İstanbul'un Nadir Bitkileri
İstanbul İl sınırları içinde doğal olarak yetişen 40 tür büyük ölçüde tehdit altındadır (Byfıeld, Özhatay, 1998).
1- Allium peroninianum - Kayışdağı Soğanı
Çok yıllık soğanlı bir bitkidir. Zarif, pembe çiçekli kayışdağ soğanı, Kayışdağ - Yakacık'tan toplanan örnekler ile 1897 yılında dünyaya tanıtılmıştır. Bugün şehirleşme nedeniyle ilk toplandığı alanlar tahrip edilmiş ve türün İstanbul'da yetiştiği geriye kalan 3 alanda, bilinçsizce yapılan ağaçlandırma ve kentsel gelişme nedeniyle tehdit altındadır.
2- Amsonia orientalis - Doğu razyası
Nemli fundalıkların, mevsimsel göllerin ve subbasar alanların, masmavi ve yıldız şeklinde çiçekleri ile dikkati çeken nadir bir süs bitkisidir. Bahçe düzenlemelerinde yaygın olarak kullanılan çok yıllık bir türdür. Dünya üzerinde çok sınırlı bir yayılışa sahip olan bu tür, Yunanistan'ın kuzeydoğusu ile Türkiye'nin kuzey batısında doğal olarak yetişir. Türkiye'de 6 mevsimsel batak alanda yetiştiği kayıtlı olan Amsonia orientalis bugün 3'ü İstanbul'da olmak üzere 4 alanda yetişmektedir. Bu yayılışlar kentin geliştirilmesi ve ağaçlandırma, bataklıkların kurutulması nedeniyle tehdit altındadır (Güngördü, 1999).
3- Arum byzantinum - İstanbul yılanyastığı
Koyu mor çiçeklerini saran krem renkli ve çevresi mor bir şerit ile çevrili çiçek yaprağı nedeniyle güzel görünüşlü bir türdür. Türkiye'de yalnızca Trakya'da 1 ve İstanbul çevresinde 2 yerde yetiştiği bilinmektedir. İstanbul'da yetiştiği alanlar şehirleşme nedeniyle tehdit altındadır.
4- Asperula littoralis - Sahil asperulası
İstanbul'un Karadeniz kıyılarındaki kum tepeciklerinde görülen, gelişimi yavaş çok yıllık bir kumul bitkisidir. Kum çıkarımı, ağaçlandırma, linyit çıkarımı, ikinci konut yapımı ve artan rekreasyon baskısı nedeniyle önemli bir şekilde tehlike altındadır.
5- Atriplex tatarica - İstanbul unlucası
Tek yıllık bir bitkidir ve sahilde yetişen endemik türdür. İstanbul'un Marmara denizi kıyıları kumul alanlarında az sayıda barınmaktadır. Bitkinin bugünkü durumu hakkında yeterli bilgiye sahip olunmamasına rağmen, artan konutsal ve endüstriyel gelişmelerin doğal alanları tahrip etmesi nedeniyle tehlike altında oldukları düşünülmektedir (Güngördü, 1999).
6- Aurinia uechtritziana - Kum incisi
Sonbaharda çiçeklenen çok yıllık bir türdür. Karadeniz'in güneybatı kıyılarındaki (Türkiye ve Bulgaristan kıyıları ) kum tepeciklerinde az sayıda ve Türkiye'nin Kuzey Ege kıyılarında sadece 3 kolonisine rastlanmıştır. Dünya populasyonları içinde önemli çoğunluğu İstanbul ilinde görülen tür, ne yazık ki ağaçlandırma, kum çıkarımı ve ikinci konut gelişimi nedeniyle tehlike altındadır.
7- Bupleurum pendikum - Pendik sarıotu
Açık meraların zarif ve sülfür sarısı küçük çiçeklere sahip, bir yıl yaşayabilen bu bitkisine, ilin özellikle killi topraklara sahip meralarında rastlanmıştır. 1895 yılında Pendik'ten toplanan örneklerle dünyaya tanıtılan türün, ilk toplandığı ortam kentin aşırı büyümesi sonucunda tahrip edilmiştir.
8- Centaurea amplifolia - Aydos peygamber çiçeği
İstanbul'un Asya yakasındaki iki nemli fundalık alanda ve daha da sınırlı sayıda Yunanistan'da yetiştiği kaydedilmiştir. Narin yapısı, 1-2 m'ye ulaşan gövdesi, geniş yapakları ve eflatun renkli çiçekleriyle tanınan çok yıllık dekoratif bir türdür. İstanbul'da rastlanan koloniler dünya populasyonunun büyük bir çoğunluğunu barındırır. Türkiye'de bu tür, özellikle ağaçlandırma nedeniyle tehlike altındadır. (Güngördü, 1999).
9- Centaurea hermannii - Çatalca peygamber çiçeği
Nemli fundalık ve bataklık alanlarda yetişen turuncu çiçekli, çok yıllık bir bitkidir. İstanbul'un Avrupa yakasının kuzey bölgelerinde iyi gelişmiş populasyonlarına rastlanmaktadır. Asya yakasında ise Aydos Dağı, bu türe ev sahipliği yapar. Bu gün Asya'daki koloni dışında, tür büyük bir tehlike altında olmakla beraber, arazi kullanımındaki son değişiklikler bu türü günden güne tehdit etmektedir. Asya'daki koloni ise özellikle ağaçlandırma ve geleneksel odun kömürü üretiminde gözlenen düşüşler nedeniyle yok olmaya yüz tutmuştur.
10- Centaurea inermis - Dikensiz peygamber çiçeği
İstanbul'un Asya yakasındaki fundalıklarda, kuru kayalıkların üzerinde yetişen pembe çiçekli çok yıllık bir türdür. İstanbul çevresinde birkaç bölgede yetişen ancak bulunduğu alanlarda çok iyi populasyonları olan tür, yine de ağaçlandırma ve kentsel gelişim tehdidinden payını almaktadır.
11- Centaurea kilaea - Kilyos peygamber Çiçeği
Türkiye'de Karadeniz'in güneybatı kıyılarının kumul tepelerinde görülen yapraklı çok yıllık endemik bir türüdür. Dünya populasyonunun büyük bir bölümü İstanbul'un özellikle kumul tepelerinde çok yaygındır. Ancak yinede ağaçlandırma, kentsel gelişim, kum ve linyit çıkarımı ve rekreasyon etkinlikleri nedeniyle tehlike altındadır.
12- Cirsium polycephalum - Çokbaşlı köygöçüren
İstanbul'un kuru bataklık ve fundalıkların endemik, uzun boylu ve beyaz çiçekli çok yıllık bir türdür. Endemik olmasına rağmen şaşırtıcı olarak yaygındır ve bunun için önemli bir tehlike altındadır.
13- Colchicum chalcedonicum - Kadıköy acıçiğdemi
İlin özellikle kayalık, yüksek tepecik ve fundalıklarında yetişen sonbaharda çiçek açan bir soğanlı bitki türüdür. Çiçekleri büyük, koyu pembe ve damalıdır. En geniş populasyonları Asya yakasında yer alır, ayrıca İkitelli civarında az sayıda örneğine rastlamak mümkündür. Populasyonları azalma eğilimindeki tür kentleşme ve ağaçlandırma nedeniyle tehlike altındadır.
14- Colchicum micranthum - Narin acı çiğdem
Nemli fundalık ve mera alanlarında yetişen bir soğanlı bitkidir. Sonbaharda çiçek açan ve dünyada tek yetişme alanı İstanbul olan küçük çiçekli bir acı çiğdem türüdür. Kemerburgaz hariç ilde özellikle Asya yakasında az sayıda görülür. Büyük ölçüde kentin yayılması ve ağaçlandırma nedeniyle tehlikededir.
15- Convolvulus persicus - Sahil sarmaşığı
Kıyı kumullarında yetişen sürünücü gövdeli çok yıllık bir türdür. Yaprakları sık ve beyaz tüylü, çiçekleri beyaz büyük ve borazan şeklindedir. Avrupa'daki 6 populasyonun 4'ü İstanbul'dadır. Ancak tür, konut yapımı ve rekreasyon aktivitelerinin tehdidi altındaki sahil şeridinde yetiştiği için aşırı tehdit altındadır. İstanbul dışında Türkiye'de Sinop sahilinde ve Türkiye dışında Bulgaristan ve Hazar Denizi'nin güneybatı sahillerinde yetiştiği kayıtlıdır.
16- Crocus olivieri - İstanbul Çiğdemi
Genellikle açık fundalık alanlarda erken ilkbaharda çiçek açan, sarı çiçekli bir çiğdem türüdür. İlin Asya yakasında üç yerde sınırlı sayıda yetişmektedir ancak bu populasyonlar, ağaçlandırma ve aşırı otlatma nedeniyle tehdit altındadır.
17- Crocus pestalozzae - Ümraniye çiğdemi
İstanbul'un nemli fundalıklarında, çayırlık ve nemli kayalıklarında yetişen, erken ilkbaharda küçük büyük çiçekler açan bir çiğdem türüdür. Bu soğanlı bitki, dünyada yalnızca Türkiye'de yetişir ve en önemli populasyonu İstanbul'dadır. Özellikle en büyük koloniler topluluğu Asya yakasının güney yarısında toplanmıştır. Bunlar yerel olarak bol bulunmalarına rağmen, kentin doğuya ve kuzeye yayılması bu türü önemli bir şekilde tehlike altında bırakmıştır.
18- Erysimum degenianum - Yarımburgaz hardalı
İlk kez Halkalı ve Yarımburgaz'dan toplanan örneklerle dünyaya tanıtılan, kaya üzerinde yaşayan çok yıllık bir türdür. Bu türün en iyi populasyonları İstanbul'dadır. 1995 yılından beri 4 alanda yetiştiği saptanmıştır. Ancak bu alanlar aşırı tehdit altındadır. Son 3 yıl içinde bunlardan biri taş ocaklarının faaliyeti ile ortadan kalkmış, 2 alan ise plansız şehirleşme nedeni ile aşırı tehlike altında bırakılmıştır (Öztan, 1966).
19- Heptaptera triquetra - Bahçeşehir küresi
Bataklık ve çayırlarda yetişmiş gövdesi üçgen şeklinde, boylu çok yıllık bir bitkidir. İstanbul ilinde 3 alanda yetişmektedir. Kentin genişlemesinden etkilenen ve en fazla yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan türlerden biridir.
20- Hypericum aviculariifolium - İstanbul binbirdelikotu
İstanbul'un çevresinde kireçtaşlı meralarda yetişen çok yıllık küçük sarı çiçekli bir türedür. Bu tür, ilk örneğinin toplandığı Halkalı çevresindeki hızlı kentleşme nedeniyle bu yörede ortadan kalmıştır.
21- Isatis arenaria - Kumul çivitotu
Küçük sarı çiçekleri ile ve dışbudak ağacının meyvesine benzeyen sarkık ve kanatlı meyveleri ile tanınan çok yıllık endemik bir türdür. Türkiye'nin Karadeniz kıyı kumullarında yetiştiği bilinen 6 alandan 4'ü İstanbul'dandır. Bu alanlar rekreasyonel etkinlikler konut yapımı, kum çıkarımı ve ağaçlandırma nedeniyle tehlike altındadır.
22- Jurinea kilaea - Kilyos moru
Kıyı kumullarının bu ilgi çekici türü bilim dünyasına ilk kez Kilyos ve Riva'daqn toplanan örneklerle tanıtıldığı için bu tür adı olarak kilaea (=Kilyos) adını almıştır. Bulgaristan'ın batı kıyılarından doğuda Kızılırmak deltasına kadar uzanan Karadeniz kıyı kumullarında özellikle de İstanbul kıyı kumullarında bol olarak yetişir. Geniş populasyonları olmasına karşın diğer nadir kumul bitkileri gibi kentsel ve turizm amaçlı gelişmelerin, kum çıkarımının, aşırı otlatma ve ağaçlandırmanın yok edici etkileriyle karşı karşıyadır.
23- Lamium purpureum - İstanbul ballıbası
Çoğunlukla tarım alanlarında yetişen çok yıllık bir türdür. Isırgan otuna benzer yapraklı, pembe veya beyaz boru şeklinde çiçeklere sahiptir. Bu bitkinin 5 alanda yetiştiği kaydedilmiş olmasına rağmen 1936 yılından sonra toplanan örneğe rastlanmamış.
24- Lathyrus undulatus - İstanbul nazendesi
Güzel görünüşlü çok yıllık bu yabani bezelye türü, Türkiye'nin Kuzeybatısı ve özellikle bol miktarda İstanbul'un Asya yakasında yetişen endemik bir türdür. Ormanlık alanların kenarında, yol kenarında ve fundalıklarda yetişen tür, bugün önemli bir tehlike ile karşı karşıya değildir.
25- Linum hirsitum - İstanbul keteni
Kireçtaşlı meralarda yetişen güzel ve pembe çiçekli çok yıllık bir keten türüdür. Türkiye'de özellikle İstanbul ilinin batı ucunda toplanan tür, kentsel ve tarımsal alanlardaki büyümenin etkisi ile tehlike altındadır.
26- Linum tauricum - Boğaziçi keteni
Kireçtaşlı mera alanlarında ve sabit kıyı kumullarında yetişen büyük sarı çiçekli bu keten türü, İstanbul ilinin batı sınırı boyunca yaklaşık 10 alanda ve Boğaziçi'nin girişine yakın Riva'da sınırlı yayılışa sahiptir. Bu türde İstanbul'un nadir diğer türleri gibi kentsel büyümenin, eski meraların tarımsal kullanıma açılmasının ve kumulların ağaçlandırılmasının tehdidi altındadır.
27- Onosma propontica - Halkalı emzikotu
Açık kireçtaşlı meralarda yetişen iki yıllık bir türdür. Diken gibi batıcı tüylü yaprakları ve açık limon rengi boru şeklinde çiçekleri ile tanınır. İstanbul'un endemik türlerini barındıran kireçtaşlı mera alanlarında sınırlı sayıdaki populasyonları, kentsel büyüme ve meraların sulanabilir tarıma çevrilmesi gibi nedenlerle sayılarında büyük düşüşler olmaktadır. Bugün sadece iki büyük populasyonu bilinmekte ve kalan populasyonların her biri 10'dan az bitki içermektedir.
28- Peucedanum obtusifolium - Kıyı kerevizi
Kıyı kumullarında az sayıda yetişen ve sürünücü gövdesi olan ür havucun ait olduğu familyanın bir üyesidir. Türkiye'nin Karadeniz kıyılarının güneybatısı için endemik olarak kabul edilebilir. Çünkü Yunanistan'da yetiştiği hakkındaki kayıt şüphelidir. Türkiye'de 15 kadar populasyonu bilinmektedir. Kum çıkarımı, ağaçlandırma ve ikinci konut yapımından kaynaklanan tehlikelere karşı karşıyadır.
29- Ranunculus thracicus - Trakya düğün çiçeği
Altın renkli çiçekleri olan tek yıllık bir türdür. Asidik topraklarda, fundalıklarda, sulak alanlarda ve mevsimsel su basan gölcüklerde sınırlı sayıda yetişir. İlin kuzeyinde sıklıkla rastlanan türün nadir olarak Yunanistan'da yetiştiği saptanmıştır. Ancak özgün yaşam alanı, otlatmanın terk edilmesi, ağaçlandırma ve kentsel gelişmeler nedeni ile her an tehlike altındadır.
30- Silene sangaria - Karadeniz salkımı
Kıyı kumullarının sarımsı beyaz çiçeklere sahip çok yıllık endemik bir türdür. Populasyonlarının çoğu (bilinen 14 alanın 11'i) İstanbul sınırları içinde bulunan tür, İstanbul kıyı kumullarının hızla yok olması (son 30 yılda ilin kıyı kumullarını yaklaşık %80'i yok olmuştur), geriye kalan kumul alanlarda ise kum ve linyit çıkarımı, ağaçlandırma ve aşırı ikinci konut yapılaşması gibi nedenlerden ötürü tehdit altındadır.
31- Sisymbrium confertum - Kıyı rokası
Hardal bitkisinin ait olduğu familyanın bir üyesi olan tür, küçük sarı çiçeklidir. Yeşilköy ve Kilyos'tan toplanan örnekleri vardır. Ancak son yıllarda İsatnbul'da yetiştiği hakkında bir kayıt yoktur.
32- Symphytum pseudobulbosum - Boğaziçi kafesotu
Orman ve tarla kenarlarında yetişen çok yıllık, beyaz çiçekli endemik bir türdür. Beykoz'un sırtlarına uzanan vadilerde 5 alanda yetişmektedir. Bulgaristan sınırına yakın Dereköy'de de bir alanda rastlanmıştır. Bu tür; yol kenarları arazi ayrımları gibi, insan yapısı alanları tercih etmekte ise de aşırı ölçüde gelişmelerden önemli ölçüde etkilenmektedir.
33- Taraxacum aznavourii - İstanbul karahindibası
Çiçekleri ve meyvesi açık sarı renkte, çok yıllık ve cüce bir türdür. Büyükdere'den toplanan örnekleri ile dünyaya tanıtılmıştır. Bugün Belgrad Ormanı, Atatürk Arboretumu ve Bahçeköy'de az sayıda örnekle temsil edilen tür, sonbaharda çiçek açar.
34- Taraxacum pseudobrachyglossum - Trakya karahindibası
Yine sarı renkli olan bu karahindiba türü, yukarıdaki türe yakındır. İstanbul ve Trakya'da bir alanda kaydedilmiştir. İlkbaharda çiçek açar.
35- Thymus aznavorii - İstanbul kekiği
Kireçtaşlı mera alanlarında yetişen, sürünücü gövdeli çok yıllık bir yabani kekik türüdür. Hoş kokulu yapraklara ve pembe çiçeklere sahiptir. İlk olarak 1894'te Halkalı bölgesinde mera alanlarından toplanmış örnekler ile bilim dünyasına tanıtılmıştır. Ancak bu bitkiye 1901'den beri rastlanmamıştır.
36- Trifolium apertum - Kilyos yoncası
Tek yıllık pembe çiçekli bu yonca türü, kıraç sırtlarda ve sahil kayalıklarında yetişir. Karadeniz kıyılarında Kilyos'tan kayıtlı olan tür, kıyı turizmi ve kentleşmenin tehdidi altındadır.
37- Trifolium pachycalyx - Yonca
Asidik topraklı kurak meralarda, kayalıklarda ve kıyı kumullarında yetişen bir yıllık bir türdür. Bugün çok az yerde yayılışı olan tür, yakın olduğu Trifolium suffocatum'dan zor ayırt edilir. Yetişme ortamlarının İstanbul şehir yerleşmesine yakın olması nedeniyle kentsel büyümeden büyük ölçüde zarar görmektedir.
38- Verbascum bugulifolium - Riva sığırkuyruğu
Zor büyüyen ve kısa ömürlü olan çok yıllık bir türdür. Salkım şeklinde çiçekleri, sarı, yeşil, kahverengi ve mor renklerin karışımıdır. Kurak fundalık ve asidik yapılı kayalıkları tercih eder. Hala nispeten yaygın olması nedeniyle, önemli bir tehlike altında değildir.
39- Verbascum degenii - Sahil sığırkuyruğu
Uzun, sarı ve bol çiçekli bir sığırkuyruğu türüdür. İlk olarak 1890 yılında Kilyos'ta toplanan örnekleri ile bilim dünyasına tanıtılmıştır. Bugün Türkiye'nin kuzeybatısında birkaç kıyı kumulu üzerinde yetişmektedir. Bu tür; ikinci konutlar, artan kıyı turizmi, ağaçlandırma, kum linyit çıkarımı gibi nedenlerle tehlike altındadır.
40- Veronica turilliana - Trakya minesi
Kireçtaşlı meralarda ve baltalık ormanlarda sınırlı sayılarda yetişen çok yıllık bir türdür. Çiçekleri mavi gövdesi tırmanıcıdır. İstanbul'un Avrupa yakasında nispeten bol olarak bulunmasına rağmen, Bulgaristan'a kadar uzanan populasyonu giderek çok azalır. İstanbul'un Asya yakasına ait bir kayıt yoktur.
Kaynak : Çelik.,A.,2005 "YEŞİL KUŞAK KAVRAMI VE İSTANBUL KENTİ YEŞİL KUŞAK SİSTEMİ İÇİN ÖNERİLER" B.Ü. FENBİLİMLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ
Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!