Dr.Gökçen Firdevs YÜCEL

"Peyzaj Tasarımlarında Kullanılan Dış Mekan Aydınlatma Teknikleri ", TMMOB Peyzaj Mimarları Odası İstanbul Bölge Şubesi, Seminer Yayınları, 2006/1.

Dış mekan aydınlatmalarının amacı;

• Önemli noktalar, landmarklar, peyzaj içerisindeki sirkülasyon ve aktivite alanlarının aydınlatılması,
• Yayalar ve araçlar için güvenli hareket olanağının sağlanması,
• Saha içerisinde göze çarpan görünümlerin, gece kullanımlarının teşvik edilerek, yeterli aydınlatma ile vurgulanmasıdır.

Bir dış mekanda aydınlatma kompozisyonunun oluşturabilmesi için öncelikle gece görünmesi gereken ve arzulanan bütün ögelerin tanımlanması ile işe başlanmalıdır. Ardından ışık şiddetleri, aydınlık düzeyleri ve aydınlatma teknikleri kullanılarak bu ögelerin aydınlatma kompozisyonlarının nasıl olacağı planlanmalıdır. Doğru, muntazam, ve yeterli aydınlatma ile açık alanların gece kullanımları teşvik edilelerek, bu alanlar kullanıcılar için daha güvenli hale getirilebilirler. Dış mekan aydınlatmalarında, güvenlik ve estetik konuları iki önemli faktördür. Projelerde bazen bunlardan birisi daha fazla öneme sahip olabilir. Ancak mümkün olan her yerde, estetik ve güvenliğin bir arada düşünülmesi gerekir. Aydınlatma tasarımında en önemli olan, en uygun aydınlık düzeyini sağlayacak ışık kaynağının seçilebilmesidir. Peyzaj aydınlatmasında kullanılan ışık kaynağı, görsel etkiyi oluşturan lambadır. Lambalar; ışık yayma, mum gücü, fiziksel boyutu ve şekli, renk niteliği ve enerji etkinliği- watt başına düşen lümen miktarı- gibi özellikleri ile değerlendirilebilirler. Peyzaj aydınlatmasında mum gücü, armatür boyutu, düşük wattlı lambaların bulunabilirliği, değişik ışık yayma ve elektrik güçlerine sahip lambaların varlığı ve renk niteliği, enerji etkinliğinden daha önemlidir.

 

Aydınlatmalarında kullanılan armatürlerin ışık yönleri, kompozisyonlarda derinliği etkiledikleri gibi, dokuların vurgulanması bakımından da etkili olurlar. Tasarım içerisinde ışığın yön ve niteliğinin etkisi beraber görülür. Şöyle ki;

• Önden aydınlatma, bir objenin detaylarını gösterir ve çarpıcı bir etkiye sahiptir. Bu tip aydınlatma şekiller oluşturan gölgeleri yok ettiğinden objenin görünümünü donuklaştırır.
• Arkadan aydınlatma, dokuyu zayıflatıp, detayları yok ederken objenin şeklini göstererek aşırı kontrast meydana getirir.
• Yandan aydınlatma, dokuyu güçlendirir ve kuvvetli gölgelerin oluşmasına neden olur.

Bu üç yönden aydınlatmanın bir kombinasyonunun uygulanması, ayrı ayrı her birisinin üstünlüklerini bir araya getirir ve objelerin ya da bütün kompozisyonun daha doğal görünmesini sağlar. Bir ağacın aydınlatılmasında, önden aydınlatma detayları gösterecek, arkadan aydınlatma formu vurgulayacak ve görünüme üç boyutluluk katacak, yandan aydınlatma ise dokunun vurgulanması suretiyle ilginç gövde özelliklerini ortaya çıkaracaktır.

Dış mekan aydınlatmalarında kullanılan pek çok farklı aydınlatma tekniği vardır. Aydınlatmada en iyi etki ışık kaynağının gizlenmesi ile sağlanır. Bu tekniklerin tek tek yada bir arada kullanımları ile kullanıcılar için oldukça etkileyici tasarımlar oluşturulabilir. Dış mekan aydınlatmalarında kullanılan aydınlatma tekniklerini; yukarıdan aşağı doğru aydınlatma, aşağıdan yukarıya doğru aydınlatma, doku aydınlatması, yıkama tekniği, çapraz aydınlatma, vurgu aydınlatması, spot aydınlatması, ayna etkisi aydınlatması, siluet aydınlatması, gölgeleme aydınlatması, ayışığı aydınlatması, çevresel aydınlatma, merdiven aydınlatması şeklinde sıralayabiliriz.

Yukarıdan Aşağı Doğru Aydınlatma

• Bitkilerin veya diğer peyzaj ögelerinin yukarıdan aşağıya doğru vurgulanarak aydınlatılmasıdır.
• Aydınlatma modülleri, teraslara, bina cephelerine, bina saçaklarına, gazebolara veya ağaçlara yerleştirilebilir.
• Yukarıya asılı aydınlatma modelleri, gölgeleri yumuşatacak, daha muntazam bir aydınlatma sağlayarak, daha güvenli ortamlar oluşturacaktır.
• Aşağı doğru aydınlatmada genellikle yukarı doğru aydınlatmadan daha düşük güçlü ampuller kullanılır. Pergolaların aşağı doğru aydınlatılması için genellikle 20- 35 wattlık halojen lambalar kullanılırken, ağaçlar veya bina saçakları için parlak bir aydınlatma için 50 wattlık lambalara ihtiyaç vardır.

Aşağıdan Yukarıya Doğru Aydınlatma                                              

• Bitkilerin veya diğer peyzaj ögelerinin aşağıdan yukarıya doğru vurgulanarak aydınlatılmasıdır.
• Yukarı doğru aydınlatma ile vurgu, yıkama ve doku etkisi gibi çeşitli etkiler oluşturulabilir. Ağaçlar, heykeller, bina cephesi veya duvar gibi görünümler üzerinde özel vurgulamaların yapılmasında kullanılabilirler.
• Aşırı parlaklıktan korunabilmek için, armatür gözlemciden uzağa yerleştirilmeli, mümkünse gizlenmelidir. Yeni dikilmiş ağaçlarda, armatürün mümkün olduğu kadar kök boğazının dışına yerleştirilmesi gerekir.
• Yukarı doğru aydınlatma peyzaj aydınlatma teknikleri arasında en yaygın tekniktir. Çünkü çoğu alanlarda zemine monte edilen aygıtlar kolaylıkla kullanılabilir. Duvarlara, yapılara ve dallara monte edilen spot aydınlatmalar veya yüzey altına yerleştirilen su altı lambaları ile de bu etki yaratılabilir.

Doku Aydınlatması

• Objelerin yanına yerleştirilerek, taş, tuğla duvarların veya büyük ağaç gövdelerinin tekstürlerine dikkati çekmek için kullanılan bir yöntemdir.
• Bir duvarın doku tekniği ile aydınlatılması, genelde aşağıdan yukarı doğru aydınlatma tekniği ile sağlanırken aynı zamanda duvara monte edilen, yukarıdan aşağıya doğru yönlendirilen aygıtlarla da yapılabilir.
• Işık kaynağı objeye yakın ve 90º ' den az bir açıyla yerleştirilmelidir.
• Aydınlatma yüzeyin tekstürünün yanı sıra, yüzeyin rengini de vurgular. Örneğin; bir ağaç gövdesi yakınına yerleştirilen yukarı doğru aydınlatma ağaç kabuğunun rengini ve tekstürünü vurgularken, koniferler gibi sütun formlu bir bitkinin yakınına yerleştirilen yukarı doğru aydınlatma bitkinin yapraklarının tekstürel çekiciliğini vurgulayacaktır.

Yıkama Tekniği

• Bu teknik, ışığın bir duvar yüzeyini kaplaması şeklindedir ve çeşitli amaçlar için kullanılır. Özel bir dokudan yoksun, boyalı ve düz bir yüzeye sahip duvarların yıkama tekniği ile aydınlatılması, o yüzeyin rengine dikkat çeker yada duvardan yansıyan ışık boşluğu tanımlayarak özel bir atmosfer yaratır. Bu etkiyi sağlamak için düşük aydınlık düzeyli lambalar kullanılabilir. Yüzeyde veya zemine gömülü armatürler yada ayrı yansıtıcılar içerisindeki kapsül lambalar bu aydınlatma tekniği için uygundurlar.
• Bu teknik aynı zamanda, heykeller gibi tek başına aydınlatılan objelerin yanındaki bitkilerin görsel bağlantı sağlamak amacıyla aydınlatılmasında kullanılır. Daha büyük ölçekli alanlarda, zemine monte edilen projektörlerle duvar cephelerinin aydınlatılması sağlanabilir. Yıkama tekniğinin kullanılacağı durumlarda aşırı aydınlatmanın kamaşma yaratma olasığı göz önünde bulundurulmalıdır.

Çapraz Aydınlatma

• Aydınlatma etkisinden çok, armatürün yerini ve aydınlatma yönünü içerir. Işık kaynağını aydınlatılmak istenen objenin bir tarafından diğer tarafına doğru çapraz şeklinde yönlendirerek yapılan aydınlatma tekniğidir. Çapraz aydınlatma, yüzey ve doku etkisi sağlayan, geniş ışın dağılımına sahip spot aygıtlarla gerçekleştirilir.
• Çapraz aydınlatma tekniği objenin detaylarını daha fazla görünür kılacaktır. Çapraz aydınlatma tekniğinde objenin bir tarafı aydınlatılarak, diğer tarafının karanlıkta kalmasına sebep olunabilir. Bu durumlarda objenin karşı tarafına ilave bir armatür eklenmesi ile daha etkili bir aydınlatma sağlanabilir.

Vurgu Aydınlatması

• Bitkileri, odak noktalarını veya diğer görünümleri vurgulamak için kullanılır. Burada amaç bir objenin veya bir kompozisyonda yer alan objeler bütününün diğer objelerden ayırt edilebilecek biçimde vurgulanmasıdır. Aydınlatılması istenilen objenin üzerine güçlü bir ışık uygulanması ile gerçekleşir.
• Yakın yüzeylerde istenmeyen gölgelerin oluşmaması ve odak noktası dışında ışığın algılanmaması için aygıtların dikkatlice bir şekilde konumlandırılması gerekir. Yukarı aydınlatma, aşağı aydınlatma veya kenardan aydınlatma gibi değişik teknikler kullanılarak, su altından, ağaç içerisinden, zeminden veya herhangi bir yapı üzerinden yapılabilir.

Spot Aydınlatması

• Heykeller, anıtlar ve diğer özel bitki türleri gibi peyzaj elemanlarının aydınlatılmalarında kullanılırlar.
• Aydınlatmanın ağaçların yukarısına veya yapıların yakınına yerleştirilmeleri ile aşırı parlaklık ve elektrik teçhizatlarının karışıklığı engellenebilir. Eğer spotlar zemine yerleştirilecekler ise, çalılarla saklanmalıdırlar.

Ayna Etkisi Aydınlatması

• Bahçe içerisindeki su ayna gibi kullanılabilir. Ayna etkisi tekniği; su elemanı çevresindeki ağaçların veya heykellerin vurgu aydınlatması sağlanarak su yüzeyinde gölgelerin oluşturulması ile gerçekleşir. Su yüzeyi yeterli büyüklükte olduğu müddetçe yansımanın tamamı görülebilir.
• Bu teknik obje iyi derecede aydınlatılmış, su da yeterli karanlıkta olduğunda daha etkileyici olacaktır. Bu tekniğin kullanabileceği en iyi objeler, parlak renkli ve keskin hatları olanlardır.

Siluet Aydınlatması

• Siluet aydınlatması bina çevresinde ilave bir güvenlik sağlayacaktır.
• Objenin karanlık bir görünüşünün oluşturulması amacıyla, objenin arkasındaki bir duvar veya başka bir düşey yüzeyin aydınlatılması ile sağlanır. İlginç dallanma yapısına sahip ağaçlar ve çalıların görüntüleri bir duvar veya bina cephesine yansıtıldıklarında çarpıcı görünümler oluştururlar.
• Işık kaynağının objeye olan uzaklığı ve ışığın yayılım genişliği istenen etkinin yaratılması açısından önemlidir. Aydınlatılan yüzeyle obje arasındaki mesafe çok uzak olması durumunda aydınlık ve karanlık arasındaki kontrast kaybolacağından siluet etkisi azalır. Aynı şekilde arka yüzey fazla ışık verilerek aydınlatılırsa da siluet etkisi kaybolur.

Gölgeleme Aydınlatması

• Gölgeleme siluet aydınlatmasından daha etkilidir, çünkü objeleri olduğundan daha büyük gösterir.
• Gölgeleme genellikle düşey yüzeyler üzerine yansıtılır. Bir bitkinin veya bir ağacın gölgesinin bitkinin önüne yerleştirilen spot ışık yardımı ile arkada bulunan bir duvar üzerine yansıtılmasıdır. Işık kaynağı ve aydınlatılan nesne arasındaki uzaklık değişimi duvar üzerine yansıtılan görüntünün boyutunu değiştirir.
• Düşük güçlü, geniş ışık dağılımlı, 20-35 wattlık spot lambalarla yapılır.

Ayışığı Aydınlatması

• Dış mekan aydınlatmalarının en doğal tekniğidir. Ağaçlar boyunca süzülen ayışı etkisinin oluşturulmasıdır. Bu etkiyi yaratmak için yukarı ve aşağı doğru aydınlatma kullanılır. Ağacın yakınındaki herhangi bir yapıya monte edilen düşük güçlü aygıtların yukarıdan aşağıya doğru yönlendirilmesi ile zeminde dalların ve yaprakların gölgesi oluşturularak ayışığı aydınlatması sağlanır. Genellikle metal halide ve yüksek basınçlı civa buharlı ışık kaynakları uzun ömürlü olmaları dolayısıyla tercih edilir. Ayrıca halojen aygıtlara, mavi filtre takılarak da ayışığı aydınlatması sağlanabilir.
• Yapraklar ve dalların gölgeleri ile zemin aydınlatması vurgulanır.

Çevresel Aydınlatma

• Çevresel aydınlatmalar, mantar aydınlatmalar olarak da adlandırılırlar.
• Yerörtücüler, alçak çalılar, yollar ve basamaklar gibi peyzaj ögelerinin geceleyin olan çekiciliklerini artırırlar.
• Aydınlatma elemanından en iyi düzeyde faydalanabilme armatürlerin çalıların uzağına ve açık alanlara yerleştirilmesi ile olur.
• 20 wattlık halojen lambaları veya halojen kapsüllü lambaları vardır.
• Çevresel aydınlatmalar bahçe tasarımlarında en son çözüm olarak düşünülürler, çünkü görevlerini yeterli derecede yapabilmeleri için görülebilir olmalıdırlar. Bununla birlikte, ayışığı, yukarıdan veya aşağıdan aydınlatma vs gibi diğer aydınlatma tekniklerinin kullanılamadığı ya da armatürün yerleştirilebileceği bir duvar ya da yapının bulunmadığı durumlarda kullanılmaları kaçınılmaz olacaktır. Çünkü bu gibi durumlarda karanlık alanların, yol ve basamakların aydınlatılması ile daha güvenli ortamlar sağlayacaklardır.

Merdiven aydınlatması

• Merdiven aydınlatmaları, yollar boyunca olabilecek muhtemel tehlikelerden korunabilmeyi sağlarlar.
• Merdiven aydınlatması, bir aydınlatma tekniğinden çok fonksiyonel bir gereksinimdir. Aydınlatma, merdivenin görünümünün belirlenmesi, rıht ile basamak derinliğinin birbirinden ayırtedilmesi için yeterli aydınlığı sağlamalıdır.
• Merdivenlerin gömülü ve duvara monte aydınlatma aygıtları ile aydınlatılması döşeme malzemesini de ortaya çıkaracağı için kullanıcıya görsel etki sağlayacaktır. Koyu renkli malzemeli merdivenler daha yüksek bir aydınlatma düzeyini gerektirir.
• Uygun bir aydınlatma konumunun bulunmadığı durumlarda, özel aydınlatma çözümlerine başvurulabilir. Örneğin yan duvarların bulunmadığı durumlarda yapılacak olan bir merdiven aydınlatması, duba tipi ve çevresel aydınlatma sağlayan aygıtlarla oluşturulabilir. Yan duvarların mevcut olduğu bir alanda ise gömülü tipte aygıtlar merdiven aydınlatması için uygun bir çözüm olabilir.

 

KAYNAKLAR

• Outdoor Ligthing Techniques, 2005. http://www.designlightingbymarks.com/techniques.htm
• Garden lighting & Outdoor Lighting UK, 2005. http://www.moonlightdesign.co.uk
• California Landscape Lighting, 2005. http://www.callite.com
• Outdoor Lighting Techniques, 2005. http://www.allweatherlighting.co.uk/lightingtechnique.htm
• Garden Architecture: UK Outdoor Lighting & Sculptures, 2005. http://www.gardenarchitecture.net/lighting_effects.htm
• Outdoor lighting, 2005. http://www.cennet.co.uk/index.htm
• Raine, John, 2001. Garden Lighting, Design, inspiration, techniques, Laurel Glen Publishing, San Diego, California, ISBN: 1571456929
• Harris, Charles W., Dines, Nicholas T. And Brown, Kyle, 1998. Time-saver standards for landscape architecture : design and construction data, Second edition, McGraw-Hill publishing company, ISBN: 0070170274
• Seçkin, Öznur, Bülent, 1998. Peyzaj Uygulama Tekniği, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayını, ISBN: 9754045070
• Moyer, Janet, Lennox, 1992. The Landscape Lighting Book, Jonh Wiley&Sons, Inc., ISBN: 0471527262

 

Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!