Ülkemizde yıllardır yeşil olarak tüketilen Can-Papaz grubu çeşitler ile kurutmalık olarak yetiştirilen Stanley çeşidi ile sınırlı kalan erik yetiştiriciliği, son yıllarda yeni Avrupa ve Japon grubu eriklerin girmesiyle bu çeşitlere doğru kaymakta. Artık pazarlama süresini uzatmak adına erik depolanması da üreticilerimizin hedefleri arasında...

Erik Üretimimizin Genel Durumu

        Erik; ılıman iklim meyveleri  sert çekirdekliler gurubundan bir meyve türüdür. İklim verileri dikkate alındığında ülkemizin tamamı için erik yetiştiriciliğinden bahsetmek mümkündür. Erikteki üç farklı grupta 2000 civarındaki çeşit zenginliği dikkate alındığında,  ülke tarımımız için çok önemli bir meyve türü olduğu anlaşılmaktadır. Çeşitlerin farklı olum zamanları,  çeşit sayısındaki çokluk ve farklı ekolojiler sayesinde 15 Nisan -15 Ekim  tarihleri arasında tüketiciye sunulacak meyveleri pazarlarımızda görme imkanımız bulunmaktadır.

        2001 yılı verilerimize baktığımızda, 200.000 tonluk erik üretimimizle dünya da 8. sıradayız. Bu üretimimizin yaklaşık 6.000 tonluk kısmını da ihraç etmekteyiz. İhracatımızın büyük bir kısmını kurutmalık özelliğe sahip Stanley erik çeşidi ve bir miktar da erkenci turfanda olarak güney sahil şeridimize yakın bölgelerden yetiştirilen Can-Papaz grubu (Prunus cerasifera)  yeşil eriklerle yapmaktayız.

Şekil1 : Bölgelerimize göre Erik Üretimi

Erik Yetiştiriciliğinde Üretim Tekniği İle İlgili Sorunlar

 1-Üretimimizin büyük bir kısmı karışık bahçelerden ve bağ-bahçe kenarlarındaki ağaçlardan sağlanmaktadır.

 2-Üretimimizin tamamına yakını  Can-Papaz grubuna ait ağaçlardan sağlanmakta olup son yılarda Bursa-İnegöl ve Afyon, Sultandağı-Dereçine hattında Stanley ve bir miktar da President çeşidiyle kurulu bahçelerden üretim yapılmaktadır. Bu çeşitlere ilaveten son turfanda olarak yetiştirilen Angeleno Erik çeşidiyle yeni bahçeler kurulmaya başlanmıştır.

 3-Meyvecilik konusunda bir çok türde olduğu gibi erik yetiştiriciliğinde de dikimden önce toprak hazırlığı ya yapılmamakta ya da bilinçsiz yapılmaktadır. Daha önce yapılan yanlış toprak işlemelerinden dolayı toprakta oluşmuş toprak tabanını kırmaya yönelik toprak işleme yapılmamaktadır. Bu hazırlıklar yapılmadan yetiştiricilik yapıldığından erik kökleri 7-8 yıldan sonra strese girmekte ve bitkilerde zamklanmalar meydana gelmektedir.

 4-Erik yağış ortalaması 700mm’nin altındaki bölgelerde mutlaka sulama ister. Sulama yapılırken meydana gelebilecek yüzey akışlarını engellemek amacıyla toprak tesviyesi  ve teraslama yapılmamaktadır.

 5- Bugün Dünyada bir çok meyve türünde olduğu gibi erikte yoğun yetiştiriciliğe imkan veren bodur ve yarı bodur özellikteki klonal anaç kullanımı ülkemizde yok denecek kadar azdır. Erik üretimimizin tamamı tohum anacı ile kurulmuş bahçelerden sağlanmaktadır. Bu da üretim miktarını, kaliteli ve standart ürün miktarını azaltmasına ilaveten kültürel uygulamaların   zorlaşmasına ve üretim maliyetinin artmasına neden olmaktadır.

 6- Ülkemizde erik yetiştiriciliği toprak, yaprak ve su analizleri yapılmadan yapılmaktadır. Bu da ürün kalite ve miktarının düşmesine sebep olmakta ayrıca bilinçsiz yapılan sulama ve gübreleme ile toprak yapısının bozulmasına neden olmaktadır.

 7- Erik üreticileri hastalık ve zararlılar konusundaki bilgi eksikliklerinden dolayı yanlış ve fazla ilaç kullanmaktadırlar. Bu durum da üretilen erik meyvesinin kalitesinin düşmesinin yanında meyvede ve toprakta insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen pestisit birikimine neden olmaktadır.

 8- Gerek üreticilerimiz gerekse teknik elemanlar yeni erik çeşitleri konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıklarından bahçeler yanlış çeşitle ve bilinçsiz olarak kurulmaktadır (Örneğin; ilkbahar geç don riski fazla olan bir bölgeye erken çiçeklenen Japon grubu erik çeşidinin dikilmesi çiftçinin ürün almasını ya tamamen engeller veya düzensiz verime neden olur).

 9-Erik çeşitlerinin tamamına yakını yabancı tozlamaya ihtiyaç duymaktadır. Çeşit tozlayıcıları fidan üreticileri tarafından iyi bilinmediğinden yanlış kombinasyonlarla bahçeler kurulmaktadır. Hatta kimi bahçelerde tozlayıcı çeşidin ekonomik değerinin  düşük olduğundan  hiç tozlayıcı kullanılmamaktadır.

 10- Dünya pazarlarında kabul görmüş erik çeşitlerinin üreticilerimiz tarafından kabulü ve yayımı çok yavaş olmaktadır. Bu da erik ihracatımızı kısıtlayan en önemli faktörlerdendir.

 11- Erik üreticilerinde yaygın bir kanı “sert çekirdekli meyve ağaçları budanmaz” dır. Bundan dolayı erik ağaçlarının dikim aralık ve mesafesi çok geniştir. Buda birim alandan alına ürün miktarını düşürmesinin yanı sıra ilaçlama ve gübreleme gibi işlemlerin zorlaşmasına neden olmaktadır.

 Erik Üretim Tekniğini Düzeltmeye Yönelik Çözüm Önerileri

 1- Erik bahçeleri tesis edilmeden önce mutlaka analiz ve tahlillere dayanarak kapsamlı toprak fizibilite raporları hazırlanmalıdır. Bu raporlar doğrultusunda toprak tabanın kırılması, drenaj, sulama sorunları gibi eksiklikler giderilmeli, gerekiyorsa gübreleme yapılmalıdır.

 2-Yeni erik çeşitleri bitkisel özellikleri dikkate alınarak farklı bölgelerdeki çiftçilere         tanıtılıp çiftçilerimizin bu yeni çeşitlerle bahçe kurmaları  teşvik edilmelidir. Bölgelerimize göre erik üretimi tablo 1’de gösterilmiştir.

 3-Yeni tarım teknik ve ekipmanları konusunda üreticilerimiz bilinçlendirilmelidir. Bu teknik ve ekipmanların temini ve kullanımı konusunda teknik elemanlarca destek sağlanmalıdır. Damla sulama sistemlerinin kurulması ve kullanımı, ot ilaçlarının kullanımı gibi üretimde  kolaylık sağlayan ve ekonomik açıdan karlılığı olan konularda destek olunmalıdır.

 4- Klonal anaç kullanımının faydaları, üreticilere iyi anlatılmalı ve benimsetilmelidir. Eski bahçelerin yerine bodurluğu sağlayan ve yoğun yetiştiriciliğe imkan veren (Myrobolan 29C, Pixy) klonal  anaçlarla yeni bahçeler kurulmalıdır. Bu kurulacak bahçelerde yapılması gereken yoğun yetiştiriciliğe ait konularda gerek üreticilere bilgi akışını ve desteği verecek olan teknik elemanlar yetiştirilmelidir.

 5- Erik hastalık ve zararlıların tanınması ve mücadelesi konusunda yayım çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Bu sayede bilinçli ve kontrollü mücadele yapılarak en rantabl üretim yapılmış olur

 6- Erik üreticileri mutlaka her üretim sezonunda en az bir kere toprak-yaprak tahlil ve analizi yaptırmalıdırlar. Mutlaka gübrelemeyi bu analizler doğrultusunda uzmanların önereceği reçetelere göre yapmalıdırlar.

 7- Budama ve terbiye sistemlerinin önemi , uygulama şekli  üreticilere benimsetilmelidir. Budama  ve terbiyenin sadece dal kesmek olmadığı, dikimden itibaren yaz ve kış olmak üzere iki dönemde yapılması gerekliliği  gibi konularda çiftçilerimiz bilinçlendirilmelidir.

 8- Ürün hasatlarında, nakliyede ve pazarlamada meydana gelen kayıpları minimuma indirmek ve ürünün pazar değer ve kalitesini yükseltmek amacı ile gelişmiş ülkelerde uygulanan hasat-pazar arasındaki  zincirlerinin çok iyi hazırlanması ve uygulanması gerekmektedir. Bu sayede ürünün pazar ömrünün uzatılmasının yanı sıra pazar değeri de yükseltilmiş olacaktır.

Ömer Faruk Karamürsel http://egirdir-bahce.org