Dr. Ayhan CEYHAN

Marmara Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü/ Ülkemizde sayısal yönden kasaplık hayvan potansiyelinin önemli bir bölümünü oluşturan kuzuların, et üretimine katkıları oldukça düşüktür. Özellikle erken yaşta ve daha düşük canlı ağırlıkta kesilmeleri gibi nedenler yanında, bilimsel anlamda bir besleme veya besi yönteminin uygulanmayışı, elde edilen et veriminin düşük olmasına neden olmaktadır. Beside kullanılacak hayvanların seçimi çok önemlidir. Hızlı büyüyen, erken gelişen, yemden yararlanma yeteneği yüksek, erkek hayvanların seçimi başarının ve karlılığın önemli bir anahtarıdır.

Kuzuların et verimi ve kalitesi çok sayıdaki faktörlere bağlı olarak önemli değişiklikler göstermektedir. Bu faktörlerin başında özellikle hayvanın ırkı, görünümü, yaşı, cinsiyeti, beslenme faktörleri ile kondüsyon ve sağlık durumu gelmektedir.

Materyalin genel görünümünden et ya da süt tipi olduğunu anlamak olasıdır. Et tipi hayvanlar derin yapılı, kısa boylu, sırt, bel ve sağrısı düzgün olan hayvanlar olup kaburgaları yay gibi şişkin, yönleri omurgaya dik ve aşağı doğru ve aralarındaki mesafe dardır. Bunlara ilaveten göğüs kemiği ileri doğru çıkık, ayaklar ve boyun kısa, baş ve gerdan küçüktür.

Bir hayvanda bu özelliklerin var olması durumunda et randımanı yükselmektedir. Besiye alınan hayvanların iyi bir et tipi görünümlerine karşın, besiye alındıklarında semirme kabiliyetinin yetersiz olduğu anlaşılır anlaşılmaz besiden çıkarılmaları faydalı olacaktır.

Yaş Faktörü

Beside yaş faktörü önemli bir özelliktir. Eğer beside gerçekten yüksek karlılık amaçlanıyorsa besiye alınacak hayvanlar genç olmalıdır. Besi başlangıcında hayvanın 2 aylık yaşta olması karlılığı artırır. Çünkü genç hayvanlar gelişmelerini tamamladıkları için aldıkları besin maddelerinin iskelet kas ve organlarının gelişimi için kullanırlar ve dolayısıyla az miktarda yağ depolarlar. Hayvanlar fiziksel olgunluk dönemlerine yaklaştıklarında büyüme durur.

Cinsiyet Faktörü

Kuzularda cinsiyet büyümeyi önemli düzeyde etkilemektedir. Erkek kuzular, aynı yemi yedikleri halde, dişi kuzulardan daha çok et tutarlar. Erkeklerin besi kabiliyeti daha yüksektir. Onun için, yoğun kuzu besisinde erkek kuzular daha iyi sonuç verir. Yapılan araştırmalarda erkek materyallerin dişilere oranla daha hızlı canlı ağırlık kazandıkları ve yemden yararlanma kabiliyetlerinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Buna göre erkek kuzular besi için en uygun cinsiyet grubunu oluşturmaktadır.

Hayvanın besi öncesi durumunu belirten özelliğine kondüsyon denir. Kondüsyon besinin karlılığında önemli rol oynayan bir faktördür. Türkiye’de besiye alınan hayvan türlerinin büyük bir çoğunluğu mer’alardan gelmektedir. Bunlarda zayıf, orta ve iyi kondüsyonlu olmak üzere 3 grupta toplanmaktadır. Zayıf kondüsyonlu hayvanların besiye alınmaları sakıncalıdır ve yaşlarının gerektirdiği canlı ağırlığın altında bir ağırlığa sahiptir. Hayvanların bu durumu, bir hastalık nedeniylede ortaya çıkmış olabilir. Zayıf kondüsyonlu hayvanların bu durumu hastalıklardan kaynaklanmıyorsa ve nedeni beslenme yetersizliği ise hayvanlar telafi edici bir beslenme ile kısa sürelerde kendilerini toplayabilirler.

Orta ve iyi kondüsyona sahip besi materyalleri kısa süreli, zayıf kondüsyonda olanlar ise uzun süreli besiye uygun olurlar. İskelet sistemi iyi gelişmiş kuzular daha fazla canlı ağırlık kazanır ve daha iyi et tutarlar. Sırt ve bel kısmı dar olan kuzular iyi et tutmadıkları gibi, canlı ağırlık kazançları da düşüktür. Ayrıca besi için satın alınacak kuzuların derileri esnek, tüyleri sık, gözleri parlak, iri ve canlı olmalıdır. Aynı besleme durumunu gösteren hayvanlardan iri olanları, ufak yapılı olanlara oranla beside daha hızlı canlı ağırlık artışı sağlarlar.

Besiye alınacak hayvanların sağlıklı olmaları önemlidir. Hastalıklı ve parazitli hayvanlar ekonomik bir canlı ağırlık kazancı sağlayamazlar. Böyle hayvanların mortalite (ölüm) oranları fazla olduğu gibi diğer hayvanlara da hastalık faktörlerini bulaştırarak çok daha büyük oranda ekonomik zarara yol açabilirler.

 Bu nedenle işletme dışından satın alınan hayvanlar besi yerine alınmadan önce sağlık kontrolünden geçirilmelidir. Ayrıca bu süre zarfında gerekli aşılamalar ile iç ve dış parazit mücadeleleri yapılmalı göz kapakları içi sarımsı, kulakları ince ve tüysüz durgun görünüşlü hayvanlar besiye alınmamalıdır.

Toklu Besisi

Kuzular 10-12 aylık oluncaya kadar besiye alınır. Besi sonunda 55-60 kilo gelmeleri beklenir.

Toklu besisinin geçerli olacağı şartlar tamamen mera ağırlıklı koyunculuk yapılan yerlerdir. Entansif şartların sağlanamadığı yani yoğun kuzu besisine uygun şartların olmadığı yörelerde ekonomik olabilecek bir besi şeklidir.

Bu durum Doğu Anadolu bölgemiz şartları için söz konusudur. Bu bölgemizde yüksek yaylalarda bulunan otlakların değerlendirilmesi ile ilgili gelenek haline gelmiş pek masraf gerektirmeyen bir besi şeklidir.

Toklu bir yaşını geçtikten ve 50-55 kg ağırlığa ulaştıktan sonra besiye son verilir. Bu yaş ve ağırlıktaki hayvan oldukça yağlıdır ve eti gevrek değildir, fakat bu bölgemizin insanının tüketim alışkanlığı olduğundan ve yöre ekonomik şartları bunu gerektirdiğinden halen uygulanmaya devam edilmektedir.

Sonuç olarak besi materyali olacak hayvanların erkek olması, dişi materyalin ise damızlık amaçlı kullanılması gerekmektedir. Böylece karlı bir besi ile daha fazla et daha az yem ile elde edilebilir.

Facebookta paylaş
Twitter'da paylaş
Google+'da paylaş!
Pinterest'te paylaş!