Ticari çilek yetiştiriciliği oldukça geniş iklim sınırları içersinde yapılmaktadır. Yüksek yaylalar, Akdeniz bölgesi, soğuk nemli ormanlık alanlar ve ılıman iklim (subtropik) alanlar yetiştiricilik yapılan alanlardandır. Mevcut üretimin çoğunluğu 28 0 ve 60 0 enlemler arasında yer alan ılıman ve Akdeniz iklim yapısına sahip bölgelerden elde edilmektedir. Bu bölgelerde Temmuz ayındaki ortalama sıcaklık 15-30 0C ile 20-40 0C arasından değişir. Ocak ayındaki kış sıcaklıkları ise 15 0C -(-20 0C) ile 10 0C -(-40 0C) arasında değişim gösterir.
Çileğin gelişimi karmaşık bir çevresel ve fizyolojik olayların teşekkülüyle düzenlenir. Yaprakların, kök boğazının, köklerin, kolların ve çiçeklerin oluşumu ile gelişimi önemli düzeyde genetik bazı çevresel faktörler tarafından düzenlenir. Çevresel faktörler içersinde sıcaklık, ışık yoğunluğu, ışık kalitesi ve fotoperiyot önemlidir.
Ülkemizde hemen her bölgemizde çilek yetiştiriciliği yapılabilir. Ancak çok soğuk bölgelerde bitkinin korunması amacıyla bazı önlemlerin alınması gerekir. Genel olarak -10 0C den daha düşük sıcaklıklarda çileği korumak amacıyla önlemler alınmalıdır. Aksi takdirde kök boğazındaki çiçek taslakları, kök boğazı ve kökler zarar görebilir.
Sıcaklık
Çilek bitkisi çok geniş sıcaklık sınırları içersinde yetiştirilebilen nadir meyve türlerindendir. Orta Alaska'da kışın sıcaklığın -51 0C ye düştüğü yerlerde, +46 0C sıcaklığa erişen Kaliforniya bölgesinde doğal çilek bitkilerine rastlanabilmektedir. Ancak kültür çeşitleri bu kadar geniş sınırlar içersinde yaşayamamaktadırlar.
Genel olarak 5 0C nin altındaki sıcaklıklarda gelişme çok ciddi olarak düşer. İlkbahar döneminde ise sıcaklığın 0 0C nin üzerine çıkmasıyla birlikte gelişme başlar. Hava sıcaklığı -10 0C nin altına düştüğü durumlarda bitki zarar görmeye başlar. Böyle yerlerde bitkiyi koruyacak önlemler alınmalıdır. Özellikle saman ve plastik ile yapılan malçlama bu bakımdan önemlidir. Soğuk bölgelerde kar oluşumu da bitkiyi soğuktan korumaktadır. Ancak karın olmadığı durumlarda soğuk bitkiyi etkiler.
Çilek optimum olarak 20-25 0C lik sıcaklık sınırları içersinde gelişir. Gece sıcaklığı gündüz sıcaklığından 5-7 0C daha düşük olması gelişmenin sıhhati açısından önemlidir. Çilek çiçekleri yaklaşık -2 0C civarında zarar görür. Bu yüzden erken açan çiçeklerin korunma zorunluluğu vardır. Ülkemizde Akdeniz kıyı bölgelerinde çiçeklerin erken çıkışını teşvik etmenin, bu nedenden dolayı, ters etki yaratabileceği ifade edilmektedir. Şayet örtü altında yeterli ısıtma yapılabiliyorsa bu tehdit ortadan kalkar. Ancak ısıtmasız örtü altı uygulamaları için bu risk önemlidir. Çünkü çilekte ilk açan çiçekler daha iri ve kaliteli meyveleri oluşturur. Bu çiçeklerin kaybı, çok ciddi kalite kaybı da demektir.
Gün uzunluğu
Bitkiler fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri için belirli bir ışıklanma süresine ihtiyaç duyarlar. İhtiyaç duyulan bu ışık süresine fotoperiyod denir. Bitkiler, gün uzunluğu açısından kısa gün (10-14 saat/gün), uzun gün (14-16 saat/gün) ve nötr gün (gün uzunluğuna duyarsız) bitkileri olarak üç ana gruba ayrılır. Bir bitki hayatiyetini normal düzeyde sürdürebilmesi için uygun fotoperiyod altında yetiştirilmelidir. Aksi takdirde büyüme ve gelişmede aksaklıklar ortaya çıkar.
Genelde, bir bitkinin ait olduğu gün uzunluğu tipini, çiçek tomurcuğu oluşumunun verdiği tepkiyle belirlenmektedir. Bir bitki kısa gün koşullarında çiçek tomurcuğu oluşturuyorsa, bu bitki kısa gün bitkisi olarak tanımlanır. Her tür ışık uzunluğunda çiçek tomurcuğu oluşturanlar ise nötr gün bitkisi olarak tanımlanır.
Çilek bitkisi ticari olarak, kısa gün bitkisidir. Ancak uzun gün bitkileri ve nötr gün bitkileri de vardır. En yaygın olarak kısa gün çeşitleri yetiştirilmekle birlikte, nötr gün çeşitleri de, yetiştiricilikte kullanılmaktadır. Nötr gün çeşitlerinin sayısı çok azdır. Uzun gün çeşitleri ise ticari çeşit olarak kullanılmamaktadır. Sadece bazı ev ve hobi bahçelerinde yer aldığı bildirilmektedir.
Çilekte kol oluşumu uzun gün şartlarında meydana gelmektedir. Kısa gün şartlarından çıkan bitkiler uzun gün şartlarına girdiklerinde, yaprak koltuklarındaki tomurcuklar kol oluşumunu sağlayacak olan tomurcuklara dönüşür. Ancak burada sadece gün uzunluğu değil sıcaklığında etkili olduğu ifade edilmektedir. Yazın kol oluşumunun artmasının nedeni bunlardır. Uzun gün şartları kol oluşumunu teşvik ederken çiçek tomurcuğu oluşumunu baskı altına alır. Ancak günler kısalmaya ve sıcaklık düşmeye başladığında durum tersine döner. Gözler artık çiçek tomurcuklarına dönüşmeye başlar.
Verimlilik düzeyi üzerine etkili olan gövde (kök gövdesi, ana taç) kardeşlenmesi kısa gün koşullarında gerçekleşmektedir. Bu koşulların uzun sürmesi daha fazla kardeşlenmeyi de sağlamaktadır. Kısa gün koşullarının serin iklim koşulları ile birleşmesi kardeş oluşumunu artırmaktadır. Soğuk bölgelerde bu dönemin uzun sürmesi için bazı önlemlerin alınması gereği vardır. En azından bitkilerin alçak tünel altına alınması bitkinin daha iyi şartlarla bir sonraki yıla hazırlanması için süre kazanmasına neden olur.
Donlar
Çileklerde özellikle ilkbahar geç donları ile sonbahar erken donları etkilidir. Kışın oluşan donlar, bitki dinlenme döneminde olduğu için, pek etkili olmaz. İlkbahar geç donları ilk açan çiçeklerin yada yeni tutmuş meyvelerin zarar görmesine yol açabilir. Zarar düzeyi, diğer birçok meyveye göre daha düşük kalır. Çilek çiçeklerinin tümünün bir seferde değil yavaş yavaş açması tüm çiçeklerin bir seferde zararlanmalarına neden olmaz. Ancak ilk açan çiçeklerden meydana gelen meyveler en kaliteli olanlarıdır. Bu meyveler daha iri özellikli olup albenisi en yüksek meyveleridir. Bundan dolayı ilkbahar geç donları nedeniyle oluşan kayıp miktarı az fakat kalite kaybı fazla olur. Ülkemiz kıyı bölgelerinde erkenciliği sağlamak üzere yapılan bazı uygulamaların, özellikle ısıtmasız seralarda yada tünellerde, beklenenin aksine sonuçların alınmasına yol açmıştır. Erken açan çiçekler aniden gelen düşük sıcaklıklar dolayısıyla zarar görmüş ve önemli kalite kayıplarının oluşmasına neden olmuştur.
Sonbahar erken donları, bitkiyi soğuğa hazırlıksız yakalaması nedeniyle önemlidir. Çilek gövdesi (kök gövdesi, ana taç) nin zararlanması takip eden dönemdeki ürün miktarında azalmalara yol açabilir. Çilek bitkisi sonbahar döneminde, kısa gün ve serin şartlarda çiçek tomurcuklarının oluşumunu gerçekleştirir. Bu yüzden bu dönemde oluşan don zararı yeni oluşan ve oluşmakta olan çiçek tomurcuklarının zarar görmesine yol açabilir. Sonbahar döneminde aşırı gübreleme ve sulama nedeniyle gelişmesini sürdüren bitkilerin zarar görme olasılığı çok daha yüksektir. Dinlenme dönemine girmek üzere yada girmiş bitkilerin zarar görme olasılıkları düşüktür.
Sisler
Hava neminin yoğunlaşması nedeniyle oluşan sisler, özellikle çiçeklenme döneminde zarara neden olabilirler. Çiçek tozlarının taşınmasını ve döllenmesini engelleyebilme potansiyeli vardır. Böyle dönemlerde arı yada böcek hareketi de azalacağı için kusurlu meyvelerin oluşumu gerçekleşebilir. Şekil bozukluğu olan meyvelerin fazlalığı ürün fiyatında düşmelere de neden olur. Sisler meyve olgunluğu esnasında oluşursa olgunluğun gecikmesine ve renk oluşumunda aksamalara da yol açabilir. Ancak kısa süreli sislerin ciddi zararlarından pek söz edilemez.
Dolular
Dolular mekanik ve fizyolojik zararlara yol açma riskine sahiptir. Çileğin otsu ve geniş yapraklı olması nedeniyle fiziksel zarar şiddetli olur. Özellikle yaprakların parçalanması, çiçeklerin kopması en önemli fiziksel zararlardandır. Parçalanan bitki kısımları nedeniyle hastalık ve zararlıların etkinliği artar. Bitki kendini toparlayabilmek için büyük bir enerji harcamak zorunda kalır. Dolu yağan dönemde meyvelerin de bulunması zararın büyümesine yol açar. Meyvelerin salkımdan kopması ve meyve üzerinde oluşan yaralanmalar pazarlamayı güçleştirir. Meyvelerin hem pazarda raf ömrü azalır, hem de fiyatı düşer.
Dolular sadece fiziksel olarak değil, aynı zamanda soğuk zararına neden olarak fizyolojik zararlanmalar da yol açar. Bitkinin kenarlarında biriken dolular gövdeyi (kök gövdesi, ana taç) dondurarak, gövde üzerinde ve öze doğru kurumalara ve bozulmalara yol açar. Gövde üzerinde yer alan yeni tomurcukların don nedeniyle zararlanmasına neden olarak bitki gelişiminde ve çiçek tomurcuğu oluşumunda büyük zararlar oluşturabilir.
Çok fazla dolu yağışı görülen yerlerde dolulara karşı mutlaka önlem alınmalıdır. Bu önlem doluların bitki ile temasını kesen ve uzakta birikmesine neden olacak bir özellik göstermelidir.
Rüzgarlar
Çilek bitkisi otsu yapıda ve alçak boylu olması dolayısıyla rüzgarın mekanik zararından pek fazla etkilenmez. Ancak aşırı hızlı esen rüzgarlar zaman zaman mekanik zarara yol açabilir. Toprakta nem sorunu bulunan ve düzenli sulanamayan bölgelerde rüzgarlar toprağın daha hızlı kurumasına da yol açar. Böylelikle bitkilerde geçici solgunluk baş gösterir. Şayet bu durum uzun sürerse susuzluk nedeniyle bitkiler çok şiddetli zarar görür. Böyle zamanlarda yağmurlama sulama yapmak en iyi çözüm olabilir.
Aşırı olmadığı sürece rüzgarın olumlu etkise vardır. Hava sirkülasyonunu sağlaması yanında polenlerin yayılmasını ve nem kaybını teşvik eder. Nem kaybı bitkinin topraktan sürekli ve düzenli su alımını ayrıca suyla birlikte çeşitli besin elementlerinin alınımını teşvik eder. Böylece bitki daha iyi gelişme şartlarına sahip olur. Hafif esen rüzgarlar havadaki nem oranını düşürür, böylece hastalıkların yayılma riskini azaltır. Yine, yağmur, çiğ gibi çeşitli nedenlerle meyveler üzerinde oluşacak nemin kurumasına yardımcı olur ve meyve hastalıklarının azalmasına yol açar. Şiddetli don oluşan yerlerde rüzgar donun bitki üzerine olumsuz etkisini azaltabilir.
Aşırı rüzgar alan bölgelerde çilek bahçesi kurarken rüzgar kıran perdelerde yapılmalıdır. Bunun için yüksek boylu çit bitkileri kullanılabilir. Rüzgar kıran perdeleri yaparken bitkilerin gölgede kalmamasına özen gösterilmelidir.
Yer ve yöney
Çilek oldukça yüksek bölgelerde yetişebilme özelliğine sahip olsa da 800 m nin altındaki yüksekliklerde daha iyi gelişme gösterir. Deniz seviyesinden yükseklik arttıkça bitkiler daha bodur gelişir ve meyveler geç olgunlaşır. Farklı yüksekliklerde çilek yetiştiriciliği yapılan yörelerde uzun süre çilek piyasaya sürülebilmektedir. Yüksek bölgelerde hava oransal neminin düşük olması meyvelerin daha sıkı dokulu ve küçük kalmalarına yol açabilir. Fide üretiminde yayla koşullarında üretilen fidelerin ova koşullarına göre daha avantajlı oldukları bildirilmektedir. Yüksek rakımlı yerlerden elde edilen fidelerin karbonhidrat içeriği daha yüksek olduğu görülmüştür. Bu fideler çiçek tomurcuğu oluşumu dönemine daha erken başladığı için, ova koşullarında dikilmeleriyle, erkencilik ve yüksek verim düzeyine erişilebilir. Bu amaçla taze kol fideleri Akdeniz bölgesinde kullanılmaktadır. Yüksek Toros yaylalarından elde edilen fideler ova koşullarında ısıtmalı ya da ısıtmasız sera veya tünellere dikilerek hem yüksek kalitede hem de yüksek düzeyde verim elde edilmektedir.
Çilek dikilecek arazinin %2-3 düzeyinde meyilli olması hava sirkülasyonu ve su drenajı için oldukça uygun şartlar sağlayacaktır. Çok eğimli yerlerde kontur dikim yapılabilir. Böyle yerlerde sulama düzeni iyi sağlanmalıdır. Aksi takdirde su çok hızlı bir şekilde akıp gidebilir.
Eğimli bölgelerde çilek bahçesi kurulacak arazinin yöneyi dikkate alınmalıdır. Güney yönlerde bitkiler daha erken gelişmeye başlayacakları için ilkbaharda geç gelen donlardan daha fazla etkilenebilir. Özellikle çiçeklenme döneminde böyle bir sorun çok ciddi sonuçlar doğurabilir. Bununla birlikte güney yönler erkencilik açısından avantajlıdır. Güney yöneylerde bahçe tesis edilecekse ilkbaharda geç gelen donlara karşı ciddi önlemleri de düşünmek gerekir. Don tehlikesi atlatılabilirse yada böyle bir sorunla karşılaşılmazsa yörenin en erken çilekleri pazara sunulabilir. Kuzey eğilimli arazilerde bitkilerin gelişmeye başlaması geç olur. Ancak geç ilkbahar donlarından etkilenme riski çok azdır. Böyle yerlerde genellikle geç ilkbahar donları görülmez. Meyvelerin en geç olgunlaştıkları yöneydir. Güney yöneye göre kuzey yöneyde 7-10 günlük bir geç olgunluk ortaya çıkar. Kuzey yöneylerdeki toprakların geç ısınması bu konudaki en önemli sorundur. Ancak ilkbahar geç donlarının sık görüldüğü bölgelerde bu bir avantaj olur. Doğu ve batı yöneyleri kuzey ve güney yöneylerinin arası bir durum gösterir.
Çilek yetiştiriciliği için vadi içleri, dere yatakları, akarsular ile oluşan alüvüyal ovalar en iyi çile yetiştirilebilen yerlerdir. Buralarda toprağın kumlu ve organik maddece zengin olması yüksek düzeyde kalite ve verimin elde edilmesine imkan vermektedir. Dere yatakları ile vadi içlerinde ova koşullarına göre meyveler geç olgunlaşmaktadır. Ayrıca böyle yerlerde soğuk havanın çökmesi nedeniyle don tehlikesi de bulunur. Bunun için gerekli önlemlerin alınması zorunludur.
Geniş çapta bir yetiştiricilik yapılacaksa, işçi ve pazarlama sorunu düşünülmelidir. Büyük çaplı çilek bahçesi kurmadan önce aşağıdaki konular dikkate alınmalıdır;
1. Kolay işçi bulunabilir mi ayrıca işçilik maliyeti nedir?
2. Taze tüketim amaçlı bir üretim yapılıyorsa yeteri büyüklükte pazar var mıdır, çilek pazara sürüldüğünde yeteri kadar talep olur mu?
3. Pazara çilek sunan üretici sayısı, yada çilek pazarlama döneminde piyasada çileğin bulunma durumu nedir ?
4. Pazar için üretim fazla olacaksa, bu ürünün işlenebilmesi için gerekli sanayi kuruluşu var mıdır?
5. Ürünün pazara veya sanayi kuruluşuna ulaştırılabilmesi için taşıma maliyeti hangi düzeydedir?
Yukarıda sözü edilen şartlar çok dikkatli gözden geçirilmelidir. Şayet şartların bir kısmına olumsuz cevap alınıyorsa çilek üretmek o yörede karlı olmayabilir. Yapılan yatırım zarara dönüşebileceği riskini taşıdığı için üretimden vazgeçmek daha sağlıklı bir karar olabilir.
Toprak istekleri
Çilek, 4 ile 8.5 pH düzeyleri arasındaki topraklarda yaşayabilir. Yeterli organik madde varsa 5.0 - 7.0 pH arasında da iyi gelişme gösterir. Ancak en iyi gelişme imkanı veren toprak pH sı 6.0 ile 6.5 arası düzeydir. Fazla asitli, özellikle 5.5 in altındaki pH seviyesine sahip, topraklarda bahçe kurmadan önce toprağın kireç ile ıslah edilmesi sağlanmalıdır. Kireç kullanarak toprak pH sı mutlaka arttırılmalıdır. Yüksek pH ya sahip topraklarda ise toprak pH sını düşüren gübrelemeler yapılmalıdır. Bu tip topraklarda Amonyum sülfat en iyi çözümdür. Amonyum sülfat bulunamıyorsa üre de bu amaçla kullanılabilir. Kireçli ve yüksek pH seviyesine sahip topraklarda çilekler kloroza yakalanabilirler. Bazı çeşitler yüksek pH düzeyine karşı çok hassastırlar. Böyle çeşitler yüksek pH lı topraklarda yetiştirilmemelidir.
Çilek kumlu çakıllı topraklardan ağır killi topraklara kadar geniş bir aralıkta yetiştirilebilir. Ancak, çileğin yüzlek köklü bir bitki olması (köklerinin yaklaşık %90 nı toprağın ilk 15 cm lik derinliğinde yer alır) nedeniyle iyi drenaja sahip, kumlu ve organik maddece zengin topraklarda çok iyi sonuçlar verir. Çilek çakıllı ve taşlı topraklarda, killi ve ağır topraklara göre daha iyi gelişir. Ağır killi ve nemli topraklarda çilek meyvelerinin olgunlaşması gecikir. Bu tip toprakların mutlaka dere kumu ve hayvan gübreleri ile ıslah edilmelidir.
Çileğin kökleri taban suyuna karşı çok hassastır. Kısa süreliğine su içinde kalan kökler bile çok hızlı bir şekilde ölür. Bu yüzden toprak drenajı çok önemlidir. Modern yetiştiricilik yöntemlerinde çilek dikilen bölümün yerden yaklaşık 20 cm lik yüksekliğe sahip olmasının nedenlerinden biri de budur. Çilekte ağır sulamalardan kaçınmalıdır. Bunun yerine kısa aralıklarla düzenli sulamalar yapmak daha doğru bir uygulamadır. Bu sayede bitki köklerinin havasız kalması engellenir.
Çilek yetiştirilecek arazi üzerinde önceden çilek yetiştiriciliği yapılmış ise toprak fumigasyonu mutlaka yapılmalıdır. Aksi takdirde bitkiler çok hızlı bir şekilde hastalığa yakalanabilir. Hatta bazı hastalıklar tüm bahçenin elden çıkmasına bile yol açabilir.
kaynak:uzumsu.com
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!