanların içindeki çiçeği öldürür. Eğer soğanları sezon öncesi aldıysanız ve ekmeden önce birkaç ay beklemeniz gerekiyorsa merak etmeyin. Ekme zamanı gelene kadar 16 hafta boyunca buzdolabında tutabilirsiniz.Genelde soğanlar Aralık yada Ocak ayının başında ekilmelidir. 15-20 santim derine ekin,iyice sulayın ve nemi sağlaması sıcaklığı koruması için koruyucu bir tabakayla örtün. Soğanlar haftalar boyunca soğukla temas etmezlerse kısa zamanda yere çok yakın biçimde açarlar
S: Laleler baharda soldukları zaman ne yapabilirim? Ve Nergisler için ne yapabilirim?
C: Lalenin çiçeği solduğu zaman tohuma kaçmaması için çiçek kısmını kesin. Nergislerde bu uygulamaya gerek yoktur. Öylece bırakabilirsiniz. Soğan çiçekleri için tavsiye edilen uygulama yaprakları bırakmaktır böylece bitki gelecek bahar için enerji toparlar. Bu enerji toplama fotosentezle gerçekleşir. Bitki güneşten gelen oksijen, nitrojen, fosfor ve potosyum gibi elementleri besine dönüştürür. Bu besin soğanın içinde beyaz etki kısmında bir sonraki bahar için depo edilir. Çiçek açtıktan sonra yeşil yaprağı güneşte bırakmak gerekir bu kahverengi olmasına yol açar ve açtığından beri 6 hafta geçtiğini gösterir. Açtıktan sonraki solma döneminde yaprakları budayın. Destelemeyin, bağlamayın veya soğanın yapraklarını bu dönemde kesmeyin. Solan yapraklar temel olarak bahar soğanları sevenlerin uğraşmaları gereken bir sorundur. Tek poşetleme yöntemi kamuflajdır.
Soğanlarla yıllık yada mevsimlik çiçeklerle yan yana dikmeyi deneyin bu da solan yaprakları kamufle etmenizde yardımcı olur. Ekme stratejisinde soğanları tek sıra ekmektense gurup olarak ekin. Baharda güzel görünürler ve kamuflaj için diğer bitkilere yer sağlarlar. Soğanlarla aynı yere dikilmiş yıllık bitkileri soğanlar ölene kadar gübrelemekten kaçının. Eğer hepsi gübrelenmiş ise çiçek açmadan altı hafta önce sadece çabuk etki eden bir doz nitrojene ihtiyaç vardır. Normalde soğanlar düşük nitrojen karışımına ihtiyaç vardır. Soğanlar besini absorbe edemeyecekleri için, çiçek açma zamanına yakın gübrelemek önerilmez.
S: Benim Lalelerim ikinci çiçek açma sezonunda pek iyi görünmüyorlar. Benim duyduğum soğanları yaz için topraktan çıkarıp yaz boyunca saklamak ve sonbaharda daha iyi sonuç vermeleri için tekrar ekmek. Bu doğru bir yöntemidir?
C: Bu eski yöntem zordur orta dereceli sonuçlar verir ve çok uğraştırır. En iyisi doğal olarak laleleri terar açmaları için bırakmaktır. Botaniksel yada değişik türler ve melez türleri mükemmel performans çıkarırlar ve bazen doğal yollardan bile gelişirler.
Melez türler arasına:Kırmızı Charles, pembe kırmızı yılbaşı mucizesi ve kırmızı kardinali deneyin zafer laleleri; Pembe don kişot, zambak çiçekli aladdin ve ballade bir sezondan fazlası için uygundur.Diğerleri Darwinin uzun merkezleri de uygundur. Sarı altın cennet, Kırmızı oxford ve turuncu-kırmızı Hollanda zaferidir. Bahçenize iyi su alan bir yere 18 santim derine ekin.
S: Soğanları sonbaharın başlarında mı yoksa sonlarında mı ekmeliyiz?
C: Ekme zamanları değişkendir bu sizin iklim bölgenize göre değişir fakat genel kural erken ekmektir. Soğanların güçlü kökler yaratmaları gerekir. Kışın soğuğu ve dondan önce baharda açmaları için hazırlık ve güç toplamaları gerekir. Soğanları iyi sulanan yerlere ekin ve yeni ekilmiş soğan köklerinin besin alması için bolca sulayın.
S: Bana denilen; lale soğanı ne kadar büyük olursa çiçek o kadar iyi olur. Bu doğru mudur?
C: Genel olarak lale soğanı ne kadar büyük olursa çiçek de o kadar büyük olur. Fakat büyük olması demek iyi olması demek değildir. Örnek olarak, Tulipa Tarda türü Darwinin Melezi olan Apeldoornun yanında küçük ve narin kalır. Fakat bu küçük türler yetiştirilmesi en zevkli olanlarındandır. Dayanıklıdırlar. Lale soğanları çap yada büyüklük olarak ölçülür ve satılırlar. Lale soğanları arasında büyük olanlar küçük olanlara göre daha pahalıdır. Büyük oldukları için geniş çaplı soğanlar daha pahalıdır.Büyük çaplı soğanlar genellikle kesme çiçek için kullanılmaktadır.Park ve bahçeler için en uygun soğan 10-11 kalibreli soğanlardır.
S: Laleler bahçede güneşli mi yoksa gölgelik bir yerde mi durmalıdır?
C: Laleler güneşi de gölgeyi de severler. Fakat bu sonbaharda lalelerinizi ekerken sonbahar bahçesindeki güneş ve gölgelerin yerlerine kanmayın. Unutmayın ki bahar gelip laleler açtığında bahçenizdeki ağaçlarda yeşerecek ve bahçedeki gölge güneş dengesi değişecek.
S: Çiçek soğanlarının kümeler halinde ekilmesi gerektiğini duydum Bu neden önemlidir?
C: Grup halindeki soğanlar tek ekilenlere göre daha şık görünürler. Bahçenize renk uyumu ve etkisi yaratmak için aynı renkteki soğanları kümeler ve demetler halinde ekin.Güzel bir görüntü için soğanları üçgen şeklinde ekin (baklava şeklinde)sonuç olarak ektiğinizden daha fazla çiçek varmış gibi görünür.Genelde büyük soğanlar 2-3 cm küçükleri 1cm aralıklarla ekin.
S: Soğanları gübrelemeli miyim?
C: Eğer soğanları tek b
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!