Zeolitler, sulu alumino-silika mineralleridir. Dünyada Zeolitlerin sekiz tanesi ticari önem taşımaktadır.
Tanımı ve Genel Bilgiler

Yapıları bal peteği veya kafese benzeyen, değişebilir katyonlar ve su ihtiva eden, 2 - 12 Ao boyutlarında milyonlarca kanal ve boşluklardan ibarettir. Katyonlar zayıf bağla bağlı oldukları için zeolitler iyonlarını kolaylıkla değiştirebilirler. Gözeneklerdeki su molekülleri, ısıtıldığında zeolitik yapıyı kolaylıkla terk ederler veya tekrar adsorblanabilirler.
Zeolitin yapı birimi AlO4 veya SiO4 dörtlüsüdür.
Son 200 yılda 50 tip doğal zeolit ve 200'den fazla sentetik zeolit tanımlanmıştır.

 

Dünyada Zeolitlerin sekiz tanesi ticari önem taşımaktadır. Bunlar; Klinoptilolit, Çabasite, Analsim, Eriyonit, Ferrierit, Hoylandit, Laumontit, Mordenit, and Fillipsit'dir

Klinoptilolit, dünyada yaygın olarak bulunması, geniş uygulama alanı olması, ekonomik olarak işletilebilirliği, homojenliği gibi yönleri ile doğal Zeolitlerin en önemli mineral gruplarından birisidir.
Türkiye'de de Klinoptilolit minerali, rezervi , oluşumu, homojenliği ve yüksek mineral kalitesi ile önem taşımaktadır.

Zeolitlerin önemli özellikleri:

Katyon değişim özellikleri çok iyidir. Bu yönleri ile tarımda toprak düzenleyici olarak, su, gaz, v.b. kirlilik arıtımında ağır metal iyonlarının giderilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar.
 Zeolitler, gözenekleri bal peteğine benzeyen mikro gözenekli malzemelerdir. Bazı maddeler bu gözenekler içine girebilir, bazıları giremez.Bu özellik zeolitlerin seçimli adsorbsiyon, moleküler elek ve katalitik kullanım alanları gibi uygulamalarda değerlendirilmesini sağlar.
Su adsorbsiyon kapasiteleri yüksektir, bu yönleriyle tarım ve diğer uygulamalarda sudan yararlanma etkinliğini artırmaya yardım ederler.
Adsorbsiyon özellikleri değişkendir ve böylelikle katalitik amaçlı kullanılabilirler.
Bazı radyoaktif maddeleri adsorblayabilirler, bu özellikleri ile radyoaktif yalıtım veya diğer çevresel radyoaktif arıtım uygulamalarında kullanılırlar.
Çok geniş bir yüzey alanına sahiptirler, kirlilik arıtım uygulamalarında bulaşan ve diğer maddelerin giderilmesinde başarılı bir şekilde kullanılırlar.
Hayvan yemi katkısı uygulamaları için iyi bir pellet bağlayıcı ve kekleşmeyi önleyici ajan olarak kullanılırlar.
Zeolitler, bazı mikotoksinleri bağlayabilme özelliğine sahiptirler ve bu yönleriyle yem ve gıdalarda toksin bağlayıcı olarak kullanılırlar.
Aktive-modifiye olarak antibakteriyel, antimikrobiyal v.b. bir çok alanda kullanılırlar.
Nem ve koku adsorbsiyonu özellikleri ile zeolitler evsel ve diğer uygulama alanları için değerlendirilirler. Zeolitler çok iyi bir amonyum adsorbent malzeme olarak bilinirler. Ahırlar, evcil hayvan altlığı gibi ortamlarda amonyumun giderilmesi için kullanılırlar.
Bazı kil minerallerinden farklı olarak suda çözünmezler, Uygulandıkları ortamda uzun süre kullanılabilirler.
Su arıtımı gibi bir çok uygulamada, kolaylıkla geri kazanılabilirler ve defalarca kullanılabilirler.
Isıl dayanımları oldukça iyidir, böylelikle yüksek sıcaklık şartlarında kullanılabilirler.
Zeolit Diger Kullanım Alanları

TARIM

Zeolitli tüfler gübrelerin kötü kokusunu giderilmesi, içeriğini kontrol edilmesi ve asit volkanik toprakların pH'ının yükseltilmesi amacıyla uzun yıllardır kullanılmaktadır. Gübreleme ve Toprak Hazırlanması Doğal zeolitler yüksek iyon değiştirme ve su tutma özellikleri nedeniyle toprağın tarım için hazırlanmasında, çoğunlukla kil bakımından fakir topraklarda yaygın biçimde kullanılmaktadır. Ayrıca yüksek anomyum seçiciliği nedeniyle gübre hazırlanmasında taşıyıcı olarak klinoptilolit kullanılmasıyla amonyumun bitkiler tarafından daha etkin kullanılması ve gübre tasarrufu sağlanmaktadır. Klinoptilolit nem fazlasını adsorbladığı için gübrelerde depolama sırasında oluşan pişme ve sertleşmeyi de önlemektedir. Ayrıca fazla sulama nedeniyle oluşan mantari hastalıkların da önüne geçtiği belirlenmiştir.

Toprak Kirliliğinin Kontrolü

Doğal zeolitlerin katyon seçme ve değiştirme özelliklerinden sadece besleyici iyonların bitkiye aktarılmasında faydalanılmayıp, aynı zamanda besin zincirlerinde Pb-Cd-Zn-Cu (kurşun,kadmiyum,çinko,bakır) gibi istenmeyen bazı ağır metal katyonlarının tutulmasında da yararlanılabilir. Bu alanda kullanılan klinoptilolitin radyoaktif kirlenmenin söz konusu olduğu topraklara ilave edilmesi ile bitki tarafından alınan Sr90 miktarının büyük ölçüde azaldığı da saptanmıştır.

Tarımsal mücadele

Doğal zeolitlerden iyon değiştirme ve adsorplama kapasitelerinin yüksekliğinden dolayı tarımsal mücadele ve ilaç taşıyıcı olarak yaralanılmaktadır.

Çim Saha ve Alan Uygulamaları

Zeolitler yeni çim sahalar oluşturulurken veya mevcut çim sahaların ıslahında başarı ile kullanılmaktadır. Çim sahalar oluşturulurken toprağın havalandırılması aşamasında çimin köklerinin bulunacağı derinliğe maksimum miktarda zeolit karıştırılır. Mevcut çim sahalarda ise daha ince tanecikli zeolit yüzeyden uygulanır. Uygulanan bu zeolit çimlerin köklerinde biriktikçe toprağa ilave edilen besi maddelerinin daha etken kullanımını sağlamaya başlar.Topraktaki azot ve potasyumun suyla yıkanarak uzaklaştırılması azalır ve topraktaki suyun çimin kök bölgesinde birikmesi ve besi maddelerinin kontrollü salınımı sağlanır.

Zeolit kullanılarak ve kullanılmadan hazırlanan çim sahalarda yapılan incelemelerde, zeolit içeren sahalarda çimin köklerinin 7-14 cm derinlikte, çok kuvvetli ve pek çok besleme kökü içerecek şekilde geliştiği; buna karşılık zeolit içermeyen sahalardaki çimlerin köklerinin 1.5-5 cm derinlikte, oldukça zayıf ve yetersiz sayıda besleme kökü içerecek şekilde geliştiği belirlenmiştir. Zeolit kullanımı özellikle eğimli yamaçların çimlendirilmesinde daha da yararlı olmaktadır. Zira; zeolitın kullanılmadığı durumlarda, kullanılan gübre, sulama ve yağmur sularıyla yıkanarak yamacın yüksek bölümlerinden alçak bölümlerine taşınabilmektedir. Bunun sonucu olarak yamacın yüksek bölümleri kötü bir biçimde çimlenmis gözükürken alçak bölümleri daha yeşil ve sağlıklı çimlerle kaplanmış bir görüntü vermektedir. Kötü toprak yapısı, toprağın zamanla sıkışması, toprakta yeterli havalanma ve buharlaşma olmaması, toprağın istenildiği gibi su tutmaması gibi nedenler başarılı bir çimlendirme yapamamanın başlıca nedenleridir.

Çim sahalardan giderek artan üstün özellikler beklendiğinden, çimlendirilecek toprağın uygun hale getirilmesi de giderek önem kazanmaktadır. Yapılması gereken, toprağın fiziksel özelliklerini değiştirerek, çimin suya ve besin maddelerine daha iyi ve düzenli ulaşımını ve toprağın daha iyi ve sürekli havalanmasını sağlayarak, çimin daha güçlü ve sağlıklı kökler oluşturarak daha iyi görünümlü hale getirilmesidir. Bu hususların dengeli bir biçimde gerçekleştirilmesi ile çimlerin bakım onarım ve buna bağlı olarak işçilik ve madde kullanım maliyetleri düşürülebilecektir.Zira bu durumda daha az su ve gübreye ihtiyaç duyulacaktır.

Çim Sahalarda Zeolit Kullanımının Baslıca Avantajları

Uygulaması kolaydır ,Çimler için gerekli suyun daha uzun süre toprakta kalmasını sağlar.
Toprakta bozulmadan kalır(uzun süreli dengeli )Böylece su kullanımını % 10 - 12 azalır.
Toprağın katyon değiştirme kabiliyetini artırır .
Tarım ilacı kullanım miktarını azaltır .
Sodyum içeriği düşüktür,İnsanlar ve diğer canlılar için zehirli değildir.
Toprağın su ve hava geçirgenliğini artırır , fiziksel özelliklerini iyileştirir .
Tane büyüklüğü USĞA'nın belirlediği limitler içindedir.
Toprağın işlenmesinde kullanılan metalik aletlere kum gibi zarar vermez.
Çim köklerinin oluşumunu hızlandırır ve iyileştirir .
Çim yoğunluğu ve gücü arttığından oynanan topun çim üzerinde iz bırakmasını önler .
Gübrenin ve besin maddelerinin suyla yıkanıp uzaklaşmasını azaltır.
% 100 doğal olduğundan çevre açısından emniyetlidir.
Gübre ve besin maddelerinin su ile yıkanarak yer altı sularına karışmasını azaltır.
Gübre kullanımını azaltarak da çevre dostudur.
Kontrollü salınımla potasyum ve amonyum kullanım verimini arttırır.
Aşırı çim ekilmesinde bile çok iyi çalışır.
Aşırı gübre kullanımı gibi nedenle çimlerin yanmasını önler.
Bu güne kadarki uygulamaları ile golf, futbol vb spor sahalarında, park ve bahçelerde kendini isbatlamıstır.
HAYVAN BESLENMESİ

Yemlerine zeolit ilave edilen tavuk, domuz ve geviş getiren hayvanların normal yemlerle beslenenlere oranla sağlıkları bozulmaksızın ağırlıklarının arttığı belirlenmiştir. Bu alanda kullanılan zeolitlerin başlıcaları klinoptilolit ve mordenittir.

Hayvan Yeminde Zeolit Kullanımı Ve Avantajları:

Ot, saman ,küspe ,yem gibi karışıma katılan miktar (paparaya ağırlık olarak ) % 5 Toz haldezeolit *Hayvanın iştahını açar.
Hayvan beslemede %20 daha fazla kilo artışı
Antibiyotik etkisi yaparak hayvanların daha dinç olmalarını sağlar.
Yemden yararlanma (Dışkıda hazmedilmemiş yemi asgariye inerek daha az yem kullanımı sağlar.)
Sindirimi kolaylaştırır,sindirim sistemi hastalıklarında belirgin bir azalma sağlar.(ishal,enteritin gibi)
Akciğer hastalıklarında azalma.hayvan dışkısındaki kokuyu emerek daha temiz hava almasını sağlar.
Doğal Zeolitlerin Hayvan Yemi Katkısı Olarak Kullanımı :

Kanada, ABD ve Japonya’daki uygulamalar, hayvan yemine zeolit katılmasının, hayvanların büyümesine ve kilo almasına olumlu etkilerinin olduğu ve böylece yemin daha verimli ve daha etkin bir biçimde kullanıldığı görülmüştür. Ayrıca,hayvan yeminde zeolit kullanılmasıyla ishal(dıarrhea)ve enterıtın gibi sindirim sistemi hastalıklarının azaldığıda belirlenmiştir.Yapılan çalışmalar, zeolit kullanımı ile hazmın kolaylaştırıldığını ve yemdeki besleyici maddelerin zeolit tarafından absorblanmasıyla (emilmesi) daha etkin bir tüketimin sağlandığını göstermiştir. Ayrıca zeolit kullanımı antibiyotik bir etki de sağlamaktadır.

Antibiyotik etki zeolitin alkalitesınden tamponlama kapasitesinden,bakır,kurşun ve kadmiyum gibi bazı ağır metalleri absorblamasından (emmesinden) kaynaklanmaktadır.Büyükbaş hayvanların geviş getirme salgılarındaki toksik etkili yüksek konsantrasyondaki NH4+(amonyum) iyonlarını düşürmek amacıyla, bu hayvanların diyetlerine protein olmayan ancak azot içeren, biüre ve üre gibi maddeler katıldığında, hayvanların çiğnediği gıdalara sentetik ve doğal zeolitler ilave edilmektedir. Azot içeren bileşiklerin sindirimi sırasında oluşan NH4+ (amonyum) derhal zeolit tarafından tutulmakta ve daha sonra kontrollü olarak salınması sağlanmaktadır. Bu kontrollü salınım sayesinde işkembedeki mikroorganizmaların, devamlı ve daha kontrollü bir biçimde protein oluşturmasını sağlamaktadır.

Yeni doğmuş veya genç hayvanların yemlerine zeolit katıldığında, hayvanların iştahının açıldığı ve daha hızlı büyüdükleri ve ishal vakalarının azaldığı belirlemiştir. Yapılan çalışmalarda on ve yüzseksendört günlük buzağılara yedirilen ot ve samana % 5 zeolit katılarak 180 gün beslendiklerinde, zeolitli yemle beslenen buzağıların zeolitsiz yem yiyenlere kıyasla ortalama % 20 daha fazla kilo aldıkları belirlenmiştir. İştahları açıldığından buzağılar daha fazla yem tüketmişler ve, alınan her kilo başına yem masrafı, zeolit kullanımında daha düşük olmuştur. Zeolitle beslenen hayvanlarının dışkısında daha az hazmedilmemiş yem olduğu gözlenmiştir. Ayrıca zeolitle beslenen hayvanlarının genel sağlık durumunun diğerlerinden belirgin bir biçimde daha iyi olduğu ve etlerinin daha lezzetli olduğu tespit edilmiştir.

Ahırlarda Koku ve Nemin giderilmesi:

Aktive edilmiş doğal zeolitler % 100 doğal olduğundan, zehirli ve zararlı kimyasallar içermediğinden hayvan ağıllarında nem ve koku giderilmesi amacıyla başarı ile ve emniyetle kullanılmaktadır.Aktive edilmiş doğal zeolitler, büyük ve küçük baş hayvanların bulunduğu ortamlardaki idrar ve dışkıdan kaynaklanan amonyak kokusunu yok etmektedir. Böylece gerek hayvanlar gerekse bakıcıları için daha emniyetli ve sağlıklı ortamlar yaratılabilmektedir. Zeolit gözenekli yapısı nedeni ile hayvanlardan kaynaklanan amonyak ve diğer kokuları, kireç gibi başka kimyasallara gerek kalmadan, absorblar (emer) ve tutar. Böylece ortamda uçucu haşerelerin üremesi önlendiği gibi, azot gibi önemli bir besi maddesi içeren amonyağın havaya karışması engellenmiş olur. Ayrıca amonyak içeren hava solunduğunda gerek hayvanların gerekse insanların solunum sistemlerine zarar vermektedir. Havadaki amonyak "ınterpulmonary" sistemi kötü yönde etkilemektedir. Böylece zatürree vakalarının adedi ve şiddeti artmaktadır.

Özellikle genç hayvanlarda sıklıkla rastlanan zatürreenin ana nedeni ortamdaki amonyaktır. Ayrıca yüksek konsantrasyonlarda amonyak içeren havanın hayvanlarca uzun süre solunması sonucu hayvanlarda ağırlık kaybı olduğu ve yemleme veriminin düştüğü pek çok çalışma tarafından ortaya konulmuştur. Zeolitlerin hayvan yataklarında kullanılmaları ile nem absorblanarak, (emilerek) ahırın daha temiz olması sağlanmakta ve haşere oluşumu önlenmekte veya azaltılmaktadır. Kireç kullanımında olduğunun aksine zeolit kullanımı tırnaklı hayvanların tırnaklarında kurumalara, çatlamaya ve yanmaya neden olmamaktadır. Granül halindeki zeolit kireç kullanımının aksine tozlanmamaktadır. Ayrıca kireçten daha etkili olduğundan daha az miktarlarda kullanılmaktadır. Hayvan yataklarının kuru tutulması yeni doğmuş yavrular için ise ayrı ve hayatı bir öneme haizdir.

Zeolit hayvan yatağındaki nemi tuttuğundan ve yatağın havalanmasının devamını sağladığından, hayvan gübresi toplanıp hayvan gübresi yığınına ilave edildiğinde, kompostlanmayı da hızlandıracaktır. Zeolit granüllerinin gücü bu uygulamada önem arz etmektedir. Granüller hayvanlar ve bakıcılar üzerinde dolaştıklarında bile kırılmayarak, ıslak olduklarında bile iyi bir taşıyıcı ortam sağlamaktadır.

Zeolİtin Tavuk ve Benzerİ Hayvan Yeminde Kullanımı:

Yeme katılan miktarı (% 5 ağırlıkça).Granül (tane ) veya toz zeolit kullanımı
Yemden yararlanma veriminde artış (ağırlık basına daha az yem kullanımı).
Ölüm oranında azalma.
Yemdeki besleyici maddelerin vücutça kullanımında artış.
Yumurtlama miktarında % 3-7 artış.
Vücut ağırlığında artış.
Yumurta kabuğu dayanımında % 60-80 artış.
Yeni doğan civcivlerin büyüme hızında artış.
YUMURTA TAVUĞU RASYONLARINA KATILAN ZEOLİTİN VERİM PERFORMANSI ÜZERİNE ETKİSİ :

Özet: Bu çalışma 32 haftalık yaşta toplam 320 adet Babcock-B-380 kahverengi yumurtacı tavuk kullanılarak yürütüldü. Dört gruba ayrılan tavukların rasyonlarına % 0, 1.5, 2.5 ve 3.5 düzeylerinde ilave edilen zeolitin (Clinut-1000) günlük yem tüketimi, yemden yararlanma oranı, yumurta ağırlığı, hasarlı yumurta miktarı ve spesifik gravite üzerine etkileri belirlendi. Deneme 90 gün sürdürüldü. Deneme sonunda yumurta verimleri sırasıyla % 90.76, 92,10, 91,62 ve 90.61 olarak bulundu (P>0.05). Günlük yem tüketimleri sırasıyla 135.44, 135.12, 129.09 ve 129.25 g olarak tespit edildi (P>0.05). Bir kg yumurta verimi için tüketilen yem miktarı % 3.5 Zeolit içeren rasyonla beslenen grupta en düşük (2.29 kg) olurken, en yüksek (2.40 kg) değer Zeolit içermeyen gruptan elde edilmiştir (P>0.05). Yumurta ağırlığı ve spesifik gravite bakımından gruplar arasında istatistiksel farklılık gözlenmemiştir (P>0.05).

Deneme ortasında en yüksek hasarlı yumurta oranı (% 1.31) kontrol grubundan elde edilirken, en düşük hasarlı yumurta oranı (% 1), % 1.5 oranında Zeolit içeren rasyonu tüketen gruptan elde edilmiştir. Deneme sonunda gruplardan elde edilen hasarlı yumurta oranları sırasıyla % 0.94, 0.78, 1.19 ve 1.05 olarak tespit edilmiştir. Sonuç olarak kanatlı rasyonlarına % 2.5 ve 3.5 oranlarında Zeolit ilavesinin, istatistiksel bakımdan önemli olmamakla birlikte, yumurta veriminde düşüşe yol açmadan yem tüketimini düşürdüğü ve dolayısıyla yemden yararlanma üzerinde olumlu etki yaptığı tespit edilmiştir.

90 GÜNLÜK UYGULAMADA ALINAN SONUÇ ÇİZELGESİ:

DENEME GRUBUZEOLİT KATKISI %YUMURTA VERİMİ %GÜNLÜK YEM TÜKETİMİ GR1 KG YUMURTA İÇİN TÜKETİLEN YEM KGYUMURTA HASARI % 1.GRUP090.76135.442.40 KG% 0.94 2.GRUP1.592.10135.12 % 0.78 3.GRUP2.591.62129.09 %1.19 4.GRUP3.590.61129.252.29KG%1.05 2- ETLİK PİLİÇ RASYONLARINA KATILAN ZEOLİTİN BÜYÜME PERFORMANSI ile ALTLIĞIN ISLAKLIĞI AZOT AMONYAK ve FOSFOR DÜZEYİ ÜZERİNE ETKİSİ.

Tahir Balevi, Behiç Coşkun, Varol Kurtoğlu Derya Umucalılar

Özet: Bu çalışma farklı oranlarda rasyona katılan ve klinoptilolit yapısında ticari bir zeolit olan klinoptilolit’in etlik piliçlerde büyüme performansı ile altlığın kuru madde, ham kül, amonyak, ham protein ve fosfor düzeyleri üzerine etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır. Denemede 1-21, 22-42 ve 43-51. günler arasında olmak üzere 3 farklı rasyon kullanılmış ve her üç dönemde rasyonlardaki klinoptilolit miktarına bağlı olarak 6 grup oluşturulmuştur. Toplam 1098 civciv kullanılmıştır. Deneme sonunda kontrol grubunda canlı ağırlık 1868 g, yemden yararlanma ise 1,96 kg olarak bulunurken, en yüksek canlı ağırlık 2010 g ile her üç dönemde de %1.5 oranında klinoptilolit katılan grupta elde edilmiştir. Yemden yararlanma da en iyi sonuç alınan grup ise dönemler itibariyle sırasıyla %0.5, %1.5ve %2.5 düzeylerinde klinoptilolit verilen grupta 1.93 kg olarak elde edilmiştir. Altlıkta nem oranının,katılan kinoptilolit oranına bağlı olarak azaldığı gözlenmiştir.klinoptilolit miktarının %1.5 ve üzerinde olması halinde altlıktaki amonyak ve fosfor miktarının düştüğü tespit edilmiştir.

Hububat Ambarlarında Nem ve Haşare Kontrolu

Özel olarak hazırlanmış olan klinoptilolit ve diatome toprağı karışımları hububat ambarlarında nem ve haşere kontrolu amacı ile pazarlanmaktadır. Söz konusu ürün depolama sırasında hububata karıştırılarak nem ve haşare kontrolu sağlanmaktadır. Hububatın içerdiği zeolit nem adsorplayarak gerek hububat taneciklerindeki gerekse hububatın içinde bulunduğu ortamdaki (silo, kamyon, vagon, değirmen, gemi ambarı gibi) nem kontrol etmektedir. Böylece haşere üremesi için gerekli olan nem ortamdan uzaklaştırılmaktadır. Ayrıca; zeolitin bu nem çekme özelliği diatome toprağı ile birlikte çalışarak oluşan haşerenin ilaç kullanılmadan yok edilmesini de sağlamaktadır. Zira diatome toprağı jilet gibi keskin kenarları olan deniz kabuğuna benzer bir yapıya sahiptir.

Hububat üzerinde veya içindeki haşere hareket ettiğinde diatome toprağının keskin kenarları haşerenin dış yüzeyindeki vaksımsı yumuşak koruyucu tabakayı keserek tahrip eder. Bu tabaka bir kez tahrip edildikten sonra, zeolitin nem çekme özelliğinin de katkısı ile haşere dehidrate edilerek öldürülür. Gerek zeolit gerekse diatome toprağı % 100 doğal ve insan sağlığına zararsız olduklarından herhangi bir tarım ilacı veya başka bir zararlı kimyasal madde kullanılmadan istenilen sonuçlar elde edilmiş olmaktadır. Ayrıca herhangi bir tarım ilacı kullanılmadığı için haşerenin tarım ilacına bağışıklık kazanması gibi bir husus da söz konusu değildir.Söz konusu ürün haşereler yanında küf, mantar vb. oluşumları ve bunlardan kaynaklanan ve diğer kokuları da gidermektedir.

Zeolit, yapısı nedeni ile kekleşmeyi de önlemekte, hububatın daha kolay akar hale gelmesini sağlamaktadır.Zeolit-diatome toprağı karışımı toz, hububat siloya yüklenirken hububata karıştırılmaktadır. Karıştırılan miktar hububatın içerdiği nem miktarına göre değişmekle birlikte alışılmış miktarlar bir ton hububata 2.5-3.5 kg zeolit-diatome toprağı karışımı katılmasıdır.

Et kemik unu

Kanatlılar için et ve kemik unu protein bakımından zengin bir üründür.Clinoptilolit yağ emme,koku giderici ve kanatlılarda sindirim sistemini düzenleyici olarak et ve kemik unu imalatında vazgeçilmez bir üründür. OrganikAtıklarınMuamelesi

Bu alanda kullanılan doğal zeolitler, dışkıların kötü kokusunun giderilmesini, nem içeriklerininkontrolünü ve dışkıların oksijensiz ortamda çürümesiyle oluşan metan gazının diğergazlardan ayrılmasını sağlamaktadır. Koku giderimi ve nem içeriğinin kontrolü ile hayvan barınaklarında daha sağlıklı koşullar yaratılmaktadır. Özellikle klinoptilolit ile muamele edilen gübreler (özellikle tavuk gübresi) çok kısa zamanda kullanılabilir ve daha zengin içerikli olmaktadır.

Su Kültürü

Göl ve göletlerde biyolojik artıkların neden olduğu kirliliğin temizlenmesinde doğal zeolitler, özellikle de klinoptilolit etkin olarak kullanılmaktadır. Ayrıca doğal zeolitlerden, canlı balık taşımacılığı ve su kültür ortamlarında ihtiyaç duyulan oksijence zengin hava akımının temininde de yararlanılmaktadır.Zeolit mineralleri iyon değiştirme ve adsorbsiyon özellileri nedeniyle kirlilik kontrolünde gittikçe artarak kullanılmaktadır.

ENERJİ

Dünyanın gittikçe büyüyen enerji ihtiyacı, petrol ve kömür yanında, nükleer enerji ve güneş enerjisi gibi kanaklardan karşılanmaya çalışılmaktadır. Bu kaynakların enerjiye dönüştürülmesi sırasında doğal zeolitlerden yararlanılmaktadır. Kömürden Enerji Eldesi Kömür ihtiyacının gün geçtikçe artması, kaliteli ve kolay işletilebilir rezervlerin azalması, çok derinde bulunan veya kükürtçe zengin kömür yataklarının işletilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu tür yataklarda, kömür yer altında yakılarak gazlaştırılır ve elektrik enerjisine çevrilir. Bu alanda zeolitler, kömürün yeraltında yakılabilmesi için gerekli oksijenin üretilmesinde ve yanma sırasında oluşan SO2'nin yanında patlayıcı özellikteki azot oksit ve hidrokarbonların temizlenmesinde kullanılabilmektedir. Ancak yaygın değildir.

Doğal Gazların Saflaştırılması

Zeolitler, 1969 yılından beri kirli veya saf olmayan doğal gazlardan CO2'nin uzaklaştırılmasında kullanılmaktadır. Güneş Enerjisinden Faydalanma Zeolitlerin sıcaklığa bağlı olarak su alıp verme özelliklerinden yararlanarak, klinoptilolit ve şabazit üzerinde yapılan uygulamalarda, küçük yapıların ısıtılması ve klima tize edilmesi, diğer bir deyişle, zeolitlerden güneş enerjisinin transferinde ısı değiştirici olarak kullanılması mümkün görülmektedir.

Petrol Ürünleri Üretimi

Burada genellikle, adsorbsiyon kapasiteleri ve etkin gözenek çapları doğal zeolitlere göre daha yüksek olan sentetik zeolitler kullanılmakla birlikte, petrol ve gaz içeren alanların aranması ve paleoortam koşullarının belirlenmesinde önemli bilgiler veren doğal zeolitler, petrol ve gaz üretimi ile bunların rafinasyonunda bazı özel uygulamalarda kullanılabilmektedir. Doğal gazlardan, su ve CO2, mordenit, şabazit ve klinoptilolit kullanılarak ayrılmaktadır. Ayrıca doğal zeolitlerden petrol rafinasyonunda yararlanılabilecek nitelikte katalizörler üretilmiştir.

MADENCİLİK METALORJİ

Maden Yataklarının Aranması Volkanik malzemenin hidrolizi sonucu oluşan zeolitler cevher yataklarının oluşumlarının açıklanması yanında, aramalarında da kullanılabilir. Japonya'da tüflü kumtaşlarındaki uranyum cevherleşmesinin klinoptilolit-hölanditli seviyelerle bağıntılı olduğu belirlenmiştir. Ülkemizde ise zeolitli tüflerin borat oluşumları dikkati çekmektedir. Metalurji Çevre sağlığı açısından tehlike oluşturan bazı ağır metal katyonları içeren madencilik ve metalurjik faaliyetlerden ortaya çıkan atık sular, doğal zeolitlerin katyon değiştirme özelliklerinden faydalanılarak artırılabilmektedir. Ayrıca pirometalurji sanayiinde CaCO3 ve doğal zeolit karışımı Cu-Pb alaşımlarının eritilmesinde ortaya çıkan zararlı dumanları %90 oranında yok edebilmektedir.

DİĞER KULLANIM ALANLARI

Kağıt Endüstrisi

Yüksek parlaklığı olan zeolit cevherleri, kağıt endüstrisinde dolgu malzemesi olarak gittikçe daha fazla kullanılmaktadır. Klinoptilolit katkılı kağıt, normal kil katkılı kağıtlara göre daha tok olup, kolay kesilebilmekte ve mürekkebi daha az dağıtmaktadır. Klinoptilolit -10 mikrona kadar öğütüldüğünde aşındırma endeksi %3'ten az, parlaklığı 80 civarında bir malzeme özelliği kazanır. %28 zeolit tozu katılmış bir karışımdan klasik kağıda göre çok daha hafif kağıt üretimi mümkündür.

İnşaat Sektörü

Puzzolan çimento ve beton: Zeolitik tüf yatakları birçok ülkede puzzolanik hammadde olarak kullanılmaktadır. Zeolit puzzolanlar, son beton ürününün daima yeraltı su korozyonuna maruz kalacağı hidrolik çimentolarda önemli uygulamalar bulmaktadır. Zeolitlerin sulu altyapılarda kullanılacak puzzolan çimento üretiminde kullanılması, yüksek silis içermeleri nedeniyle betonun katılaşma sürecinde açığa çıkan kirecin nötrleşmesini sağlayabilmektedir. Hafif agrega: Perlit ve diğer volkanik camlar gibi, doğal zeolitler de genleşmeye uygundur. Genleştirilmiş zeolitlerin sıkışma ve aşınmaya karşı dayanımı daha yüksek olup, genleştirilmiş hafif agrega üretilmektedir. Boyutlandırılmış taş: Zeolitik tüfler, düşük ağırlıklı, yüksek gözenekli, homojen, sıkı-sağlam yapılıdırlar. Kolayca kesilip işlenebilmeleri ve hafiflikleri ile yapı taşı olarak kullanılırlar. Birçok ülkede uzun yıllardır bu amaçla kullanılan devitrifiye volkanik küller ve değişime uğramış tüflerin zeolit içerikli olduğu son yıllarda anlaşılmıştır.

Sağlık Sektörü

Doğal zeolitler sağlık alanında çeşitli şekillerde kullanılmakla birlikte, bunlar arasında en önemlisi klinoptilolitin florürlü diş macunlarında parlatıcı katkı maddesi olarak kullanılmasıdır. Klinoptilolitler Küba'da ülser ve ishal tedavisinde ilaç olarak kullanılmaktadır. Bu konuda alınmış patentleri bulunmaktadır. Ayrıca kesik türü yaralanmış hayvanların tedavisinde yaranın enfeksiyon kapmaması için toz olarak kullanılmaktadır. Deterjan Sektörü Çevre kirlenmesi nedeniyle deterjanlarda fosfat kullanımı bazı ülkelerde kısıtlanmaktadır. Bu nedenle katkı maddesi olarak sentetik zeolitler fosfatların yerine kullanılmaktadır. Son yıllarda doğal zeolitlerin de bu alanda kullanılmasına yönelik bazı çalışmalar devam etmektedir.

ÇEVRE TEMİZLİK ALANLARI

Radyoaktif Atıkların Temizlenmesi Nükleer santral atıklarında bulunan ve çevre sağlığı açısından tehlikeli olan Sr90, Cs137, Co60, Ca45 gibi izotoplar zeolitlerle tutulabilmektedir. Böylece atık sudan alınan radyoaktif atıklar zeolitle birlikte gömülerek zararsız hale getirilmektedir. Bu alanda asitlere dayanıklılıkları nedeniyle klinoptilolit ve mordenit kullanılmaktadır.

Atık Suların Temizlenmesi

Şehirlerin ve endüstri tesislerinin atık sularında bulunan azot bileşkleri (özellikle amonyum), metal iyonları (Pb, Cd, Fe, Cu, vb.) atıldıkları ortamlarda yeraltı ve yerüstü sularını kirletmekte ve bu ortamların gerek temiz su gerekse kullanma suyu olma özelliklerini yok etmektedir. Ayrıca bu sularda yaşayan balık ve diğer su faunasına toksik etki yapmakta ve bu faunanın beslenmesi için gerekli alglerin üremesini de engellemektedir. Atık sularda bulunan azot ve istenmeyen bazı ağır metal katyonları (örn. Pb++), zeolitler tarafından kolaylıkla tutulmaktadır. ABD ve Japonya'da çoğu şehir ve endüstriyel atık suları klinoptilolit kullanılarak temizlenmektedir.

Baca Gazlarının Temizlenmesi

Petrol ve kömür kullanan tesislerin bacalarından çıkan CO2, SO2 ve diğer kirletici gazlar, zeolitlerin adsorblayıcı özelliği ile ayrılabilmektedir. Mordenit ve klinoptilolitin bu alanda çok iyi sonuçlar verdiği, yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur.

Petrol Sızıntılarının Temizlenmesi

Kirlilik kontrolü uygulamalarında yeni gelişen bu alanda aktifleştirilmiş zeolit, genleştirilmiş perlit, sodyum karbonat, tartarik asit ve %20 metilsiloksan içeren bir bağlayıcıyla peletlenmiş halde kullanılmaktadır. Özgül ağırlığı 0.5 gr/cm3 ve yağ adsorblama kapasitesi 0.97 gr. olan bu malzeme, 200 saat suda yüzebilmekte ve yüzeydeki petrolü adsorblamaktadır.

Oksijen Üretimi

Yaşam için gerekli olan oksijenin azalmasına, yüzyılımızın sorunlarından olan su ve hava kirliliği neden olmaktadır. Akarsu ve göllerdeki oksijen eksikliği, bu ortamlarda yaşayan balık ve bitkilerin yok olmasına neden olurken, kapalı bir mekandaki oksijen azlığı insan sağlığını tehdit etmektedir. Bu durumlarda zeolitlerin azotu seçimli adsorblama özelliklerinden yararlanarak bu ortamlara oksijence zengin hava sağlanabilmektedir. Oksijen üretiminde daha çok sentetik zeolitlerden yararlanılmakla birlikte, doğal zeolitlerden özellikle mordenit ve bazı klinoptilolitlerle şabazit de kullanılabilir görünmektedir.

Çöp Deponi Alanları

Düzenli çöp deponi alanlarının en önem

Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!