Park aydınlatmasında dış mekânlar için uygun aydınlatma armatürleri seçilmelidir. Kullanılacak aydınlatma armatürü gövde, duy ve kaide kısımlarından oluşur (Şekil'de). Armatür gövdesi bazı akkor telli, çoğunlukla flüoresan ve yüksek basınçlı boşalmalı lambaların ışık dağılımının kontrolü için gerekli olan bir reflektör ünitesini de taşır. Ayrıca, bazı armatürler bir lens kapağı ya da başlık ve transformatör ya da balast kısmını kapsayan başka öğelere de sahiptir. Bir armatürün temel amacı, lambayı tutmak, dışarıdan gelecek çevresel zararlara karşı lamba ve elektrik elemanlarını korumak ve lambanın doğru yönde uygun açıda konumunu sağlamaktır.

Armatürler dekoratif ve fonksiyonel öğeler olmak üzere iki şekilde kullanılabilir. Bugün aydınlatma piyasasında çok çeşitli armatür tipleri ve stilleri mevcut olup, yeni kavram ve ürünlerin gelişimi de devam etmektedir(Seçkin,1998).

 

Bir armatürün seçiminde temel kriterler; estetik, fonksiyon, mekanik özellikler ve masraf öğeleri oluşturur(Seçkin,1998).

Estetik; Bir armatürün görünüşü sadece dekoratif açıdan değil, fonksiyonel açıdan da önemlidir. Seçilen armatür binanın mimarı üslubu ile peyzaj öğelerinin tamamlayıcısı olmalıdır.

Fonksiyon; Belirli bir yer için bir armatürün fonksiyon bakımından uygun olup olmadığının değerlendirmesinde, ele alınması gereken etkenler; seçilen armatür için uygun lamba türü, armatür değişik elektrik güçlerinde kullanılacak mıdır? , armatür nasıl ayarlanacaktır? , seçilen armatürde aksesuar kullanımı kolaylıkla mümkün olabilecek midir? hususları dikkate alınır.

Mekanik özellikler; Armatürlerin nasıl yapılmış olduğu hususu da değerlendirilmelidir. Bu bakımdan armatürün gövde formu, lens tespiti, lamba, transformatör ve balast bağlantıları, su geçirmezliği, kilitleme mekanizması, lamba koruyucu kılıfı, optik hususlar, çevre ve terrnal özellikler vs önemlidir(Seçkin,1998).

Armatürler dekoratif ve fonksiyonel olmak üzere iki kategoride toplanabilir.

1. Dekoratif Armatürler

Dekoratif armatürler fener, duba ya da baba, direk ve duvara monteli ve askılı şekiller olmak üzere birkaç tipte olmaktadır(Seçkin,1998).

Fener tipi armatürler:Bu kategori, birçok geleneksel armatür stilini kapsar. Bu armatürler dış mekan aydınlatmasında tarihi imajı ve farklı kültürleri çağırıştırlar. Örneğin hareketli ve sabit taş fenerler Japon kültürünün bir ürünüdür. Bugün fener tipi armatürler normal olarak bahçedeki dekoratif elemanı oluşturmakta,  aynı zamanda peyzaj kompozisyonuna yumuşak ışık etkisiyle katkı yapmaktadır. Bu tip armatürlerde lens kullanımından kaçınmak için lambaların elektrik gücü düşük, 3-15 Watt düzeyinde tutulmalıdır.

Duba ve yaya yolu armatürleri:Duba tipi armatürler yaya yolu aydınlatması hizmetini görürler. Yaya yolu armatürleri boyut itibariyle daha küçük ve görünüş itibariyle de daha konutsaldır. Akkor telli, flüoresan ve yüksek basınçlı boşalmalı bütün lamba grupları bu kategoride yer alır. Duba tipi armatürlerde normal olarak kompakt flüoresan veya düşük güçte yüksek basınçlı boşalmalı lambalar kullanılmaktadır. Flüoresan lambalarda elektrik gücü 26 Watt'a kadar olabilir. Yüksek basınçlı boşalmalı lambalarda ise bu değerler 35-70 Watt sınırları içindedir. Ancak, çoğu yaya yolu aydınlatma armatürlerinde ya akkor telli ya da kompakt flüoresan lambalar kullanılmaktadır. Akkor telli lambalar için elektrik gücü miktarları 7.5-25 Watt ve kompakt flüoresan lambalarda ise 5-13 Watt arasında değişmektedir.

Direk tipi, duvara monteli ve askılı armatürler:Direk tipi, duvara monteli ve askılı armatürlerin ana amacı, optik dekorasyondur; fakat bunlar yaya yollarının ya da genel yerlerin aydınlatılmasında yararlı olur. Direk tipi armatürler genellikle araç ve yaya yolu girişlerinde kullanılır.

 

 

 

 

 

Duvar tipi ve askılı tip armatürler ise genellikle bina girişlerinin donatımında tercih edilirler. Direk tipi armatürler için bu güç miktarları biraz daha yüksektir, 400 Watt'a kadar olabilmektedir. Kompakt flüoresan lambalarda 13 Watt'ın altındadır. Ticari projelerde hem 26 ve daha düşük Watt'larda kompakt flüoresan hem de 70 ve daha düşük Watt'larda yüksek basınçlı boşalmalı lambalar kullanılmaktadır.

 

 2. Fonksiyonel Armatürler

Bunlar görsel etki yapmak için geliştirilmiş armatürlerdir. Bu armatürler gerek gündüz ve gerekse gece gözden gizlenmelidir. Gizlemenin mümkün olmadığı hallerde, armatürün gündüz görünümünün projenin diğer detayları ile entegre edilmesi gerekmektedir. Bu armatürlerin şekli mimari üsluba uygun olmalı, renk olarak da çevre ile uyumlu olanları seçilmelidir(Seçkin,1998).

Fonksiyonel armatürler birçok formda olmaktadır. Bunlar; zemine monte edilen ayarlanabilir armatürler, asılı armatürler, yüzeye monte edilen armatürler, zemine gömülü armatürler ve su altı armatürleridir.

Zemine monte edilen ayarlanabilir armatürler:Bu armatürler, yapıların, objelerin ya da bitki materyalinin aşağıdan yukarıya doğru aydınlatılması için kullanılmaktadır. Bu armatürler hem 220 volt, hem de flüoresan ya da yüksek basınçlı boşalmalı kaynaklar gibi düşük voltajlı akkor telli lambalar için üretilmektedir. 220 voltluk bütün armatürler, tesisi geçici olmadığı takdirde, bağlantı kutulu olarak ya tesviye yüzeyinin üstüne ya da altına sabit bir şekilde monte edilmelidir. Düşük voltajlı akkor lambalar grubu kazık ayakla monte edilebilmektedir. Bu armatürlerin boyutu ışık kaynağına göre büyük ölçüde değişmektedir.

Bu armatürlerin elektrik gücü itibariyle akkor telli lambalar için 20 ile 1000 Watt arasında değişen, yüksek basınçlı boşalmalı kaynaklar için de 400 Watt'a kadar çıkan tipleri mevcut bulunmaktadır.

Askılı armatürler:Bunlar ağaçlara monte edildiği takdirde, altında kalan yaya yollarına ya da teraslara yumuşak bir ışık dağılımı -duşu- etkisi yapabilmekte, ya da ağaç yaprakları arasında parlarken bir aydınlatma modeli oluşturabilmektedir. Armatür gövdesinde 'delikler bulunduğu takdirde, bu delikler ışık saçma ya da aydınlatma etkisi yapabilmekte olup, bu armatürlerde genellikle 220 volt ya da düşük voltajlı akkor telli lambalar kullanılmaktadır.

Yüzeye monte edilen armatürler:Bu armatürler genel aydınlatma, dolgu, aydınlatması ya da vurgu aydınlatması sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. Bunlar bir ağacın gövdesine ya da dallarına, duvarlar ya da yapay çitler ve çatılar ya da çatı saçakları üzerine monte edilebilmektedir. Bu armatürlerde ya 220 volt ya da düşük voltajlı akkor telli lambalar ya da düşük elektrik güçlü yüksek basınçlı boşalmalı lambalar zemine monte edilen armatürlerde olduğu gibi mevcut aynı elektrik gücü miktarları için kullanılmaktadır. Zeminden daha yükseğe monte edilen armatürlerde daha yüksek elektrik gücü miktarları söz konusu olmaktadır. Bunlar ayarlanabilir ya da sabit tipte olup aşağıdan yukarıya, yukarıdan aşağıya ya da her ikisinin kombinasyonu şeklinde bir aydınlatma yapabilmektedir.

Birçok şekil yuvarlak gövdeli, kare başlı, silindir başlı, kare gövdeli, oval sırtlı, düz sırtlı vb- ve boyutları mevcut olup, tasarımcı bu armatürlerin ağaçlara ya da yapılara nasıl tespit edileceğini dikkate almalıdır. Bu armatürler boyut, şekil ve renk itibariyle projenin mimari stiline ve monte edileceği yere uygun olmalıdır. Örneğin, bu armatürlerin ağaçlara monte edilmesi halinde, armatür renginin kabuk rengi ile uyumlu olması gerekmektedir.

Aydınlatma armatürlerinin bir ağaca ya da binaya tespiti, o noktaya enerjinin nasıl temin edileceğinin planlanmasını gerekli kılar. Bu amaçla döşenen elektrik donanımı yapının içine gömülerek gizlenmeli ya da herhangi bir şekilde gözden saklanmalıdır.

Armatürler ağaç dalları arasına yerleştirildiğinde, montaj aksesuarları küçük tutulmalı ve elektrik donanımı ağacın en az görünen tarafından yukarı doğru döşenmelidir. Kablolar, mümkün olduğu kadar ağaç kabuklarının çatlak yarıklarının arasına sokulmalı ve belirli aralıklarla ağaca tutturulmalıdır. Bu tutturucular ya da kablo bağlayıcıları ağaca en az zarar veren ve yıllarca kolay bir şekilde muhafaza edilen tipte olmalıdır. Bunlar VV ya da güneş ışınlarına dayanıklı olmalı ve hiçbir durumda elektrik kablolarını tutan tel ya da bağ ağacın çevresini sarmamalıdır. Aksi takdirde ağaç büyüdükçe, ağacın kambiyum tabakası kesilebilir ve ağaç ölebilir. Bu maksatla kullanılacak en iyi bağlayıcı paslanmaz çelik çiviler olup bu çiviler ağaç gövdesine vidadan daha az zarar vermektedir. İki başlı çiviler de kablo tutturucu olarak alternatif bir uygulama şeklini oluşturmakta; ancak bunların ağaç büyüdükçe gevşetilmesi daha zor olmaktadır.

Merdiven aydınlatması amacıyla kullanılan armatürler ya merdivenin yarı duvarlarına, rıhtlara, ya da baskıç burunlarının altına gizlenmelidir. Bu armatürler, ekseriya belirli kalınlığı duvar yüzeyine girecek kadar küçük olup, boyutları da merdiven ölçülerine uygun olmalıdır. Bunlarda 20 Watt ya da daha düşük voltajlı mini lambalar, 60 Watt ya da biraz daha kuvvetli akkor telli lambalar, 5-26 Watt'lar arasında kompakt flüoresan lambalar ve 30-50 Watt'lar arasında da yüksek basınçlı boşalmalı lambalar kullanılmaktadır. Tasarımcının düz cam görünümünü denemesi gerekir. Merdiven aydınlatmasında lensli bir armatür, göze çarpmayan bir armatürden daha fazla dikkat çekici olmaktadır. Panjurlu ya da başlıklı armatürler daha az dikkat çekici, fakat tasarımcının armatür tipini kesinlikle belirlemeden önce bunları da denemesi gereklidir.

Zemine gömülen armatürler: Tesviye yüzeyinin altına monte edilen armatürler soliter ya da özellikli ağaçların aşağıdan yukarıya doğru aydınlatılması, heykellerin vurgulanması, duvar ya da çitlerin ve alçak boylu objelerin aydınlatılması amacıyla kullanılabilmektedir. Genellikle bu armatürler lamba ısısını dağıtmak ya da zayıflatmak ve lamba transformatör ya da balast ve elektrik bağlantıları için su geçirimsiz bir mekan sağlamak bakımından nispeten büyüktür. Ancak, çok küçük bazı tipleri de imal edilmektedir. Akkor telli lambaların hem 220 volt, hem de düşük voltajlı olanları mevcuttur. Yüksek basınçlı boşalmalı lambaların ise daha ziyade birkaç voltajlı olanları bulunmaktadır.

Bu kategorideki armatürlerin iki tipi söz konusu olup, bunlardan birisi direkt gömme armatür ve diğeri kuyulu armatürdür. Direkt gömme armatür tipi ekseriya geniş, fakat uygun çukur boyutunu minimize etmek için derinlik itibariyle sığdır. Bu armatürler aşırı sıkışmış toprak ve kayalık alanlarda başarılı olup temiz bir görünüme sahiptir ve bir ağacın aşağıdan yukarıya doğru aydınlatılması için bir çim alanın ortasına monte edilmiş olması çim bakım çalışmalarına engel değildir. Direkt gömme armatürler alçak boylu, kontrol edilebilir yer örtücülerle çevrili olgun bodur ağaçların eşit ve uygun şekilde aydınlatılmasında iyi sonuç vermektedir.

Zemine gömülen armatürlerin kuyu aydınlatması denilen diğer tipi, direkt gömme armatüre göre tesviye yüzeyinde daha küçük bir genişliğe sahip ve fakat çukur derinliği daha fazladır. Bu armatürlerin fonksiyonunu sağlıklı bir şekilde yapabilmesi için yeterli su drenaj ı şarttır. Zayıf drenajlı topraklarda tam bir drenaj sistemi sağlanmalı ya da kuyu aydınlatması kullanılmamalıdır. Tesviye yüzeyi altındaki armatürler için drenaj, özellikle ağır ya da sıkışmış topraklarda, hem yatay hem de düşey yönde olmalıdır. Bu da ana armatür çukurundan başka birkaç yatay kanal açılmasını gerektirmektedir.

Tesviye yüzeyi altına monte edilen armatürler genellikle sınırlı bir yönlenme açısı kapasitesine sahip olduğundan bunlar için yer seçimi kritiktir. Yönlenme açısının değeri normal olarak 0-10° ya da 15° arasında değişmektedir. Bazı yeni tiplerde bu açı 35°'ye kadar çıkabilmektedir. Çoğu kez, lambanın armatürün üst yüzeyine daha yakın monte edilmesi daha büyük bir yönlenme açısı sınırları demektir. Bazen bu açının sınırlarını genişletmek için kuyu tipi armatürlerin hafif eğimli olarak tesisi mümkün olabilmektedir. Bazı armatürler tesviye yüzeyinden hafifçe yukarıda kalacak şekilde konumlandırılmakta ya da daha fazla yönlenme açısı ihtiyaç olduğunda tesviye yüzeyinin üstüne çekilip çıkarılabilme özelliğine sahip bulunmaktadır.

Tesviye yüzeyi altına monte edilen armatürler, sürünücü yer örtücüler, çiçek tarhı bitkileri ile ya da olgunlaştıkça uzayan çalılarla kapanmadığı sürece başarılı sonuç vermektedir. Bu armatürlerin beton tuğla ya da taş yaya yollarında ve meydan ya da teraslarda, ahşap döşemelerde ya da çim içinde kullanımı etkileyici olmaktadır.

Bütün armatürler bir ya da birden fazla aksesuar gerektirir. Bu aksesuarlar lambanın fonksiyonunu iyi bir şekilde yapması, armatürün montajı ve lambanın ışık dağılımını ya da rengini değiştiren ve parlaklığını gölgeleyen materyalleri kapsamaktadır. Bunlardan bazıları balast, transformatör, bağlantı kutuları, tespit kazıkları veya ayakları, başlık, pancur, lensler, renk medyasıdır.

Kaynak: DEDEOĞLU,İ.,2006"Kentsel Yeşil Alanların Gece Kullanımında Aydınlatmanın Önemi ve Yöntemi :Gülhane Parkı Örneği"  Bahceşehir Üniversitesi Fenbilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi  

 

Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!