Türkiye’de, AB müktesebatına uyum yönünde önemli aşamalar kaydedilmektedir. Avrupa Birliği süt kalitesine önem veren bir topluluk olup (Anonim, 2005),  dikkat edilen önemli konulardan birisi de sütte bulunan toplam bakteri yükü ve somatik hücre sayılarıdır. Bu kriterlere uymayan sütlerin AB pazarına sunulması kesinlikle yasaktır. Türkiye’de bakteri yükü ve somatik hücre sayısı AB kriterlerinin çok üzerinde (Kılınç, 2005) olması sebebiyle Avrupa'ya süt ve süt ürünleri ihracatı yeterince yapılamamaktadır (Anonim, 2007a). Bu sebeple, süt işleyen ünitelerde toplam bakteri ve somatik hücre sayılarına göre prim-ceza sistemi uygulanmaktadır Hükümet de bu yönde özendirici kararlar almış olup, destekleme ve düşük faizli krediler ortaya koymuştur.

Avrupa Birliği standartlarına göre somatik hücre sayısının üst sınırı mililitrede 200.000 dir.  Sütteki SHS düzeyi 200.000 hücre/ml üzerinde olması anormal olarak kabul edilir ve memede olası bir yangının göstergesi olarak değerlendirilir (Harmon, 2001; Haas ve ark. 2002; Shoshani, 1999).  

 

SHS Ekonomik Önemi

Sütte bulunan somatik hücre sayısı (SHS), meme sağlığı ve sütün kalitesinin bir göstergesi olup (Yalçın ve ark., 2000; Barkema ve ark. 1999), gizli mastitisinde en önemli bir indikatörüdür (Omore ve ark. 1999; Shoshani, 1999; Tsenkova ve ark. 2001; Göncü ve Özkütük, 2002; Eyduran , 2002; Ligda ve ark. 2002).

Sütün içeriğindeki bakteri sayısı ve bununla bağlantılı olarak ortaya çıkan vücut (somatik) hücresi sayısındaki artış ile sütün miktarında meydana gelen azalma işletme ekonomisine, sütün kalitesinde meydana getirdiği gerileme ile de süt sanayicisinin peynir üretimine büyük darbeler vurmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, vücut hücresi (somatik) sayısı, sütün kalitesini belirlemede önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.  Çeşitli ülkelerde yapılan araştırmalar modern süt sığırcılık işletmelerinde endemik olarak seyreden hayvan hastalıkları içerisinde en fazla ekonomik kaybın mastitis, özellikle subklinik mastitis nedeniyle (mastitisten kaynaklanan ekonomik kayıpların %70'i) meydana geldiğini ortaya koymuştur ((Blosser, 1977; Booth, 1989; Howard ve ark. 1991; Yalçın, 1999)

Türkiye’de subklinik mastitis problemin gerek üretici gerekse ulusal düzeyde hala ciddiye alınmamış olup, hastalığın yaygınlığı ve meydana getirdiği ekonomik kayıpların tespitine yönelik ekonometrik çalışmaların yeterli düzeyde değildir. Subklinik mastitisten kaynaklanan kayıpların Türkiye saha şartlarında belirlenmesi gözle görülmediği için halen pek çok üretici tarafından ihmal edilen bu hastalığın ekonomik öneminin ortaya konmasında oldukça önemlidir. Ancak ülkemizde süt sığırcılık işletmelerinin genellikle küçük ölçekli aile işletmesi şeklinde olması nedeniyle süt üretimine ait işletme kayıtlan mevcut olmamakta, dolayısıyla üreticinin beyanına güvenmek zorunda kalınmaktadır.

Somatik hücre sayısının yüksekliğine göre süt kaybı % 5-25 arasında değişir (Anonim, 2007b). Mastitis, özellikle de subklinik formu, süt sığırı işletmelerinde önemli ekonomik kayıplara neden olmakta (Omore ve ark. 1999; Yalçın, 2000; Ligda ve ark. 2002; Uzmay ve ark., 2002) ve özellikle  subklinik mastitislerin direkt tanısı yapılamamaktadır (Yalçın ve ark., 2000). 

Yalçın ve ark.(2001) Beypazarı ve Nallıhan İlçelerinde süt sığırcılığı işletmelerinden yapmış oldukları çalışmada, süt verimi ve SHS arasındaki ilişkinin negatif yönde olduğunu ve InSHS'de 1 ünite artıştan kaynaklanan 0.7 l/inek/günlük süt verim kaybı olduğunu bildirmişlerdir.

Yalçın ve ark.(2000b), yeni doğum yapmış düvelerde subklinik mastitis vakalarının neden olduğu süt verim kaybının yaz mevsiminde hastalığın şiddetine göre 1.3-1.8 kg/inek/gün (% 6-8) arasında olurken, kış mevsiminde bu kayıpların 5.42-7.23 kg/inek/gün (% 24-32)’e yükseldiği; süt verim kaybının ileri laktasyon yaşlarında  yaz mevsiminde 6.9-9.2 kg/inek/gün (% 30.5-40.6) arasında,  kış mevsiminde ise 10.9-14.6kg/inek/gün (% 48.5-64.7) arasında değiştiği bildirmiştir.

Yalçın ve ark.(2000a) lnSHS düzeyinde 1 ünite artıştan meydana gelen ortalama süt verim kaybının 1,53 kg/gün/inek olduğunu bildirmişlerdir.

 

Sağım Öncesinde Alınacak Önlemler

1. Meme sağlığını düzenli olarak kontrol ediniz : Meme sağlığı ve süt kalitesi kontrolleri düzenli olarak takip edilmelidir.  Somatik Hücre ölçüm cihazı kullanılarak veya CMT kullanılarak test edilebilir. Her inek için meme sağlığı düzenli olarak takip edilmelidir.

2. Sağım sırasını düzenleyiniz : - Sağım sırasını düzenleyiniz. Önce genç, sonra yaşlı, en son tedavi görmüş inekler sağılmalıdır. - Hasta inekler en son sağılmalı ve sağım sistemi hemen yıkanmalı, dezenfekte edilmelidir.

3. Her zaman ön sağım  yapınız : - Sağım başlamadan önce her meme başından bir miktar kaba süt sağılarak süt kontrol edilmelidir.  Bir sonraki grup sağıma girmeden önce sağımhane zemini yıkanmalıdır. - Ön sağım, meme sağlığı ve süt kalitesi ile ilgili güçlü sinyaller verir. Hastalık tespitini sağlar ve anormal sütün tanka gitmesini engeller.

4. Memeleri dikkatle temizleyiniz  : Sağım öncesi temizlenmiş ve kurulanmış meme, mastitis kontrolü ve yüksek kalitede süt üretmek için önemlidir. Meme başı temizliği için onaylanmış kimyasalları kullanılmalıdır. Her meme ucunun temizlenmesi için ayrı bir kağıt veya tekstil havlusu kullanılmalıdır. Eğer tekstil havlusu kullanılıyor ise her sağım sonrası havlular

 

Sağım Sırasında Alınacak Önlemler

5. Sağım vakumunu kontrol ediniz : - Çiftlikte, vakum ve pulsasyon sisteminin DeLaval önerilerine göre monte edildiğini ve çalıştığını kontrol edilmelidir. - Her zaman her sağım başlangıcında vakum düzeyi kontrol edilmelidir.

6. Memenin  hazırlanmasından hemen sonra sağım başlıklarını yerleştirip hortumları ayarlayınız

- 60-90 saniye içerisinde tüm meme ucu hazırlıklarının tamamlanıp sağıma başlanması gerekir. - Sağım başlığı takılması sırasında hava girişi en az düzeyde olmalıdır. - Sağım başlığı pozisyonu önden arkaya doğru olmalı ve hortumlar kıvrılmamalıdır.

7.                   Aşırı sağım yapmayınız

 Fazla sağım yapmak  (hyperkeratosise) meme ucunun dışarı çıkmasının en önemli sebebidir. Sağım tam olarak tamamlandıktan sonra sağım başlığı çıkartılmalıdır. Sağım başlığının çıkartılması el ile veya otomatik başlık çıkarıcıları (ACR) tarafından yapılan otomatik olarak yapılır. Akış kontrollü süt sağım sistemlerinde düşük akış seviyesi görsel belirlenir.

8.                   Meme ucunda süt kalmaması için memeyi sürekli kontrol ediniz :

Sağım tamamlandığında sağım başlığındaki vakum manuel veya otomatik olarak kesilebilir. Sağım başlığını çıkarmadan önce içerdeki vakum azaltılmalıdır. Memeyi sıkmayınız. Memenin sağım başlığını çıkarırken sıkılması meme başlıklarının ağız kısmından içeriye hava girmesine ve yeni mastitis vakalarının ortaya çıkmasına sebep olur.

 

Sağım sonrasında Alınacak Önlemler

9. Meme başlarını daldırma/sprey ile dezenfekte ediniz : - Meme başlıklarını çıktıktan hemen sonra onaylı bir meme dezenfektanı ile her meme başını daldırma veya sprey ekipmanıyla dezenfekte ediniz. Bu işlem bulaşıcı mastitis mikroplarının inekten ineğe bulaşmasını önleyen en etkili yöntemdir.

10. Sağım ekipmanlarını sağım sonrası hemen temizleyiniz : Sağım başlıklarının dış yüzeyi temizlenmelidir. - Sağım ekipmanlarını her kullanımdan sonra tavsiyelere uygun olarak; elle veya otomatik olarak, uygun bir deterjan ve sıcaklıkta yıkanmalıdır. Sistemdeki su drene edilip, kurumaya bırakılır.

11. Sütü hemen soğutarak, bakteri üremesine engel olunuz : - Her sağımdan önce veya sonra  soğutma sisteminin uygun sıcakta olduğun kontrol edilir. - Uygun soğutma sıcaklıkları bakteri gelişmesini yavaşlatır veya durdurur.

12. Ekipmanlarınızın bakımını ve servisini düzenli olarak yaptırınız : - Süt kalitesi, süt içeriği ve sağım performansını takip edip, karşılaştırma yapabilmek için tarihsel bilgileri saklayın. - Meme lastikleri ve hortumları tavsiyelere göre düzenli değiştirin. Eski lastik çatlar, gözeneklerde bakteri sayısının artmasına ve de sağım performansının düşmesine sebep olur.

 

KAYNAKLAR

1.       Anonim, 2005. Süt Sığırcılığı Sektörü- Veteriner Hekimlik ve Avrupa Birliği Hakkında Görüşler  (Mayıs 2005). http://www.egevet.com.tr/sut_sigirciligi_sektoru_veteriner_hekimlik_ve_avrupa_birligi_hakkinda_gorusler.htm

2.       Anonim, 2007a. Süt İhracatına ''AB Kriteri'' Engeli. http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=39077&l=1

3.       Anonim, 2007b. Sütçü İşletmelerde Buzağı, Süt ve Döl Kayıplarının Önlenmesi. http://www.egevet.com.tr/ kayiplarin_onlenmesi.htm

4.       Anonim, 2008. DeLaval somatik hücre ölçüm cihazı DCC. http://www.delaval.com.tr/Products/Milking/Cell-counter-DCC/default.htm

5. Barkema, H.W., H.A. Deluyker, Y.H. Schukken and T.J.G.M. Lam. 1999. Quarter-Milk Somatic Cell Count at Calving and at the First Six Milkings After Calving. Preventive Veterinary Medicine 38:1-9.

   
   

6. Blosser, T.H. (1977) Economic Losses from and the National Research Program on Mastitis in the United State. Symposium: Bovine Mastitis. Dairy ScL, 62:119-127

   
   

7. Booth, J.M. (1989) Lameness and Mastitis Losses. Vet. Rec., 125:161

   
   

8. Eyduran, E. 2002. Süt Sığırlarında Somatik Hücre Sayısının Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı. YL Tezi.

   
   

9. Göncü, S. ve K. Özkütük. 2002. Adana Entansif Süt Sığırcılığı Işletmelerinde Yetiştirilen Saf ve Melez Siyah Alaca Inek Sütlerinde Somatik Hücre Sayısına Etki Eden Faktörler ve Mastitisle Ilişkisi. Hayvansal Üretim 43(2):44-53.

   
   

10. Haas, Y. De, H.W. Barkema, Y.H. Schukken and R.F. Veerkamp. 2002. Genetic Parameters For Clinical Masitits and Traits For Somatic Cell Count Based On Its  Lactation Curve. 7t h World Congreass On Genetic Applied to Livestock Production, August 19-23, Montpellier, France.

    
    

11. Harmon, R. J. 2001. Somatic Cell Counts : A Premier. National Mastitis Council Annual Meeting Proceeding. Uni. Of Kentucky, Lexington, Kentucky.

    
    

12. Howard, W.H, Gül, R., LesUe K.E. and Lissemore, K. (1991) Monitoring and Controlling Mastitis on Onta-rio dairyFarms. Can. J. Agr. Eco., 39: 299-318.

    
    

13.    Kılınç, E., Süt Sektörünün Sorunlari Ve Çözüm Önerileri. http://www.kto.org.tr/tr/dergi/dergiyazioku.asp?yno=399&ano=50

14. Ligda, Ch. A., A. Mavrogenis and A. Georgoudis. 2002. Estimates Of Genetic Parameters for Test Day Somatic Cell Counts in Chios Dairy Sheep. 7th  World Congreass On Genetic Applied To Livestock Production, August 19-23, Montpellier, France.

    
    

15. Omore, A.O., J.J. Mcdermott, S.M. Arimi And M.N. Kyule. 1999. Impact Of Mastitis Control Measures On Milk Production And Mastitis Indicators  In Smallholder Dairy Farms In Kaimbu District, Kenya. Tropical Animal Health And Publication, 31:347-361.

    
    

16. Shoshani, E. 1999. Guidelines for Production Of High Quality Milk. Ministry Of Agriculture and Rural Development Extension Service Mechanization and Technology Department. Israel. 

    
    

17. Tsenkova, R., S. Atanassova, S. Kawano And K. Toyoda. 2001. Somatic Cell Count Determination in Cow's Milk by Near-Infrared Spectroscopy: A New Diognastic Tool. J. Animal Sci. 79:2550-2557.

    
    

18. Uzmay, C., I. Kaya, Y. Akbaş , A. Kaya, H. Bilgen, R.GC. Akdeniz ve H. Kesenkaş. 2002. Izmir Ili Holstein Damızlık Süt Sığırı Yetiş tirici Birliği  Işletmelerinde Mastitisin Yaygınlık Düzeyi Ve Yönetim Uygulamaları Ile Subklinik Mastitis Arası Ilişkiler. III: Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. AÜ ZF. Zootekni Bölümü. Ankara. 

    
    

19. Yalçın, C. (1999): Düşük ve Yüksek Subklinik Mastitis Problemiyle Karşı Karşıya Olan İskoçya Süt Sığırcılık işletmelerinde Mastitisten Kaynaklanan Finansal Kayıplar. Uluslararası Hayvancılık-99 Kongresi 21-24 Eylül 1999: 103-110.

    
    

20. Yalçın, C. 2000c. Cost Of Mastitis in Scottish Dairy Herds With Low and High Subclinical Mastitis Problems. Türk J. Anim. Sci. 24:465-472.

    
    

21. Yalçın, C., Cevger, Y., Tan, S., 2001. Beypazarı ve Nallıhan İlçelerinden Alınan Süt Örneklerinde Subklinik Mastitisten Kaynaklanan Süt Verim Kayıplarının Tahmini. Veteriner Hekimleri Mikrobiyoloji Dergisi Elektronik Versiyonu, 2001, 1 (1) : 55-62. www.mikrobiyoloji.org/pdf/703010108.pdf

    
    

22. Yalçın, C., Cevger, Y., Ulsal, G., Türkyılmaz, K., 2000b. İneklerde Subklinik Mastitisin Süt Verimine Etkisinin Ve Verimi Etkileyen Diğer Faktörlerle Etkileşiminin Kantitatif Metodlarla Tahmini. Iv.Ulusal Mikrobiyoloji Kongresi 26-28 Eylül 2000

    
    

23. Yalçın, C., Y. Cevger, K. Türkyılmaz ve G. Uysal. 2000a. Süt  Ineklerinde Subklinik Mastitisten Kaynaklanan Süt Verim Kayıplarının Tahmini. Türk J. Vet. Anim. Sci. 24:599-604.

    
    

Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!